سیره عملی حضرت زهرا(س) در مدیریت خانه
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: حضرت زهرا(س) به مدیریت زمان و تقسیم کار توجه داشتند و در کنار وظایف سنگین عبادی و اجتماعی، به شکلی دقیق و عادلانه وظایف خانه را مدیریت میکردند.
یکی از محورهای مهم بررسی زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س)، سیره و سبک زندگی ایشان است که خود فروعات و شاخههای متعددی دارد. خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین محمدحسین درافشان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بهمناسبت ایام فاطمیه به تبیین الگوهای رفتاری زندگی حضرت فاطمه(س) پرداخته است که بخش دوم این گفتوگو را در ادامه با هم میخوانیم:
ایکنا - سیره عملی حضرت زهرا(س) در مدیریت منزل چگونه بود؟
زندگی حضرت زهرا(س) دختر نبی مکرم اسلام(ص)، نمونهای کامل از تلفیق مسئولیتهای سنگین خانوادگی، اجتماعی و عبادی است. ایشان در کنار ایفای نقش اساسی بهعنوان همسر امام علی(ع) و مادر ائمه اطهار(ع)، مدیریت منزل خود را بهگونهای انجام میدادند که تبدیل به الگویی جامع برای تمام اعصار شد. این مدیریت مبتنی بر تدبیر، قناعت، نظم و رویکردی معنوی بود.
حضرت زهرا(س) به مدیریت زمان و تقسیم کار توجه داشتند و در کنار وظایف سنگین عبادی و اجتماعی، به شکلی دقیق و عادلانه وظایف منزل را مدیریت میکردند. این مدیریت نه تنها شامل اجرای کارها، بلکه شامل برنامهریزی و اجرای عادلانه مسئولیتها با همسرشان بود.
ایشان براساس توانمندی و عدالت وظایف اعضای خانه را تقسیم میکردند و یکی از برجستهترین جنبههای مدیریت منزل ایشان، توافق و تقسیم کار منصفانه با حضرت علی(ع) بود. این تقسیمبندی نه براساس جنسیت صرف، بلکه براساس ماهیت کار و رضایت طرفین صورت گرفت.
بیشتر بخوانید:
وظایف داخلی خانه برعهده حضرت زهرا(س) بود که این وظایف شامل کارهای مرتبط با نگهداری فیزیکی محیط زندگی شامل پخت و پز و تهیه طعام، مدیریت منابع غذایی و آمادهسازی آن برای خانواده بود.
نظافت و حفظ پاکیزگی و اطمینان از محیطی پاکیزه برای سکونت و عبادت و نگهداری از فرزندان و تربیت، رسیدگی و مراقبت مستقیم از حسن و حسین(ع) و زینب(س) نیز بر عهده حضرت زهرا(س) بود.
وظایف خارجی بر عهده امام علی(ع) بود این وظایف عمدتاً شامل تأمین معاش و فعالیتهایی بود که نیازمند خروج از منزل بود مانند تأمین معاش، کار کردن و کسب روزی حلال. همچنین کارهای بیرون از منزل مانند انجام امور اجتماعی و دفاعی مرتبط با جامعه اسلامی بر عهده حضرت علی(ع) بود.
این مشارکت نشاندهنده احترام متقابل و اهمیت تدبیر در زندگی مشترک است. این تقسیمبندی یک مدل از مدیریت مشترک مبتنی بر احترام به تخصص را ترسیم میکند که در آن هر یک از طرفین مسئولیت حوزهای مشخص را بر عهده میگیرد.
مورد دیگر که در این خانواده شاهد آن هستیم اولویتبندی کارها براساس اهداف عالی بود که مدیریت زمان حضرت زهرا(س) تنها به معنای انجام سریع کارها نبود، بلکه شامل جهتدهی فعالیتها به سمت اهداف بزرگتر بود.
عبادت در صدر فهرست کارهای این خانه بود، با وجود کارهای بسیار، ایشان هرگز از یاد خدا و رسیدگی به امور اصلی خانواده غافل نشدند. روایت شده است که ایشان شبها را به عبادت و نماز میگذراندند، حتی اگر روز قبل زحمت زیادی کشیده باشند. این نشان میدهد که عبادت نه یک فعالیت اضافه، بلکه چارچوب و انرژیبخش تمام فعالیتهای روزمره بود.
ایشان خدمت به همسر و تربیت فرزندان را در راستای اهداف الهی میدیدند و این امر به کارشان ارزش عبادی مضاعف میبخشید. به این ترتیب، مدیریت منزل از یک وظیفه صرف به یک میدان جهاد اکبر تبدیل میشد.
یکی از مهمترین عوامل آرامش در خانواده، احترام همسران به هم و اطاعت از یکدیگر است. اطاعت نباید کورکورانه و بدون آگاهی باشد یا منجر به زورگویی یکی از همسران به دیگری شود.
پیروی حضرت فاطمه(س) از حضرت علی(ع) از روی آگاهی و اعتقاد بود. حضرت زهرا(س) به علم، ایمان و عقل و تدبیر شوهرشان آگاه بودند و به چرایی اعمال و دستورات همسرشان اعتقاد داشتند. هر چند حضرت علی(ع) هیچگاه همسرشان را عصبانی و به کاری مجبور نکردند، اما حضرت فاطمه(س) حتی در مواردی هم که نظرشان با نظر امام علی(ع) یکسان نبود، باز هم نظر ایشان را به خواسته خود ترجیح میدادند. چشمپوشی از نفرین کردن به کسانی که به حضرت ظلم کرده بودند و حتی اجازه دادن به آنان برای ورود به منزل نمونههایی از اطاعت صدیقه طاهره(س) از همسر گرامیشان بود.
مولای متقیان حضرت علی(ع) هنگام خطاب به حضرت فاطمه(س)، اوصاف و القاب یا کنیه ایشان و عباراتی نظیر، «سرورم، ای آزاده، ای بهترین زن جهانیان، ای دختر برگزیده پیامبر» را بهکار میبردند.
ایکنا - قناعت در تدبیر مالی حضرت زهرا(س) چه جایگاهی داشت؟
زندگی حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) با زهد و قناعت عجین بود. این قناعت، نه به معنای فقر اجباری یا انفعال در برابر امکانات، بلکه به معنای سوءاستفاده نکردن از نعمتهای الهی و شکرگزاری دائم بود. مدیریت مالی ایشان، نمادی از مدیریت بحران مالی با صبر و شکر است.
حضرت زهرا(س) از اسراف و زیادهروی پرهیز مطلق داشتند، چراکه اسراف یکی از بزرگترین آفتهای مدیریت منابع است. سیره زهرایی(س) به روشنی نشان میدهد که چگونه میتوان با کمترین امکانات، بیشترین بهرهوری را داشت.
استفاده بهینه از منابع در سیره اقتصادی حضرت مشهود است و هر آنچه در اختیار بود، به نحو احسن مصرف میشد. این شامل مدیریت پسماند، استفاده مجدد از مواد و عدم دور ریختن حتی خردهریزها بود.
معیار مصرف، نیاز واقعی خانواده بود، نه خواستههای نفسانی یا پیروی از مدهای زندگی آن زمان. در شرایط سختی، این رویکرد باعث میشد که فشار روانی کمتری بر امام علی(ع) وارد شود.
حتی زمانی که امکانات مادی فراهم میشد، سبک زندگی ایشان ساده باقی بماند. این نشان میدهد که قناعت یک عادت عملی و درونی بود، نه واکنشی به فقر مقطعی. حضرت فاطمه(س) با تدبیر و درایت به ذخیرهسازی توجه ویژه داشتند و روایت شده است که گاهی اوقات غذا برای روزها میماند و با قناعت مصرف میشد. این نه برای آزردن خود، بلکه برای تضمین این بود که در روزهای قحطی یا نیازمندی، خانواده بتواند با عزت نفس زندگی کند و از دیگران دستگیری کند.
قناعت ایشان زمینه را برای سخاوت فراهم میکرد. سادگی زندگی اجازه میداد تا آنچه اضافه میآمد، نه صرف تجمل، بلکه صرف کمک به نیازمندان شود. این رویکرد مدیریتی، خانه را از یک مصرفکننده صرف، به یک مرکز توزیع برکت تبدیل میکرد.
خانه حضرت فاطمه(س) بهدلیل همین سادگی و آمادگی برای انفاق، تبدیل به مکانی برای رفع نیاز دیگران شد. این تبدیل نقش از مصرفکننده به توزیعکننده، اوج مدیریت مالی موفق در سایه قناعت است.
سادگی و قناعت باعث شد برکت از زندگی ایشان رخت برنبندد. زمانی که انرژی خانه صرف نگهداری چیزهای غیرضروری نمیشود، برکت الهی جاری میشود؛ برکت، مفهومی فراتر از افزایش کمی امکانات است؛ برکت به معنای قرار گرفتن یک اثر خیر در طول زمان در یک شی یا محیط است.
ایکنا - نظم و پاکیزگی چه جایگاهی در منزل حضرت زهرا(س) داشت؟
خانه حضرت زهرا(س) کانون نظم و پاکیزگی بود که آن را به یک محیط معنوی تبدیل میکرد؛ نظم در فرهنگ اسلامی، نه صرفاً آراستگی ظاهری، بلکه نظامی است که از درون برمیآید و بر کل محیط اثر میگذارد.
در سیره ایشان، پاکیزگی از جایگاه ویژهای برخوردار بود. این امر صرفاً به دلایل بهداشتی نبود، بلکه یک ضرورت دینی بود؛ محیط پاک، زمینهساز حضور ملکوتی است. خانهای که محل عبادت و سجده اهل بیت(ع) است، باید از نظر فیزیکی نیز آماده پذیرش این انوار باشد.
در این خانه هر وسیلهای جای مشخصی داشت. این نظم باعث میشد که جستوجو برای یافتن وسایل ضروری وقتگیر نباشد و این انرژی صرف امور مهمتر شود.
نظم در چیدمان و نگهداری وسایل باعث میشد تا محیط خانه از هرج و مرج دور باشد و به فضایی برای آرامش و تفکر تبدیل شود.
حتی اگر بخواهیم نظم را از دیدگاه روانشناسی محیطی بررسی کنیم، محیطهای نامنظم منجر به افزایش سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) میشوند. خانه حضرت زهرا(س) بهدلیل نظم و پاکیزگی، یک محیط ترمیمی بود که اعضای خانواده را برای مواجهه با سختیهای بیرون آماده میکرد.
ایکنا - آیا وظایف خانهداری مانع حضور حضرت زهرا( س) در اجتماع بود؟
حضور و فعالیت حضرت زهرا(س) در عرصه خانواده سبب کمرنگ شدن حضور اجتماعی و انقلابی ایشان نشد. ایشان پیش از رحلت نبی اکرم(ص) در ماجرای مباهله حاضر شدند. هنگام نبرد مسلمانان در مناطق جنگی حضور یافت و بهعنوان پرستار به مجاهدان یاری رساندند. حتی با وجود فرزندان خردسال نیز در نبرد خندق حاضر و یا در صحنه فتح مکه با مسلمانان همراه شد. پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) نیز ایشان با درک جایگاهی که نزد صحابه و دیگر مسلمانان دارند، حضور و تأثیر جدیتری در صحنههای اجتماعی و سیاسی داشتند و در این راستا با اقدامات خود برای حمایت از حق امام علی(ع) در جاشینی پیامبر(ص)، نشان داد که از درکی عمیق و وصفناشدنی از اهداف اسلام و اطراف حق و باطل برخوردار است.
جسارت و شهامت ایشان در دفاع از امر ولایت، که به شهادت ایشان در سنی غیر معمول انجامید، نشاندهنده اهمیت و تأثیر حضور بههنگام و بیان رسای حضرت در آن شرایط سخت و صد البته ضرورت درسآموزی از این منش انقلابی برای پیروان ولایت در هر دوره است.
انتهای پیام
