جایگزینی توهم با تعقل در دنیای مجازی/ بازی در زمین دشمن

نعمت‌الله کرم‌الهی، دکترای جامعه شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، که کتاب «اینترنت و دینداری» را نیز تألیف کرده است در بیان بایسته‌های چگونگی تولید محتوای اصولی و البته مورد رغبت نسل جوان، وظایف نهادهای متولی و پتانسیل مردم در این حوزه به گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست.

 * دانشگاه باقرالعلوم، حوزه‌های علمیه و پژوهشکده‌های وابسته به آن چه اقداماتی می‌توانند در زمینه تولید محتوای قرآنی در فضای مجازی داشته باشند؟

ابتدا باید یک رصد میدانی انجام شود تا بتوانیم با عدد و رقم این نسبت‌ها را بیان کنیم. پیش از آنکه به ضروت تولید محتوا در فضای مجازی اشاره کنم باید به این موضوع دقت کنیم که تا چه اندازه فضای مجازی را شناخته‌ایم. در وهله اول و پیش از تولید محتوا باید فضای مجازی را بشناسیم و بدانیم که در چه فضایی قدم برمی‌داریم و اگر محتوایی تولید کردیم بدانیم این محتوا تا چه اندازه مورد استقبال قرار بگیرد. فضای مجازی به همان گستردگی فضای واقعی است و باید در این فضا واقع‌بین باشیم و بدانیم این فضای مجازی از صفر تا صدش توسط توسط کسانی طراحی شده است که نگاه‌شان به فناوری متأثر از علمی بوده که تحت هجمه شدید فرهنگ سکولار غربی است.

بنابراین فضای مجازی مبتنی بر سخت افزارهای فرهنگی‌ای طراحی شده است که تقریبا تمام این سخت افزارهای فرهنگی تولید جهان و فرهنگ سکولار است. آنها در این تکنولوژی بعد قدسی و ساحت قدسی را حذف کرده‌اند در حالی که همه ابعاد فرهنگ دینی‌مان تبسیح‌گوی خداست و همه این‌ها ساحت قدسی دارد. بنابراین فضای مجازی که الان به عنوان واقعیت وجود دارد، تماما توسط فناوری‌ها و سخت افزارهای سکولار تعیین شده است؛ این فناوری کاملا هدفش سلطه و غلبه کردن است و ما در زمینی بازی می‌کنیم که مغلوب دشمن هستیم چراکه این زمین بازی از صفر تا صد توسط آنها طراحی شده است.

 * بنابراین شما نظرتان این است که تولید محتوای قرآنی در فضای مجازی ساخته شده از طرف فرهنگ سکولار، فعالیت مؤثری نیست؟

ابتدا باید بگویم که این تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی، کاربران را از تفکر انتقادی و مستقل محروم و آن‌ها به تفکر بوفالویی عادت می‌کنند. بوفالو سرش را پایین می‌اندازد و می‌دود و برایش فرقی نمی‌کند که کجا می‌دود. کاربرانی که در فضای مجازی با هر بهانه‌ای فعالیت می‌کنند، عادت تفکر عمیق را از دست می‌دهد و بر این تصور است که فکر می‌کند اما در حالی که کاربر مجازی متوهم است. در دنیای فضای مجازی قدرت تعقل را از انسان می‌گیرند و توهم را در آن شکل می‌دهند. انسانی که در این عرصه مشغول می‌شود، تفکر ظرفیت جهاد اکبر را از دست می‌دهد و نمی‌تواند در آن وادی به خود بپردازد و در نهایت فرد دچار اعتیاد می‌شود.

 * بنابراین شما مخالف تولید محتوای دینی و هر نوع محتوایی در فضای مجازی هستید؟

آیت‌الله‌العظمی بهجت در مورد فضای مجازی این تعبیر را داشتند که گفتند، «شما بدانید که استفاده از فضای مجازی به تعبیر این ماند که شما در ظرف نجس غذا می‌خورید». تعبیر این مقام فرهیخته تعبیر دقیقی است. واقعیت کنونی فضای مجازی ظرف نجس است، ظرفی که توسط تفکر نجس، تفکر سکولاریستی، اباهه گرانه و دورکننده از خداوند است. حتی اگر ما بخواهیم در این فضای مجازی بازی تولید کنیم، ناچار هستیم در قالبی که آنها برای‌مان طراحی کرده‌اند، به تولید بپردازیم. فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی فن‌آوری‌های اغواگرایانه و توهم‌زا هستند و کاربران را از تفکر مستقل و انتقادی باز می‌دارند.

 * به نظر می‌رسد با توجه به این شرایط نمی‌توان دست از تولید محتوای قرآنی در فضای مجازی برداشت چرا که جای خالی ما با مطالب بیهوده پرخواهند شد؟

اگر روزی مسئولان و متولیان امر به این نتیجه برسند که شبکه ملی اطلاعات که تبدیل به قانون مجلس شده است، اجرایی شود ما توانسته‌ایم بهترین تولیدات را در فضای مجازی داشته باشیم. اگر بتوانیم شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کنیم، امکان نظارت بر این محتوا را خواهیم داشت. همچنین می‌توانیم همچون آمریکا اینترنتی داشته باشیم که مطابق با فرهنگ بومی و دینی خودمان است. امروزه اینترنت آمریکا ارزان، امن و پاک براساس فرهنگ خودش است اما متأسفانه اینترنتی که دست ماست، گران، کند، ناامن و ناپاک است. تا زمانی که شبکه ملی اطلاعات نداریم نباید مردم را به سمت نسل‌های سوم و چهارم سوق دهیم. این محتوایی که تولید می کنیم، مادامی که تولیدات‌مان در ظرف نجس قرار می‌گیرد، آثار آن ظرف بر آن تولیدات و محتوا تأثیر می‌گذارد.

البته امروز دنیا به سمت استفاده از فضای مجازی می‌رود و ظرفیت‌های این فضا گسترش می‌یابد بنابراین ما باید در این عرصه شبکه ملی اطلاعات و نرم‌افزار بومی داشته باشیم وهمانطور که در انرژی هسته‌ای و نانو سرمایه‌گذاری کرده‌ایم در حوزه فضای مجازی هم باید قدم‌های مثبتی بردازیم. مادامی که در وضعیت موجود فضای مجازی قرار داریم، هرچه تولید محتوا کنیم و در این ظرف نجس قرار دهیم، هر اندازه محتوای‌مان پاک باشد، آلوده این ظرف نجس خواهد شد.

 * حوزه‌های علمیه و پژوهشکده‌های قرآنی چگونه می‌توانند پتانسیل مردمی را در تولید محتوای قرآنی در فضای مجازی تقویت کنند؟
یکی از آفت‌هایی که ما از ابتدای انقلاب تا کنون داشته‌ایم این است که کمتر در انجام کارهای‌مان نگاه سیاست‌گذارانه راهبردی و معطوف به آینده داشته‌ایم. همیشه به برگزاری چند جشنواره و پوستر اکتفا کرده‌ایم. در پازل کلانی با نگاه سیاست‌گذارانه فرهنگی و نگاه راهبردی کاری انجام نداده‌ایم. زمانی که می‌خواهیم در فضای مجازی فعالیتی انجام دهیم باید پازل کاملا روشنی مقابل‌مان باشد و از وضع موجود خودمان و رقبا آشنا باشیم. در این پازل نقش هر کدام از متولیانی که می‌توانند فعالیت داشته باشند روشن باشد و اگر تقسیم کاری صورت بگیرد، بخش‌های مختلف می‌توانند حرکت‌های‌شان هم‌افزا باشد نه فرسایشی. برای مثال در وزارت ارشاد شاهد فعالیت‌های خوبی در یک دوره هستیم اما با ساخت فیلمی همه این فعالیت‌های خوب، خنثی می‌شود. مادامی که یک نگاه روشنی به این عرصه نداشته باشیم و برنامه سیاسیتی روشن مقابل‌مان نباشد، این فعالیت‌های پراکنده تأثیرگذار نخواهد بود. نباید این توقع را داشته باشیم که حوزه‌های علمیه در تولید محتوا گام بردارند گاهی اوقات آنها می‌توانند در حوزه نظریه‌سازی فعالیت کنند. به نظر می‌رسد باید نظریه‌پردازی دست حوزه‌های علمیه باشد تا شاهد نتایج مثبتی باشیم. اگر امروزه نتوانسته‌ایم موفقیت‌هایی در این زمینه کسب کنیم، به دلیل کم کاری دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و عدم تقسیم کاری میان نهادها بوده است.