از افزایش دینداری در جامعه تا اهمیت کلیدواژه قرآنی «حُب»

سرویس معارف خبرگزاری ایکنا، در هفته‌ای که گذشت اخبار متعددی را منتشر کرده است که در ادامه بررسی می‌کنیم.

مناسبات بازی تاج و تخت اعراب برای تصاحب قدرت و ثروت در صدر اسلام

احمد پاکتچی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی:

یکی از رخدادهای مهم پس از رحلت پیامبر(ص) در دوره خلافت ابوبکر ماجرایی است که به جنگ‌های رده مشهور است و اگرچه خیلی منابع سعی می‌کنند رده را به معنای خروج از دین اسلام تعبیر کنند ولی خیلی از کسانی که در ماجرای رده قیام کردند اصل اسلام را انکار نمی‌کردند بلکه پرداختن زکات به خلیفه و پذیرفتن قدرت خلیفه را انکار می‌کردند. خلیفه با قدرت سیاسی خودش می‌خواست زکات بگیرد یعنی قدرت ثروت بیاورد. کسانی که زکات نمی‌دادند نمی‌خواستند قدرت او را به رسمیت بشناسند. در این راستا با اتفاقات مهمی مواجه هستیم ازجمله اینکه اشعث بن قیس با نیم‌نگاهی به پادشانی کنده در پیش از اسلام دنبال آن بود آن را احیا کند. استناد او به پادشاهی کنده نوعی شرف خاندانی است یعنی می‌خواست از شرف خاندانی برای به دست آوردن قدرت استفاده کند. به همین دلیل بود که با خوارج متحد شد چون خوارج هم دنبال خارج کردن قدرت سیاسی از دست قریش بودند. در آن دوره ما با دو دسته اشراف مواجه هستیم؛ اشراف باستانی که ثروت آنها به پیش از اسلام بازمی‌گشت. در کنار اینها افرادی مثل طلحه و زبیر بودند که قبل از مسلمان شدن زندگی کاملا معمولی و متوسط رو به پایین داشتند ولی در دوره اسلامی با رانت‌هایی که دریافت کردند به افراد ثروتمند تبدیل شدند.

دینداری جامعه به رغم تبلیغات دشمن بیشتر شده است

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره):

برای سنجش دینداری جامعه راهکارهای مختلفی وجود دارد. البته مراکز نظرسنجی زیادی در این‌باره اقدام کرده‌اند که گزارش آنها نشانه رشد دینداری در بین مردم به خصوص نوجوانان و جوانان است؛ با وجود اینکه رشد جمعیت در کشور چندان بالا نیست، میزان حضور جوانان و نوجوانان در مناسک و مراسم مذهبی مانند شب‌های قدر و پیاده‌روی اربعین بسیار افزایش یافته است. اگر به همین میزان حضور مردم در ایام عید در مراکز زیارتی مانند مشهد مقدس، جمکران و حرم حضرت معصومه(س) توجه کنید، خواهید دید که مردم چقدر علاقه‌مندند که لحظات تحویل سال و شروع بهار را در اماکن دینی سپری کنند.

البته برخی این حضور را با حضور بخش دیگری از مردم در ایام نوروز در مراکز تفریحی مانند شیراز مقایسه می‌کنند تا نتیجه بگیرند که دینداری مردم تضعیف شده است، ولی این استدلال کامل نیست، زیرا حضور بخشی از مردم در مراکز تفریحی در ایام مختلف از جمله نوروز نشانه بی‌دینی نیست، بلکه متدینین بسیاری از جامعه هم به مراکز تفریحی می‌روند. جمعیتی که در ایام نوروز به اماکن مقدس می‌روند در سال‌های اخیر رشد بسیاری داشته و حتی حضور ایرانیان در کربلا در ایام مذکور قابل توجه بوده و نشان‌دهنده روند رو به افزایش توجه مردم به شعائر دینی است، در حالی که تبلیغات دشمنان علیه دینداری مردم چندین برابر شده و مشکلات اقتصادی و گرانی هم بیشتر شده است.

همه در برابر مسائل فرهنگی مسئولیم

آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور:

توجه به مسائل فرهنگی مهم است و همه نسبت به مسائل فرهنگی مسئول هستیم، در مباحث فرهنگی نهاد‌ها و دستگاه‌ها نگویند آن دستگاه مسئول است یا آن نهاد متولی است، واقعاً نباید چیزی را به دوش دیگری بگذاریم همه ما مسئولیم، دانشگاه اولین جایی است که افکار نو و جدید از بیرون وارد می‌شود، باید مورد بحث و نقد قرار بگیرد، این مسائل طبیعی است و دانشگاه و دانشجو باید در معرض همه چیز قرار بگیرد و بهترین افکار را در جامعه ترویج کند. امروز دانشگاه محل تولید علم، دانش و معرفت باشد، پاسخ به شب‌هات روز علمی می‌تواند به بهترین نحو در دانشگاه رقم بخورد.

امروز ما در بحث «اسلام و ایران» و «حجاب» هنوز هم آن کتاب پنجاه سال قبل شهید مطهری برایمان حرف اول را می‌زند، امروز باید در خصوص مسائل خداشناسی، امام‌شناسی، معرفت‌شناسی به صورت دائم افکار نو را بگیریم و پرسش‌های دانشجو و استاد را پاسخ بدهیم، بنابراین در کنار همه کار‌ها باید یک نگاه عمیق و بنیادی به زیرساخت‌ها داشته باشیم و آن هم کار سنگین و دشواری است و نیاز است بخش‌های فرهنگی، نهاد و سایر بخش‌های دانشگاه‌ها نسبت به مباحث معرفتی و هویتی یک تحکیم و استحکامی داشته باشند.

تصور اشتباه مردم از جن ریشه در برخی اسرائیلیات دارد

آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد درس خارج حوزه علمیه:

در تفسیر آیات مرتبط با داستان سلیمان چون او از انبیای بنی‌اسرائیل است باید بیشتر بر مطالب قرآنی تاکید کنیم زیرا در روایات زمینه نفوذ اسرائیلیات در این ماجرا زیاد است و افسانه‌های زیادی هم مرتبط با داستان انبیاء بنی‌اسرائیل داریم. شیخ طوسی مثلا به برخی از آنها اشاره کرده است از جمله اینکه گفته‌اند اجنه به سلیمان گفته بودند که ملکه سبا آدمیزاد نیست و نصف او از جن و نصف او از انسان است و پاهای او سم دارد تا جلوی ازدواج ملکه سبا با سلیمان را بگیرند و سلیمان هم برای اینکه ببیند پای او سم دارد قصر شیشه را ساخت تا وقتی ساق پای او نمایان شد ببیند سم دارد یا خیر؟

اهمیت کلیدواژه «حُب» در احصای فضایل و رذایل اخلاقی از قرآن

فروغ پارسا، دانشیار مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی:

در جواب این سؤال که چگونه فضایل و رذایل اخلاقی را احصا کنیم؟ اگر بخواهیم جوابی ساده بدهیم باید بگوییم که به آیات قرآن که رجوع کنیم و کلیدواژه «حُب» را نگاه کنیم می‌توانیم به جواب این سؤال دست پیدا کنیم. وقتی خداوند می‌گوید «ان الله یُحِب» منظور این است که هرچه خداوند دوست دارد از فضایل اخلاقی هستند. همچنین در جاهایی که از جمله «ان الله لا یُحِب» استفاده می‌کند به ما اشاره می‌کند که خداوند چنین مواردی را دوست ندارد و اینها از رذایل اخلاقی هستند. بر این اساس می‌توان با دقت در آیات قرآن، مجموعه رذایل و فضایل را دسته‌بندی کرد چنانچه قبلا چنین اتفاقی نیز از جانب مفسران قرآن کریم صورت گرفته است.

طبق نظر آیت‌الله سیستانی، اهل‌سنت هم از نتایج اسلام برخوردارند و هم از نتایج ایمان

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد شفیعی‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی:

در مورد حرفی که آقای خباز از آیت‌الله سیستانی نقل می‌کنند یک سوال مطرح است و آن اینکه آیا این بحثی که مطرح شده فقط در دایره اسلام صحبت می‌کند یا اینکه منظورش اسلام و ایمان است. اگر اسلام و ایمان باشد بحث وجهه دیگری پیدا می‌کند. اگر منظورش از اسلام فقط صرف اسلام باشد دقیقا بحث به همان چیزی برمی‌گردد که سابقا مطرح بوده یعنی اعمال اهل سنت شرایط صحت را دارد ولی آیا قبول هم هست؟ پاسخ منفی است و ما نمی‌توانیم آن را ثابت کنیم چون قبول عمل از شرایط ایمان است. اگر منظور ایشان از اسلام معنایی باشد که هم شامل اسلام و هم ایمان باشد یعنی ایشان در به کار بردن واژه اسلام تسامح داشته باشد و منظورش از مسلمان شامل اسلام و ایمان باشد نتیجه‌اش این است؛ اگر سنی مذهبی عملی را با تمام شرایط انجام دهد علاوه بر اینکه صحیح است و مجزی است، ثواب هم دارد، قبول هم هست فردا هم به خاطر آن به بهشت می‌رود. پس این دو احتمال در این گفتار وجود دارد. اینکه کدام یک از این دو احتمال درست است را باید از خود ایشان پرسید ولی با توجه به توضیحی که آقای خباز می‌دهد به نظر می‌‌آید آیت‌الله سیستانی از اسلام همان معنای حداقلی منظورش نیست و معنای حداکثری منظورش است یعنی هم اسلام و هم ایمان و می‌خواهد بگوید یک سنی هم از نتایج اسلام و هم از نتایج ایمان برخوردار است.

اشتراک و تفاوت روزه در اسلام با ادیان مسیحیت، یهودیت، مندایی و زرتشتی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن:

خداوند در قرآن کریم اشاره می‌کند که روزه فقط برای امت اسلامی نیست، بلکه برای پیروان حضرت یحیی(ع) و مسیحیان و یهودیان هم وجود داشته است؛ پیروان حضرت یحیی(ع) از خوردن گوشت و تخم مرغ و برخی خوراکی‌های دیگر پرهیز می‌کردند. در صحف آدم، مقدس‌ترین کتاب مندایی‌ها آمده است که ای مؤمنان برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه دیدگان خود را از نگاه‌های شیطانی و گوشهایتان را از شنیدن حرف‌هایی که مردم در خانه‌ها می‌زنند برحذر دارید و زبانتان را از گفتن دروغ دور کنید و به گفتار ناپسند نیالایید. در آئین زرتشتی هم روزه مطرح است و مقید بودند که روزهای دوم، دوازدهم، چهاردهم، بیستم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز کنند و مقید به این مدل روزه‌داری بودند.