سیره فاطمی؛ الگوی بی‌بدیل زندگی خانوادگی
مدرس حوزه و دانشگاه گفت: زندگی حضرت زهرا(س) در ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی قابل تأمل است و تبیین ابعاد مختلف شخصیتی ایشان می‌تواند الگوی نابی برای زنان و حتی خانواده‌های امروزی باشد.
امروزه جامعه اسلامی بیش از هر زمان دیگر نیازمند الگوهای ناب برای تبیین سبک زندگی اصیل اسلامی است. بنابراین، بازخوانی سیره عملی حضرت فاطمه زهرا(س) به‌عنوان اسوه‌ای کامل، ضرورتی انکارناپذیر است. آن حضرت که در وصفش آیاتی نازل شده؛ تجسم عینی زن مسلمان در تمامی ابعاد زندگی است. از مقامات معنوی و عبادت تا نقش‌آفرینی در خانواده و جامعه، سیره فاطمی چراغ راهی برای همه رهپویان حق است.
از این‌رو، خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگو با قدسیه حسنی، مدرس حوزه و دانشگاه به تبیین ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه(س) مانند نقش‌های سه‌گانه ایشان به‌عنوان دختر پیامبر(ص)، همسر امیرالمؤمنین(ع) و مادر امامان معصوم(ع) و عوامل آرامش‌بخش در زندگی ایشان و جلوه‌های سبک زندگی فاطمی در ارتباط با خانواده پرداخته است که مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- محور‌های رفتاری حضرت فاطمه(س) در ارتباط با والدین چه بود؟
حضرت فاطمه(س) در کودکی مادر بزرگوار خود را از دست دادند و بخش وسیعی از جنبه تربیتی حضرت با پیامبر اکرم(ص) بود.
حضرت فاطمه(س) در این دوران شاهد مجاهدت‌های پدر بزرگوارشان بودند و از همان کودکی، حضرت در شرایطی قرار داشتند که کاملاً با وضعیت جامعه آن روز آشنا شدند؛ رابطه محبت‌آمیزی که میان پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) بود، فراتر از یک رابطه صرف پدر و فرزندی محسوب می‌شد.
با توجه به شرایط جامعه آن روز، جایگاه زن و دختر هنوز چندان جایگاه اصیل خود را پیدا نکرده بود و نگاه به زن به‌عنوان یک موجود که فاقد هرگونه حق و حقوقی است، با ظهور اسلام و سیره عملی پیامبر(ص) و برخورد ایشان نسبت به حضرت زهرا(س) درس بزرگی برای امت بود، زیرا فراتر از رابطه معمولی پدر و فرزندی، پیامبر اسلام(ص) از این طریق مردم و امت را متوجه این مطلب می‌کردند که وجود مبارک حضرت صدیقه طاهره(ص) به‌عنوان مادر ائمه معصومین(ع) در آینده از چه جایگاهی نزد پیامبر(ص) برخوردار است و از طرف دیگر موجب خنثی‌سازی اتهامات، ملامت‌ها و سرزنش‌های مشرکان در خصوص ابتر معرفی کردن پیغمبر اکرم(ص) شد؛ پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) جایگاه و منزلتی دادند که به‌عنوان مادر امامان معصوم(ع) در آینده خواهند داشت.
حضرت زهرا(س) از کودکی به‌گونه‌ای تربیت شدند تا بتوانند با شرایط و واقعیت‌های جامعه آشنا باشند. اما امروزه برخی از خانواده‌ها فرزندان را از سختی‌ها، گرفتاری‌ها و مشکلات جامعه دور نگه می‌دارند و حتی گاهی والدین به تنهایی بار مشکلات را به دوش می‌کشند، اما این اقدام نه‌تنها کمکی به آن‌ها نمی‌کند بلکه می‌تواند باعث مشکلات و اختلالات رفتاری در آینده شود.
ایکنا- عوامل آرامش در زندگی حضرت فاطمه(س) چه بود؟
آنچه باعث می‌شد، حضرت در خانواده آرامش داشته باشند، ایمان والا و عظمت روحی ایشان بود، همان‌گونه که به صراحت در قرآن آمده است اهل ایمان به‌واسطه یاد خداوند آرامش پیدا می‌کنند یا وقتی که یاد خداوند در دل و جان آن‌ها می‌نشیند، دل‌هایشان خاشع می‌شود و این آرامش فردی و روحی به‌طور می‌تواند زمینه انتقال به دیگران را نیز داشته باشد، به‌ویژه حضرت زهرا(س) در جایگاه عبادت به‌خوبی عمل می‌کنند و در مقام بندگی خداوند آن چیزی که برای ایشان مهم بود، مقام رضا و تسلیم بود؛ در چنین شرایطی که انسان باور عمیقی به خداوند داشته باشد و بداند خداوند تنها تکیه‌گاه مطمئن است و تسلیم رضایت خداوند باشد، کوهی از آرامش است، زیرا اعتقاد دارد خداوند حکیم آنچه را که خیر است برای او رقم خواهد زد.
بنابراین، عامل اصلی وجود آرامش در ساحت حضرت زهرا(س) و انتقال آن به خانواده، یاد خدا و راضی بودن به رضای خدا و تسلیم بودن در برابر پروردگار بود و این مهم در سختی‌ها، گرفتاری‌ها و مشکلاتی که برای ایشان پیش می‌آید، راهگشا بود.
در طول دوران کوتاه حیات حضرت زهرا(س)، شرایطی که برای امیرالمؤمنین(ع) بعد از رحلت پیامبر(ص) و دوران حیات پیامبر(ص) و جنگ‌های متعددی که وجود داشت، پیش آمد، نشان می‌دهد زندگی آن حضرت یک زندگی بدون مشکل و دردسر نبوده، اما چیزی که باعث می‌شود حضرت بتواند از پس این مشکلات بر بیاید، ایمان قوی، اتکا و تسلیم بودن ایشان در راه رضای خداوند است.
حضرت زهرا(س) به‌عنوان همسر و مادر برای ایجاد آرامش و انتقال آن به خانواده تلاش می‌کردند؛ هنگامی که امیرالمؤمنین(ص) با صحنه‌های مختلفی از مشکلات و گرفتاری‌ها در جامعه مواجه می‌شدند، وقتی به منزل می‌آمدند، وجود حضرت زهرا(س) تکیه‌گاه بسیار آرام‌بخشی برای ایشان بودند که حضرت علی(ع) بتوانند در پناه ایشان به آرامش برسند.
جنبه دیگر شخصیتی حضرت زهرا(س) در ارتباط با دیگران است، ایشان در معاشرت با دیگران به رعایت احترام و توجه به حق مردم توجه بسیاری داشتند، زیرا معتقد بودند خداوند ناظر بر اعمال ماست و از طرف دیگر دل به دنیا نبستند.
عامل تأثیرگذار دیگر در آرامش حضرت زهرا(س) اعتقاد به عالم آخرت به‌عنوان عالم جاویدان است، ایشان معتقد بودند تمام اتفاقات دنیا دارای یک منشأ حکمتی است و صبر کردن در برابر آن‌ها و پایداری و استقامت می‌تواند در نزد خداوند اجر عظیمی را دربرداشته باشد و این عوامل آرامش خاطر در برابر مشکلات و حوادث را برای حضرت به ارمغان می‌آورد.
حضرت زهرا(س) به‌عنوان یک زن تنها نگاه‌شان به انجام کار در خانه برای وقت‌گذرانی نبود، زمانی‌که یک زن در منزل کار می‌کند، از وجود خود مایه می‌گذارد، پس وقتی این نگاه وجود داشته باشد که این کار‌ها را برای رضای خدا انجام می‌دهد، سختی‌ها به مراتب آسان خواهد شد.
به‌دلیل عشق و محبت حضرت نسبت به همسر و فرزندان خود، سختی‌های امور منزل برای ایشان راحت بود و در بعد تربیتی نیز توجه به جایگاه و منزلت امیرالمؤمنین(ع) به‌عنوان همسر و پدر فرزندان و حفظ احترام و اقتدار پدر و ملزم کردن فرزندان برای رعایت احترام به پدر از نکات مهمی است که به قوام خانواده کمک می‌کند.
ایکنا- مهمترین مؤلفه‌های سیره حضرت زهرا(س) در تربیت فرزندان چه بود؟
سیره حضرت زهرا(س) در تربیت فرزندان و مؤلفه‌های مختلف عاطفی و تربیتی نیز می‌تواند برای خانواده‌ها مؤثر باشد، در روایات آمده است حضرت زهرا(س) با ابراز محبت به فرزندان و وقت گذاشتن برای تربیت آنان با بازی، نوازش و محبت کردن و سرودن برخی از اشعاری که نشان‌دهنده شأن و منزلت و جایگاه این بچه‌هاست توجه زیادی داشتند و همگی نکات درس‌آموزی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
شعر‌هایی از ایشان گفته شده که هنگام نوازش و بازی با فرزندان به‌کار می‌بردند بسیار جالب توجه است و به لحاظ کلامی بسیاری از این اشعار واجد معارف بلندی است و نسب، شخصیت و جایگاه فرزندان را معرفی می‌کند.
همچنین می‌توان دریافت وقت گذاشتن والدین برای بازی و تفریح فرزندان نکته مهمی است و ما آن را در وجود حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) مشاهده می‌کنیم، حتی پیامبر(ص) گاهی اوقات بازی‌های امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را داوری می‌کردند، زیرا در همین بازی کردن، شخصیت فرزند شکل می‌گیرد و در موقعیت‌هایی که برای کودک ایجاد می‌شود، می‌تواند گذشت را در ارتباط با همبازی خود یاد بگیرد.
در سیره حضرت زهرا(س) نوع برخورد و احترام پدر و مادر نسبت به فرزندان کاملاً مشهود است، این مسائل نشان می‌دهد تربیت فرزند کار سنگینی است و نیازمند گذشت، ایثار و فداکاری والدین است و ما این رویه را در سیره حضرت زهرا(س) به‌خوبی مشاهده می‌کنیم.
ایکنا- جلوه‌هایی از سبک و سیره اسلامی زندگی حضرت زهرا(س) را بیان کنید؟
زندگی حضرت زهرا(س) در دو بعد مطرح می‌شود، یکی به لحاظ فردی و دیگری از جهت اجتماعی و سیاسی است. به لحاظ فردی می‌توان به پرورش شخصیت حضرت زهرا(س) در جهات مختلف، عبادت و زهد و شب زنده‌داری ایشان و بندگی و ذکر و یاد خداوند اشاره کرد.
روایت مشهوری از امام حسن مجتبی(ع) وجود دارد که شب تا سحر مادر را دیدم در احوالات همسایگان و گذشتگان دعا می‌کردند و این یک نمونه تربیتی زیباست که فرزندان ایشان نیز شاهد آن هستند.
حضرت زهرا(س) در شب‌های قدر اهتمام داشتند تا حتماً فرزندان‌شان بیدار بمانند و نقل می‌شود حضرت در طول روز بچه‌ها را می‌خواباندند تا شب توانایی بیدار ماندن برای احیا و شب زنده‌داری را داشته باشند.
از نظر خصوصیات شخصیتی دیگر ایشان می‌توان به ایثار حضرت زهرا(س) اشاره کرد و نمونه بارز آن بخشیدن لباس عروسی خود در شب عروسی است که کمتر کسی حاضر به انجام این کار می‌شود.
خصوصیات ایشان به لحاظ اجتماعی را نیز در معاشرت و توجه به رفع نیاز‌های دیگران می‌توان مشاهده کرد.
در بعد علمی نیز گاهی افرادی برای پرسش از مسائل مختلف به ایشان رجوع می‌کردند و برخی توانایی و گیرایی بالایی نداشتند، اما حضرت با صبوری فراوان بار‌ها و بار‌ها تکرار می‌کردند و سؤالات مکرر آن‌ها را پاسخ می‌دادند و حتی در شرایطی که سؤال‌کننده احساس شرمساری از اطاله کلام می‌کرد، حضرت فاطمه(س) در پاسخ می‌فرمودند: «این توفیقی برای من است و من خرسند می‌شوم، چون اجر و پاداش من را نزد خدا بالا می‌برد» که این امر نشان می‌دهد که یک زن متناسب با نیاز جامعه پاسخگوی نیاز‌های علمی زنان جامعه نیز در ساحت علمی است.
از لحاظ سیاسی نیز فعالیت ایشان را عملاً در زمان حیات پیامبر(ص) شاهد هستیم، در جنگ‌هایی که برای پیغمبر(ص) پیش می‌آمد، حضرت زهرا(س) در پشت جبهه یا در منزل با همراهی‌ها و دلجویی از پیامبر(ص) و با اقداماتی برای فراهم کردن وسایل مورد نیاز و حتی با پرستاری از ایشان به‌دلیل جراحت‌هایی پیامبر(ص)، نقش سیاسی خود را به‌خوبی ایفا می‌کردند.
حضرت فاطمه(س) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) و در جریان خلافت و جانشینی امیرالمؤمنین(ع) و دفاع از حق امام زمان خودشان، نقش بسیار مؤثری دارند یعنی این چنین نبود که بنشینند و سکوت کنند. در تاریخ نقل شده حضرت خطبه‌ای را که به خطبه فدکیه معروف است در دفاع از امیرالمؤمنین(ع) بیان کردند.
تلاش برای گرفتن فدک عاملی در جهت دفاع از حق ولایت بوده است، حتی وقتی خلیفه اول مشاهده کردند که امیرالمؤمنین(ع) و بنی‌هاشم بیعت نمی‌کنند، سهم‌شان را از بیت‌المال قطع کردند، بنابراین فدک حضرت زهرا(س) یک پشتوانه مالی بود که در اختیار حضرت امیر(ع) قرار دادند.
همان‌گونه که فدک در زمان پیامبر اکرم(ص) به ایشان واگذار شده بود تا عواید آن برای نیازمندان به‌کار گرفته شود، بعد از رحلت پیامبر(ص) نیز این کار توسط امیرالمؤمنین(ع) انجام شد، اما دستگاه حکومت وقتی متوجه شد پشتوانه مالی به نام فدک وجود دارد و می‌تواند اهداف علی(ع) را در این جهت پیش ببرد، فدک را غصب کردند و تمام دفاعیات و تلاشی که حضرت زهرا(س) برای بازپس‌گیری حق خود و برای دفاع از ولایت و جانشینی و خلافت امیرالمؤمنین(ع) داشتند، زمینه جراحت و حمله به منزل حضرت زهرا(س) و جسارت نسبت به ساحت ایشان را به همراه داشت.
حضرت با این ضربات جراحت برداشتند و با همین جراحت نیز به شهادت رسیدند و وصیت ایشان مبنی بر اینکه قبرشان مخفی بماند نکته بسیار مهمی دارد و این سؤال در ذهن شیعیان و مردم مطرح است که چرا باید قبر تنها دختر پیامبر(ص) مخفی بماند؛ اما باید بدانیم رمز پویایی اسلام دفاع از ولایت و حقانیت امیرالمؤمنین(ع) است و ولایت باید تا ابد ساری و جاری باشد.
گفتوگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
