ارتقای آموزش قرآن در مدارس؛ نیازمند دانش بالای معلمان

خداوند پیامبر(ص) را مبعوث کرد تا آیاتش را بر آنها بخواند و آنها را تزکیه کند و کتاب و حکمت بیاموزد. 12 اردیبهشت ماه در ایران روز معلم است، پاسداشت مقام معلم که ما را از ظلمت به نور دانایی کشانده است بر هر فردی واجب است. روز معلم، روز بزرگداشت سنت‌های پسندیده خدا و تعظیم علم و معرفت است؛ به همین مناسبت خبرنگار ایکنا از قم با حجت‌الاسلام والمسلمین علی حبیبی احمدآبادی، مدرس علوم قرآن و تجوید و مؤلف کتب آموزش قرآن، به گفت‌وگو نشسته که مشروح آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود.

ایکنا- از چه زمانی در عرصه تألیف کتب قرآنی کار را آغاز کرده و چرا وارد این حوزه شدید؟

بنده در سال ۱۳۵۱ دروس حوزوی را شروع کردم و در سال ۱۳۵۵ دوره‌های بسیار فشرده آشنایی با روش آموزش قرآن کریم را خدمت اساتید این رشته آقایان نجفی قوچانی و ربانی خراسانی گذراندم؛ پس از این دوره، نخستین کلاس آموزش قرآن را در سال ۱۳۵۷ و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در نورآباد ممسنی در مسجدی که آیت‌الله مدنی شهید محراب تبعید بودند، برگزار کردم و این کلاس الحمدالله با استقبال فراوانی مواجه شد.

بعد از پیروزی انقلاب دو سال در دبیرستان و دانش‌سرای محلات و بوشهر دبیر قرآن و تعلیمات دینی بودم؛ بعد از بازگشت از بوشهر در مدرسه علمیه رسالت استادی داشتیم که به ما شیوه بیان منبر آموزش می‌داد، از روش ایشان در برگزاری دوره‌های تربیت معلم قرآن کریم استفاده کردم و نخستین دوره تربیت معلم قرآن را برای نیروهای اولیه سازمان تبلیغات اسلامی که از سراسر کشور در تهران جمع شده بودند برگزار کردیم که الحمدالله با استقبال زیادی همراه شد.

سال بعد نیز در سازمان تبلیغات زاهدان برای عموم علاقه‌مندان قرآنی این دوره برگزار شد، در آن زمان واحد قرآن سازمان تبلیغات اسلامی تازه تشکیل شده بود و مسئولیت آن با آقای خدام حسینی و گروهی از فعالان قرآنی همفکر بود.

نخستین اردوی تربیت معلم قرآن کریم ویژه معلمان آموزش و پرورش نیز در سال ۱۳۶۱ در تهران برگزار شد که اساتید بزرگوار آقایان موسوی‌بلده، احمد حاجی‌شریف، سید‌مهدی سیف و دیگر اساتید در برنامه‌های آموزشی آن شرکت کردند و بنده روش تدریس روخوانی را بر عهده داشتم، در اینجا یادی کنیم از مرحوم حاج آقای اربابی که مسئولیت تدارکات و تغذیه بر عهده ایشان بود.

تا آن روز کتاب جامعی در رابطه با آموزش روخوانی به روش جدید تهیه نشده بود و تنها کتاب استاد ربانی خراسانی بود که خیلی خلاصه نوشته شده بود، گفتنی است که این روش جدید مراحل اولیه خود را می‌گذراند و قبل از آن روش‌ مُلای مکتب‌های قدیم بود که این روش مکتب‌های قدیم ویژه افراد بی‌سواد بود که حداقل یکی دو سال طول می‌کشید تا همه قرآن را از ابتدا تا انتها یاد بگیرند.

روش جدید ویژه افراد باسوادی بود که حداقل حروف و الفبای فارسی را بلد بودند، از این‌رو آشناکردن آنها با علامت‌های قرآن و حروف ناخوانا و نانوشته زمان زیادی نمی‌برد و با حداکثر ۱۰ تا ۱۵ جلسه با اصول صحیح‌خوانی قرآن از حیث کتابت و علامت‌گذاری(روخوانی) آشنا می‌شدند و می‌توانستند قرآن را روان و بدون غلط بخوانند؛ این مقدمه برای این ذکر شد تا ضرورت تهیه کتاب آموزش قرآن روشن شود.

در نخستین اردوی قرآنی، واحد قرآن لازم دید که کتاب مشخصی برای آموزش روخوانی و تجوید به عنوان متن آموزش قرآن واحد قرآن که امروزه به‌نام سازمان دارالقرآن کریم فعالیت ‌می‌کند تهیه شود که آقایان موسوی‌بلده و سیف کتاب تجوید را متقبل شدند و بنده و آقای حاجی‌شریف، با همکاری  سیف کتاب روخوانی را تهیه کردیم و این زمانی بود که در سال 1361 در عرصه تهیه کتاب آموزش قرآن کار را آغاز کردیم.

البته این کتاب مقداری سخت و سنگین بود که بعد از دو سال به پیشنهاد آقای خدام حسینی آن‌را در دو سطح یک، ویژه خردسالان و سطح دو، ویژه بزرگسالان تهیه کردم و با توجه به سابقه برگزاری دوره‌های تربیت معلم قرآن، کتاب راهنمای تدریس روخوانی را برای نخستین بار در کشور به رشته تحریر درآوردم.

در ادامه با مطالعات و تحقیقات قرآنی در زمینه آموزش قرآن، به مرور مباحث آن عمیق‌تر شد، به‌ویژه برای معلمان قرآن که باید با علم رسم و ضبط قرآن که مربوط به کتابت و علامت‌گذاری قرآن است آشنا می‌شدند که پایان‌نامه سطح ۳ حوزه اینجانب نیز در همین رابطه است، در اینجا لازم است از زحمات و راهنمایی‌های استاد ارجمندم مرحوم آیت‌الله معرفت یادی کنم که حق بزرگی بر گردن بنده دارند.

به‌عنوان یک طلبه علوم دینی، وظیفه آموزش قرآن و معارف اهل بیت(ع) بر عهده ماست، بنابراین با توجه به تخصص خودم در این رشته و نیاز شدیدی که در اوایل انقلاب در امر آموزش قرآن به دلیل راه افتادن نهضت آموزش قرآن در سراسر کشور احساس می‌شد و این روش نیز روش جدید و نوظهوری بود که افراد انگشت‌شماری با آن آشنایی داشتند، به سمت این عرصه رفتم.

به لطف خدا اخیراً نیز کامل‌ترین کتاب آموزش قرائت قرآن کریم در زمینه روخوانی، تجوید و وقف و ابتدا همراه با مباحث فقهی هر یک از مباحث آنها، توسط بنده در ۳۲۰ صفحه برای حوزه‌های علمی تهیه و چاپ شده است که کتاب درسی سال اول حوزه‌ها است.

ایکنا- آموزش‌ و پرورش طی سال‌های فعالیت خود پس از انقلاب اسلامی، نسبت به به‌کارگیری معلمان قرآن با دانش و تخصص قرآنی اقدام جدی انجام نداده است، نظر شما در این خصوص چیست؟ آیا کتب قرآن هم در فضای مدارس تأثیرگذار است؟

روش آموزش قرآن به برکت انقلاب اسلامی روز به روز پویاتر می‌شود و پیش از این کمبود معلم قرآن به‌ویژه اساتیدی که بتوانند دوره‌های تربیت معلم قرآن را برگزار کنند بسیار احساس می‌شد و اگر نقصی وجود دارد بر عهده مراکز قرآنی به‌ویژه حوزه‌های علمیه بوده که وظیفه ذاتی آنها در این زمینه است.

همچنین مشکل اصلی که بنده احساس می‌کنم، عدم تفکیک بین اساتید آموزش قرآن با قاریان و حافظان قرآن است، به طوری که هر کس به خودش جرئت می‌دهد به آموزش قرآن به‌ویژه تربیت معلم قرآن بپردازد و کتاب آموزش قرآن بنویسد؛ از این‌رو می‌بینیم متأسفانه صدها کتاب آموزش قرآن در این چند سال اخیر نوشته شد که بیشتر آنها پر از نکاتی است که نه‌تنها نقشی در آموزش صحیح قرآن ندارند، بلکه بر خلاف اصول اولیه آموزش قرآن کریم است، این موارد در کتاب راهنمای تدریس قرائت قرآن کریم که اخیراً برای کتاب آموزش قرائت قرآن کریم در ۵۴۴ صفحه چاپ شده است، آمده است.

مشکل آموزش قرآن، تنها کتاب نیست، بلکه مشکل اصلی برخی از معلمان قرآن هستند که دانش لازم را در رابطه با مباحث آموزش قرآن ندارند و یا اگر دارند بسیار ساده و ناقص است، این مشکل را خود بنده در دوره‌های ضمن خدمتی که برای معلمان قرآن برگزار کردیم کاملاً احساس کردم و امروز هم این مشکل وجود دارد به طوری که هر فرد یک قاری یا حافظ قرآن است، کلاس‌های آموزش قرآن را به آنها می‌سپارند، حال آنکه معلم هر رشته‌ای باید تسلط کامل به مباحث آموزشی آن رشته داشته باشد.

منزلت و جایگاه متون درسی در حوزه، دانشگاه و مدارس و بایستگی بهره‌مندی از تراث گران‌سنگ و علمی حوزویان و دانشگاهیان همگان را بر آن می‌دارد تا در بازسازی اصلاح و تدوین متون درسی اهتمام و دقت شایسته‌تری داشته باشند، همچنین تنوع و تمایز گرایش‌ها، نیازها، شیوه‌ها و الگوهای تعلیم و تربیت، مسئولان امر آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی درسی را بر آن می‌دارد تا به‌طور مستمر به ارزیابی و ارتقای متون آموزشی در قالب‌ها و الگوهای نو همت گمارند.

از طرفی اصلی‌ترین ابزار انتقال معارف و تجارب پیشینیان فضای تدریس و رابطه استاد و شاگرد است و البته محور این ارتباط کتاب درسی است؛ چنان‌که مهمترین محور تحول نظام آموزشی و بارزترین نمود آن نیز تغییر متون آموزشی و تولید کتاب‌های درسی جدید براساس نیازهای نوظهور است.

مرکز تدوین متون و منابع درسی با توجه به نکات فوق، تولید محتوای درسی، کمک درسی، راهنمای تدریس و نیز بازبینی و اصلاح متون درسی گذشته را مهم‌ترین رسالت خویش قرار داده و از بدو تأسیس تاکنون گام‌هایی برای اصلاح و به روزرسانی متون آموزشی برداشته است. رسیدن به این آرمان با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها و نیروهای انسانی موجود از قبیل مشاوران گروه‌های علمی، همکاران و منتقدان و با نظارت و ارزیابی مستمر و دریافت بازخورد از اقدامات انجام شده امکان‌پذیر خواهد بود.

ایکنا- ویژگی‌ها و صفات یک معلم قرآن از دیدگاه قرآن چیست؟

یکی از نمونه‌های بارز بهره‌‌رسانی علمی و صفات یک معلم قرآن، مسئله تعلیم و آموزش‌دادن دانش خود به دیگران است؛ از این‌رو همه کسانی که موفق به یادگیری قرآن کریم شده‌اند، وظیفه دارند خواندن قرآن را به دیگران آموزش دهند.

معلمی حرفه‌ای است که به دانش نظری و تجربه عملی نیاز دارد و معلمان ارجمند باید با آخرین فنون آموزش و کلاس‌داری آشنایی کامل داشته باشند تا ضمن کنترل کلاس بتوانند مطالب خود را به آسانی به متعلمان منتقل کنند، ضمن اینکه معلم قرآن حداقل باید با ترجمه و مفاهیم قرآن کریم آشنا باشد.

گفت‌وگو از مهنوش بهروز