رشته اخلاق کاربردی؛ فرصت کسب مهارت حل مسئله

سیدمحمد حسینی سورکی، مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم در گفت‌و‌گو با ایکنا از قم، با اشاره به اینکه گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم از سال ۱۳۸۵ در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد، اظهار کرد: گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم، نخستین گروه فلسفه اخلاق در دانشگاه‌های کشور است و از سال ۱۳۸۹ در مقطع دکتری، دانشجو می‌پذیرد و به جهت جذابیت این رشته همواره با اقبال و استقبال دانشجویان و طلاب حوزه‌های علمیه رو‌به‌رو بوده و هست.

وی گفت: این گروه امسال نیز در مقطع دکتری و در رشته فلسفه اخلاق دانشجو می‌پذیرد و در مقطع کارشناسی ارشد نیز افزون بر دو گرایش فلسفه اخلاق و اخلاق اسلامی، از دو سال گذشته در گرایش «اخلاق کاربردی» - که یکی از گرایش‌های بسیار مهم و جذاب فلسفه اخلاق است، پذیرای دانشجویان کوشا و مستعد است.

اخلاق کاربردی؛ پل و پیوندی میان علوم انسانی و تجربی

مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم، افزود: «اخلاق کاربردی» یکی از سه گرایش اصلی «فلسفه اخلاق» است که به بررسی چالش‌ها و مسائل اخلاقی در حوزه‌های کاربردی زندگی انسان می‌پردازد.

حسینی‌سورکی بیان کرد: رشته فلسفه اخلاق باتوجه به پیشرفت‌های روزافزون فناوری، تحولات فزاینده در حوزه فناوری‌های زیستی و مسائل پیچیده اجتماعی و سیاسی یکی از جذاب‌ترین و مهمترین شاخه‌های فلسفی و به‌مثابه پل و پیوندی میان حوزه علوم انسانی و علوم تجربی است، این گرایش جدید مشتمل بر مباحث و موضوعات بسیار کاربردی، جذاب، مهم و مناقشه‌برانگیز و ناظر به معضلات روزمره جوامع انسانی است.

وی گفت: دانشجویان مشغول به تحصیل در گرایش اخلاق کاربردی، افزون بر آشنایی با کلیات فلسفه اخلاق و اخلاق هنجاری، واحد‌های درسی بروزشده و بدیعی از جمله اخلاق زیستی (Bioethics) - بررسی مسائل اخلاقی در علوم زیستی و پزشکی، ملاحظات و الزامات اخلاقی ناظر به زیست پزشکی و فناوری‌های زیستی- اخلاق ژنتیک (Genetic Ethics) - بررسی ملاحظات و الزامات اخلاقی ناظر به مهندسی ژنتیک، ژن‌درمانی و پژوهش در حوزه ژنتیک- را نیز می‌گذرانند.

حسینی‌سورکی افزود: اخلاق محیط زیست (Environmental Ethics) (بررسی الزامات اخلاقی در حوزه زیست‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی و حفاظت از منابع طبیع، رفتار با حیوانات است)، اخلاق پژوهش (Research Ethics) (واکاوی اصول و الزامات اخلاقی در پژوهش‌های علمی)، اخلاق و سیاست (Ethics and Politics) (بررسی و تحلیل اصول و الزامات اخلاقی در سیاست‌گذاری‌های عمومی، عدالت اجتماعی و حقوق بشر) و همچنین اخلاق فناوری (Ethics of Technology) (بررسی اصول اخلاقی ناظر به فناوری و واکاوی پیامد‌های اخلاقی فناوری‌های نوظهور ارتباطی و اطلاعاتی و ملاحظات اخلاقی ناظر به بهره‌گیری از هوش مصنوعی) از مهمترین دروس ارائه شده در گرایش اخلاق کاربردی است.

اخلاق کاربردی؛ فلسفه‌ورزی با هدف حل معضلات اخلاقی

مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم اظهار کرد: تحصیل در رشته فلسفه اخلاق و اخلاق کاربردی فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان به مباحث اخلاقی، اجتماعی و فلسفی فراهم می‌آورد تا در کنار کسب دانش نظری، مهارت‌های عملی لازم برای تحلیل و حل مسائل اخلاقی پیچیده در دنیای امروز را به دست آورند.

وی گفت: برنامه و سرفصل دروس گرایش‌های فلسفه اخلاق در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری از سوی اساتید گروه فلسفه اخلاق نگاشته شده و دانشگاه بین‌المللی قم در طرح و بسط حوزه فلسفه اخلاق پیشتاز بوده است.

حسینی سورکی اظهار کرد: حضور اساتید برجسته در حوزه فلسفه اخلاق و اخلاق کاربردی، ارائه دروس کاربردی و تخصصی متناسب با نیاز‌های جامعه و همچنین امکانات پژوهشی شامل کتابخانه‌های تخصصی و منابع علمی معتبر و بهره‌گیری از امکانات دانشگاهی و امکان شرکت در همایش‌ها و کارگاه‌های تخصصی در حوزه اخلاق از مزیت‌های تحصیل در این رشته و گرایش در دانشگاه بین‌المللی قم است.

وی در خصوص اهمیت و ابعاد گرایش اخلاق کاربردی، افزود: اخلاق کاربردی (Applied Ethics) شاخه‌ای از فلسفه اخلاق است که به بررسی مسائل اخلاقی خاص در حوزه‌های مختلف زندگی فردی، اجتماعی و حرفه‌ای می‌پردازد، این گرایش بر کاربرد اصول، ارزش‌ها و استدلال‌های اخلاقی در موقعیت‌های واقعی و حل معضلات اخلاقی پیچیده تمرکز دارد.

مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم بیان کرد: حل معضلات اخلاقی پیچیده از کاربرد‌های این رشته به‌شمار می‌رود؛ زیرا اخلاق کاربردی به تحلیل و ارائه راه‌حل برای موضوعات چالش‌برانگیز مانند تصمیم‌گیری درباره حفظ حیات و پایان‌بخشی به زندگی، به‌کُشی، اتانازیا (Euthanasia)، سقط جنین و چالش‌های ناظر به توسعه هوش مصنوعی و فناوری‌های ارتباطی و همچنین گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و عدالت اجتماعی می‌پردازد که این مسائل اغلب چندوجهی و میان‌رشته‌ای هستند و نیازمند بررسی چند جانبه و استدلال‌های دقیق‌اند.

اخلاق کاربردی؛ الزامات اخلاقی و جهت‌دهی به سیاست‌های عمومی

وی ادامه داد اخلاق کاربردی نقش مهمی در جهت‌دهی به سیاست‌های عمومی، قوانین زیست‌محیطی و مقررات ناظر به فناوری در سپهر سیاست دارد و متخصصان این حوزه به دولت‌ها و سازمان‌ها در تدوین چارچوب‌های اخلاقی کمک می‌کنند.

حسینی سورکی، ارتقای آگاهی عمومی را از برکات مطالعه و پژوهش در حوزه فلسفه اخلاق دانست و افزود، رشته با جلب توجه به مسائل اخلاقی، آگاهی عمومی را افزایش می‌دهد و گفت‌و‌گو‌های فلسفی را از حوزه آکادمیک به جامعه گسترش می‌دهد، این امر به‌ویژه در جوامع پیچیده امروزی که با معضلات جدید (مانند حد و محدوده حریم خصوصی در فضای دیجیتال) مواجه‌اند، حیاتی است.

وی ادامه داد: اخلاق کاربردی امکان تلفیق ارزش‌های سنتی (مانند کرامت انسانی در ادیان) با نیاز‌های مدرن (مانند اخلاق فناوری) را فراهم می‌کند، که در جهان چندفرهنگی امروزی، ارزش و اهمیتی ویژه دارد.

حسینی سورکی بیان کرد: اخلاق کاربردی حوزه‌های متنوعی را در بر می‌گیرد که هر یک به جنبه‌ای از زندگی یا حرفه‌ای خاص می‌پردازند و یکی از حوزه‌ها و رشته‌های پرطرفدار و فراگیر در دنیاست.

مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم گفت: اخلاق کاربردی از دهه ۱۹۷۰ در جهان به‌ویژه در غرب، به‌عنوان رشته‌ای مستقل و پویا مطرح شد و به‌سرعت در دانشگاه‌ها، مجلات علمی و مجامع حرفه‌ای گسترش یافت، امروزه، این رشته در بیش از ۵۰ کشور در قالب برنامه‌های دانشگاهی، دوره‌های کوتاه‌مدت و کارگاه‌های حرفه‌ای تدریس می‌شود و به طور خاص در اروپا و آمریکا، دوره‌های کارشناسی ارشد اخلاق کاربردی بسیار پرطرفدارند.

وی ابراز کرد: اخلاق کاربردی به‌صورت رسمی و به عنوان یک رشته نوظهور از دهه ۱۳۸۰ در ایران مطرح شد، دانشگاه قم با تأسیس اولین گروه فلسفه اخلاق در سال ۱۳۸۵ و راه‌اندازی اولین رشته دکتری فلسفه اخلاق در سال ۱۳۸۹، نقش و سهمی ویژه و وافر در این زمینه داشته است.

افق‌های شغلی در اخلاق کاربردی؛ از مشاوره تا سیاست‌گذاری

این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه مشاغل در انتظار فارغ‌التحصیلان اخلاق کاربردی چیست؟ افزود: فلسفه اخلاق و اخلاق کاربردی هم افق و هم‌راستا با حوزه‌های هنجار‌گذاری، چون حقوق و فقه است و فارغ‌التحصیلان اخلاق کاربردی به سبب برخورداری از مهارت‌های تحلیلی، استدلالی و بین‌رشته‌ای خود امکان اشتغال در طیف وسیعی از موقعیت‌ها و مشاغل مرتبط را خواهند داشت که برخی از مهم‌ترین فرصت‌های شغلی عبارت‌اند از: مشاور اخلاق در سازمان‌ها که متخصصان اخلاق در شرکت‌ها یا سازمان‌های ملی و بلکه بین‌المللی برای تدوین سیاست‌های اخلاقی، مدیریت بحران‌های اخلاقی و مشاوره در زمینه مسئولیت اجتماعی.

وی گفت: کارشناس اخلاق زیستی که در بیمارستان‌ها، کمیته‌های اخلاق پزشکی و مراکز تحقیقاتی برای ارزیابی مسائل مانند پیوند اعضا، آزمایش‌های بالینی مشغول است، مشاور سیاست‌گذاری عمومی که همکاری با دولت و نهاد‌های عمومی برای تدوین قوانین اخلاقی در حوزه‌های محیط زیست، فناوری، و عدالت اجتماعی است و استاد دانشگاه و پژوهشگر که تدریس در دانشگاه‌ها و انجام پژوهش در زمینه‌های اخلاق کاربردی، فلسفه اخلاق و علوم انسانی است، از دیگر فرصت‌های شغلی این رشته است.

وی ابراز کرد: کارشناس اخلاق حرفه‌ای که به مشاوره در زمینه اخلاق حرفه‌ای برای مشاغل خاص، مانند اخلاق مهندسی در شرکت‌های عمرانی یا اخلاق تجارت در بنگاه‌های اقتصادی می‌پردارد، فعال حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی که کار در سازمان‌هایی مانند عفو بین‌الملل یا صلیب سرخ برای پیشبرد عدالت اجتماعی و حقوق بشر و نهادینه سازی اخلاق در حوزه‌های کلان بین المللی و کارشناس کمیته‌های اخلاق پژوهشی که به ارزیابی اخلاقی پروپوزال‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی به‌ویژه در علوم انسانی و اجتماعی و نگارش پروتکل‌های پژوهشی و اعطای کد‌های اخلاقی در پژوهش‌های زیستی و اجتماعی می‌پردازد، می‌شود.

مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم گفت: این مشاغل به دلیل ماهیت بین‌رشته‌ای اخلاق کاربردی، دست‌کم در بازار کار جهانی تقاضای بالایی دارند، فارغ‌التحصیلان می‌توانند با مهارت‌های خود در تحلیل مسائل پیچیده و ارائه راه‌حل‌های اخلاقی، تأثیرات مثبت و گسترده‌ای در جامعه ایجاد کنند.

وی اضافه کرد: به دلیل ظرفیت‌های بالای اخلاق کاربردی در حل معضلات پیچیده اخلاقی و تأثیر بر حرفه‌ها، سیاست‌ها و جامعه، این رشته یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین گرایش‌های فلسفی در جهان است، چنانکه این رشته در بیش از چهار دهه اخیر در بسیاری از کشور‌های دنیا دایر شده و توسعه یافته است.

حسینی‌سورکی گفت: اخلاق کاربردی در ایران، اگرچه به‌عنوان رشته‌ای نوپا و نوپدید شناخته می‌شود، ریشه‌های عمیقی در سنت فلسفی و دینی ایران دارد و از دهه ۱۳۸۰ به‌صورت آکادمیک توسعه یافته و دانشگاه بین‌المللی قم نقشی بی‌بدیل، پویا و پیشرو در این زمینه داشته است و در دو سال اخیر در این گرایش (اخلاق کاربردی) - از طریق آزمون سراسری – در مقطع کارشناسی ارشد و از میان دانشجویان و طلاب حوزه‌های علمیه دانشجو می‌پذیرد.

گفت‌وگو از الهام حلاجیان