ویژگی‌های قرآن را بشناسیم
از موضوعات مهمی که در زمینه انس با قرآن نقش تعیین‌کننده دارد، شناخت ویژگی‌های قرآن است. بدون تردید بهترین راه دستیابی به چنین شناختی، مراجعه به خود قرآن است. روشنگری، جامعیت، ريسمان استوار، صراط مستقیم، نیکوترین سخن، برهان بودن، هدایتگری و تازگی و طراوت از جمله صفات و ویژگی‌های قرآن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در چهارمین یادداشتی که همزمان با ایام ماه مبارک رمضان در اختیار خبرگزاری ایکنا از قم قرار داده است، نوشت: از موضوعات مهمی که در زمینه انس با قرآن نقش تعیین‌کننده دارد، شناخت ویژگی‌های قرآن است. بدون تردید بهترین راه دستیابی به چنین شناختی، مراجعه به خود قرآن و پس از او، پيامبر خدا(ص) و اهل بيت(ع) آن بزرگوار است، زيرا شناخت آنان براساس حدس و گمان نيست؛ بلكه بر پايه وحى و الهام الهى است.
از اساسی‌ترین ویژگی‌های قرآن فرستاده شدن آن از سوی خداوند عزیز، علیم، حکیم، رحمان و رحیم برای هدایت بشر است. در اینجا باید توجه داشته باشیم که از بزرگی و عظمت فرستنده هر چیزی می‌توان به عظمت آن فرستاده شده پی برد. امام صادق(ع) با اشاره به همین نکته در پاسخ به یکی از یارانش که پرسید درباره قرآن، چه مى‌گويى؟ فرمود: «آن، كلام خدا و سخن خدا و كتاب خدا و وحى خدا و فرو فرستاده اوست. كتاب استوارى است كه از پيش‌رو و از پشت سرش، باطل بِدان راه نمى‌يابد، و فرو فرستاده از جانب فرزانه ستودنى است.»
روشنگری از دیگر ویژگی‌های قرآن شمرده می‌شود و در خود قرآن چنین آمده است: «اى مردم! در حقيقت، ...ما به‌سوى شما، نورى روشنگر، فرو فرستاديم.» پيامبر خدا(ص) فرمود: «قرآن، راهنما در برابر گمراهى، و روشنگر در برابر كورى جهل و گمراهى است.» امام على(ع) نیز درباره ارتباط این ویژگی قرآن با بعثت پيامبر خدا(ص) فرمود: «او را با نورى تابناک ...فرستاد.» و در سخنی دیگر فرمود: «... قرآن را بر او فرو فرستاد، كه نورى است كه چراغ‌هايش، خاموش نمى‌شود... .»
بیشتر بخوانید:
- نمایش زیست لذت‌بخش همراه با شکوه معنوی در کلام الهی
- فاصله فرهنگ عمومی جامعه با آرمان‌های قرآن
- بهره جستن از قرآن مشروط به تعامل صحیح با آن است
امام حسن(ع) نیز درباره وظیفه انسان در مقابل خصوصیت روشنگری قرآن فرمود: «به راستى كه در اين قرآن، چراغ‌هاى روشنايى و شفاى سينه‌هاست. پس جلادهنده، بايد كه به نور آن، ديده دل خويش را جلا دهد و انديشه‌اش را در اوصاف آن، به درنگ وا دارد، چراكه انديشيدن در قرآن، مايه حيات دل شخص بينش‌ور است، همچنان كه آدمى در تاريكى‌ها، با كمک نور، راه خود را مى‌پيمايد.»
جامعیت قرآن در هدایت، رشد و تعالی انسان، از دیگر ویژگی‌هایی است که خداوند در قرآن به آن اشاره کرده است؛ آنجا که می‌فرماید: «و اين كتاب را كه بیانگر هر چيزى است و براى مسلمانان، رهنمود، رحمت و بشارتگر است، بر تو نازل كرديم.»
هدف اصلی و نهایی قرآن، انسا‌ن‌سازی است
با توجه به اين نكته كه قرآن يک كتاب تربيتی و انسان‌سازى است و براى تكامل فرد و جامعه در همه جنبههاى معنوى و مادى نازل شده است، روشن می‌شود كه منظور از همه چيز، تمام امورى است كه براى پيمودن اين راه لازم است، نه اينكه قرآن يک دائرةالمعارف بزرگ است كه همه جزئيات علوم اعم از رياضى، جغرافيا، شيمى، فيزيک، گياه‌شناسى و مانند آن‌ها در آن آمده باشد، هر چند که قرآن دعوت كلى به كسب همه دانش‌ها كرده است و به علاوه گاه‌گاهى به تناسب بحث‌هاى توحيدى و تربيتى، پرده از روى قسمت‌هاى حساسى از علوم و دانش‌ها برداشته است، ولى با اين حال آنچه قرآن به خاطر آن نازل شده است و هدف اصلى و نهايى قرآن را تشكيل می‌دهد، همان مسأله انسان‌سازى است و در اين زمينه چيزى را فروگذار نكرده. علامه طباطبايى در الميزان مى‌گويد: احاديث، بر اين نكته دلالت دارند كه در قرآن، علم گذشته و حال و آينده تا روز قيامت، وجود دارد.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «خداوند در قرآن هر چيزى را بيان كرده است به خدا سوگند چيزى كه مورد نياز مردم بوده كم نگذارده است تا شخصی نگويد اگر فلان مطلب درست بود در قرآن نازل می‌شد. آگاه باشيد همه نيازمندی‌هاى بشر را خدا در آن نازل كرده است.»
امام باقر(ع) نیز درباره جامعیت قرآن در تأمین تمام نیازهای بشر فرموده است: «خداوند تبارک و تعالى چيزى را كه امت تا روز قيامت به آن نياز دارند، فرو ننهاده و حكم آن را در كتابش نازل كرده و براى پيامبرش(ص) بيان فرموده و براى هر چيزى، حدى قرار داده است و براى نشان دادن آن حد، نشانه‌اى گذاشته و براى كسى كه از آن حد، فراتر برود، حد مجازات معين كرده است.»
براساس فرموده خداوند در قرآن که «..همگى، به ريسمان خدا، چنگ زنيد و پراكنده نشوید» و نیز سخن رسول خدا(ص) که «اين قرآن، همان نور روشنگر، ريسمان استوار و محكم‌ترين دستاويز است»، یکی از خصوصیات برجسته قرآن این است که به‌عنوان ریسمان الهی معرفی شده و توصیه شده تا همه مسلمانان به آن تمسک جویند و از هر نوع پراکندگی و اختلاف پرهیز کنند.
گفتار و رفتارمان بر اساس قرآن باشد
یکی از صفات قرآن کریم، صراط مستقیم بودن اوست که در کلام پيامبر(ص) چنین آمده است: «كتاب خدا همان يادآور استوار و راه راست است.» در قرآن نیز به این ویژگی اشاره شده، آنجا که فرموده است: «این قرآن راه مستقیم پروردگار است که آیاتش را برای پندگیران به تفصیل بیان کردیم.» بنابراین هر شخصی که گفتار و رفتارش براساس قرآن باشد، در صراط مستقیم خواهد بود.
نیکوترین داستان‌ها از دیگر صفات قرآن است که رسول خدا(ص) درباره این ویژگی قرآن چنین فرموده است: «اى مردم نيكوترين داستان‌ها و سرگذشت‌ها، اين قرآن است» و در سخنی دیگر می‌فرماید: «راست‌ترين گفتار و رساترين پند و نيكوترين داستان، كتاب خداست.»
امیرمؤمنان على(ع) نیز در این‌باره می‌فرماید: «به راستى كه نيكوترين داستان و رساترين پند و سودمندترين اندرز، كتاب خداوند بزرگ و شكست‌ناپذير است.»
درباره نیکوترین سخن این ویژگی دیگر قرآن، در این کتاب آمده است: «خدا، خوش‌ترين سخن را به‌صورت كتابى همگون، در بر دارنده وعده و وعيد، فرو فرستاد. آنان كه از پروردگارشان مى‌هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه مى‌افتد.
و در آیه‌ای دیگر این‌چنین آمده است: «خداى يكتا كه معبودى جز او نيست، قطعا در روز رستاخيز كه هيچ شكى در آن نيست، شما را گرد خواهد آورد، و راست‌سخن‌تر از خدا كيست؟»
رسول خدا(ص) درباره این صفت قرآن فرموده است: «خوش‌ترين سخن، كتاب خداى پاک و بلندمرتبه است. رستگار شد آن كه خداوند، كتاب خود را در دلش زيبا کرد و آن را بر سخنان مردمان برگزيد. قرآن، خوش‌ترين و رساترين سخن است.»
برهان به عقيده بعضى از دانشمندان از ماده «بره» بر وزن فرح به‌معنى سفيد شدن است و از آنجا كه استدلالات روشن، چهره حق را براى شنونده نورانى و آشكار و سفيد می‌كند به آن، «برهان» گفته می‌شود.
برهان بودن از ویژگی‌های قرآن است و خداوند در این‌باره می فرماید: «اى مردم! در حقيقت، براى شما از جانب پروردگارتان، برهانى آمده است، و ما نورى روشنگر به سوى شما، فرو فرستاده‌ايم.»
رسول خدا(ص) درباره این خصوصیت قرآن فرموده است: «خداوند، قرآن را با نورى تابناک و برهانى آشكار فرستاد.»
امام صادق(ع) به نقل از پدرش امام باقر(ع) فرموده است: «چون هنگام رحلت پيامبر(ص) فرا رسيد، انصار را فرا خواند و فرمود: «... كتاب خدا و اهل بيتم را در ميان شما بر جاى مى‌گذارم. كتاب، همان قرآن است و در آن، حجّت و روشنايى و برهان است.»
قرآن هدایتگر متقین است
از اساسی‌ترین ویژگی قرآن هدایتگری اوست که خداوند بارها در قرآن به این ویژگی اشاره کرده است؛ آنجا که فرمود: «بی‌تردید این قرآن به استوارترین آیین هدایت می‌کند» و همچنین فرمود: «آنان كه علم و آگاهى به آن‌ها داده شده است مىبینند كه حقیقتا آنچه به سویت از جانب پروردگارت فرو فرستاده شده است، همان حق مقصود است و به‌سوى شاهراه پرجاذبه خداى شكست‌ناپذیر بسیار ستوده رهنمایى مى‌كند.» و در جای دیگر آمده است «این کتاب بدون شک هدایتگر متقین است.» در آیه‌ای دیگر فرموده است: «اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده، و درمان آنچه در سينه‌هاست، و هدايت و رحمت براى مؤمنان.»
پيامبر خدا(ص) نیز درباره این خصوصیت قرآن فرموده است: «قرآن، در گمراهى‌ها، راه‌نماست و دل‌هاى كور را بينا مى‌سازد و از لغزش‌ها جلوگيرى مى‌كند و روشنايى‌بخش تاريكى‌هاست و در پيشامدها، پرتوافشانى مى‌كند و از نابودى، نگه مى‌دارد و از كج‌روى، به راه مى‌آورد و در فتنه‌ها، راه‌گشاست و از دنيا به سعادت آخرت مى‌رساند.»
تازگى و طراوت، از دیگر ویژگی‌های قرآن است. و اين طراوت گويا هماره مايه اعجاب و پرسش فرهيختگان تاريخ بوده است؛ چنانکه از امام صادق(ع) پرسيدهاند: «چرا به رغم گذشت زمان، قرآن هر روز تازه و تازهتر می شود؟» امام(ع) در پاسخ فرموده‌اند: «زيرا خداوند، قرآن را نه براى مردمى ويژه يا دورهاى خاص، فرستاده است، بلكه اين كتاب، براى همه زمانها و همه انسانها است.»
در سخن امیرمؤمنان علی(ع) در این‌باره آمده است: قرآن مجيد، بیآنكه گذشت زمان، چيزى از او بكاهد يا مرور ايام او را از پاى در آورد، و بیآنكه موجهاى تغيير و تبديل، لفظ و معناى آنرا آشفته کند، همواره پاسخگوى نياز انسانها در همه ادوار تاريخ بوده است.
اين وحی‌نامه الهى، با همان الفاظ ثابت كه از روز نخست به ميان آورد و با همان ادبيات كهن و مرسوم، هميشه صدرنشين هر محفلى است كه در آن نكتهاى تازه گفته می‌شود يا دانش نو پرده از رخسار برمی‌دارد. آيا اعجازى از اين فراتر در وهم و فهم آدمى می‌گنجد كه كتابى كهن، چنين تازه و شاداب، همه رهاوردهاى علمى، عقلى، شهودى و تجربى بشر را پذيراست و همه آن‌ها را تواند كه در دامان خود پرورد.
انتهای پیام
