معارف قرآن فراتاریخی هستند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم؛ رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، 12 مهرماه در نشست علمی «قرآن و علم» به موضوع «پیام‌های فرا تاریخی قرآن و تاثیر آن بر علوم» که از سوی این پژوهشکده و در ذیل همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم برگزار شد با بیان اینکه مقام معظم رهبری مدت‌ها است که نکته مهمی را درباره نقش قرآن در علوم انسانی بیان فرموده‌اند ولی این فرمایش ایشان به صورت جدی مورد اهتمام قرار نگرفته است. ایشان معتقدند که علوم انسانی موجود بر مبادی و مبانی متعارض با قرآن و اسلام بنا شده است زیرا بر جهان‌بینی و فهم دیگری از عالم استوار است که محوریت آن بینش مادی و دنیاگرایانه است و عمدتا هم به صورت تقلیدی از غرب وارد کشور شده است یعنی باید به حالت طوطی‌وار علوم انسانی برساخته از اندیشه مادی‌گرایانه غرب در محافل علمی ما بیان شود و دانشجویان ما هم باید آن را فرابگیرند و در زندگی و جامعه هم پیاده کنند.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با تاکید بر اینکه طبق فرمایش ایشان باید مبانی علوم انسانی را در قرآن بیابیم، افزود: در این صورت است که متفکران و پژوهشگران در علوم مختلف انسانی می‌توانند بر این اساس بناهای رفیعی را بنا کنند؛ بنایی که ما در علوم انسانی می‌خواهیم بسازیم باید مبتنی بر مبانی و مبادی قرآنی باشد؛ این فرمایش رهبری جایگاه بسیار مهم نقش قرآن در علوم انسانی را تبیین می‌کند. ما وقتی می‌خواهیم در مراکز علمی اسلامی مطلبی ارائه دهیم باید بر مبادی صحیح دینی و در راس آن قرآن باشد.

اسلامی‌سازی علوم انسانی بر مبنای قرآن

یوسفی مقدم با بیان اینکه به نظر بنده اساسا هیچ روش و گرایش علمی حق ندارد بدون توجه به مبانی قرآنی وارد اسلامی‌سازی شود، تصریح کرد: وظیفه ما این است که اسلامی‌سازی علوم انسانی را بر مبنای قرآن انجام دهیم از این رو قرآن و علوم قرآنی نقش مهمی در عرصه اسلامی‌سازی پیدا می‌کند و متاسفانه به این فرمایشات رهبری توجه لازم صورت نگرفته است.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با اشاره به پیام‌های فراتاریخی قرآن، اظهار کرد: قرآن کریم در آیات متعدد خود را برای همه نسل‌ها و عصرها و مصرها می‌داند از جمله فرموده است: قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً ۖ قُلِ اللَّهُ ۖ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ ۚ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ ۚ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَىٰ ۚ قُلْ لَا أَشْهَدُ ۚ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ. یا فرموده است: إِنَّهَا لَإِحْدَى الْكُبَرِ؛ یا فرموده است: وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْبَشَرِ و یا آیه نذیرا للبشر که همه دال بر این است که قرآن کریم برای تمامی بشریت نازل شده است. روایاتی هم مانند تجری کما تجری الشمس و القمر یعنی قرآن کریم همانند خورشید و ماه در جریان هستند و چنانچه خورشید و ماه هر روز انرژی تازه به جهان می‌دهند قرآن هم این خاصیت را دارد. 

وی با اشاره به دلایل فراتاریخی بودن پیام‌های قرآن کریم، اضافه کرد: اولین دلیل این است آموزه‌های قرآن کریم عقلانی است و ادراکات عقلی در نزد قرآن معتبر است و فرموده استد کسانی که در خلقت و آفرینش تدبر و تفکر نمی‌کنند کور و کر هستند و اهل تعقل نیستند. إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ؛ یعنی اینها بدترین موجودات روی زمین هستند. 

یوسفی مقدم ادامه داد: در آیه دیگر فرموده است بر کسانی که اهل تعقل نیستند پلیدی و رجس بر آنان قرار داده می‌شود و این نشانه اهتمام قرآن به عقل است؛ نکته دیگر اینکه قرآن کریم خودش هم حقایق هستی را به روش عقلانی بیان فرموده است: كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ یعنی ما آیات را فرستادیم تا در آن تعقل کنید. همچنین قرآن کریم در مقام پاسخگویی به نیازهای بشری هم روش عقلانی را پیش گرفته و به آن پاسخ می‌دهد از جمله فرموده است: فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛  یعنی دعوت کرده است که ما حرف و قول‌ها را بشنویم و بهترین آن را انتخاب کنیم.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه مفاهیم قرآن کریم دارای انعطاف‌پذیری در عناوین ثانویه است، تصریح کرد: مثلا در فقه گفته شده است لمس نامحرم حرام است ولی اگر نیاز پزشکی پیش آمد در این صورت حرمت برداشته می‌شود یا مشروعیت کالبدشکافی و تشریح جسد و ...؛ در قرآن کریم هم چنین انعطافاتی وجود دارد همچنین بحث دیگر صیانت از استقلال مسلمین و جامعه اسلامی است و فرموده است: وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا؛ کفار هیچ نوع سلطه و استیلایی نباید بر جامعه اسلامی داشته باشند. 

معارف قرآن تاریخ‌مند نیست

وی با تاکید بر اینکه قرآن تاریخمند نیست، افزود: تورات و انجیل تحریف شدند زیرا ویژگی فراتاریخی نداشتند ولی معارف قرآن کریم فراتاریخی هستند و هیچگاه قابل تحریف نیست زیرا پیام قرآن برای همیشه تاثیرگذار است. مثلا در آیات: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ، وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ، أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ؛ به بحث اقتصادی پرداخته شده است ولی ظاهر آیه در مورد کیل و ترازو به عنوان یک ابزار سنجش وزن است؛ برای تبدیل این گزاره به قضیه حقیقیه این است که در «ویل للمطففین» بگوییم خداوند کم‌فروشان را مدنظر و مورد خطاب قرار داده است یعنی مراد کم‌فروشی است ضمن اینکه کیل هم به مرور مصادیق قابل تغییر دارد و اهتمام قرآن بر مسئله مطففین است. این آیه شریفه این دریچه را روی ما می‌گشاید که در علم اقتصاد نباید فقط به مسائل مادی و دنیوی توجه کرد بلکه به آخرت هم توجه دارد. 

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه مفاهیم قرآن یا حقیقی و یا قضایای خارجی قابل تبدیل به حقیقی هستند، اظهار کرد: همین مسئله می‌تواند در سایر علوم هم مورد توجه قرار بگیرد و در علم سیاست و تربیت و اخلاق و روان‌شناسی و فرهنگ و جامعه‌شناسی و ... توسعه پیدا کند. همچنین ویژگی دیگر آیات قرآن کریم در بین‌المللی‌شدن آیات قرآن انطباق با نیازهای فکری انسان در همه دوران‌ها است زیرا هر حکمی که در قرآن بیان شده است مبتنی بر فطرت است. فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ؛ انسان‌ها در هر عصر و زمانی امور فکری آن‌ها تغییر نمی‌کند و یکسان خواهد بود.

دلایل فراتاریخی بودن قرآن

یوسفی مقدم در جمع‌بندی این بحث تصریح کرد: چه بگوییم فلسفه اهتمام رهبری در محور قراردادن قرآن برای اسلامی‌سازی علوم انسانی، چه بگوییم پیام‌های فراتاریخی قرآن و چه بگوییم مستندسازی پیام‌های فراتاریخی قرآن همه واجد چند ویژگی هستند که برشمرده شد؛ اول اینکه پیام‌های قرآن عقلانی هستند؛ دوم انعطاف‌پذیری قرآن با عناوین ثانویه، سوم ایحاد توازن میان مادیات و معنویات. قرآن کریم یکسره به مادیات نپرداخته است و از طرف دیگر از مادیات هم کاملا غفلت نکرده است بلکه بر توازن میان آن‌ها تاکید دارد. چهارم برخورداری از قضایای حقیقیه، پنجم، استفاده از الفاظ عام و شامل یعنی ما می‌توانیم الفاظ عام را به همه علوم هم توسعه دهیم، ششم انطباق با نیازهای انسان. 

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، تاکید کرد: با این ویژگی‌های قرآن کریم تغییرپذیری علوم و برداشت‌های علمی و دستاوردهای جدید نمی‌توانند مانع تاثیرگذاری قرآن بر علوم شود زیرا قرآن، امری ثابت است که با روش‌های گفته شده اثر خود را خواهد گذاشت.