توصیه‌های اهل بیت(ع) در زمینه آموزش قرآن به فرزندان

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در هشتمین یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: از موضوعات مهمی که در انس با قرآن، نقش تعیین کننده‌ای دارد، شناخت ارزش تعلیم دادن قرآن به دیگران به ویژه فرزند بسیار مهم است. در یادداشت پیش‌رو تلاش شده است تا مهم‌ترین توصیه‌های اهل بیت(ع) درباره ارزش تعلیم قرآن در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.

در آیه ۱۵۱ سوره بقره آمده: «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ» و در آیه دوم سوره جمعه «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ» آموزش و تعلیم دادن قرآن از رسالت‌های حضرت رسول(ص) است که خداوند بر عهده ایشان گذاشته است. ایشان از اولین روزهای بعثت، هر مسلمان شایسته‌ای  مانند جعفر بن ابی طالب، مصعب بن عمیر و ابوذر غفاری را که می‌یافت، مأمور آموزش قرآن می‌کرد. 

پيامبر خدا(ص) درباره ارزش آموزش دادن فرموده‌اند‌: «بهترين چيزى كه براى آن مزد گرفته شود، كتاب خداست». امام علی(ع) نیز از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: «خَیرُکُم مَن تَعَلَّمَ القرآنَ و عَلَّمَهَ؛ بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و آن را یاد بدهد.»

بیشتر بخوانید:

• شناخت ارزش‌های فراگیری قرآن
• رسالت قرآن درمان رذایل اخلاقی و رفتاری است
• برنامه جاودانه قرآن دنیا را آباد و مملو از معنویت می‌کند
• ویژگی‌های قرآن را بشناسیم
• نمایش زیست لذت‌بخش همراه با شکوه معنوی در کلام الهی
• فاصله­ فرهنگ عمومی جامعه با آرمان‌های قرآن
• بهره جستن از قرآن مشروط به تعامل صحیح با آن است

فضل بن ابى قَرّه گوید: به امام صادق(ع) گفتم: عده‌ای مى‌گويند: درآمد معلم قرآن‌، حرام است. فرمود: «دروغ مى‌گويند. دشمنان خدايند! آنها با اين بهانه‌ها مى‌خواهند كه قرآن را تعليم ندهند. اگر كسى به اندازه‌ ديه فرزندش را هم به معلّم بدهد، براى معلّم، حلال است». 

همچنین آن حضرت در سخنی دیگر در جلد دو کتاب اصول کافی صفحه ۱۸۴ فرمود: «سزاوار است که مؤمن هنگام مرگ، یا در حال یاد گرفتن قرآن یا در حال یاد دادن آن باشد».

عبدالرحمان سُلّمی به یکی از فرزندان امام حسین(ع) سوره حمد را آموخت. وقتی کودک در حضور پدر، سوره حمد را خواند، حضرت علاوه بر پول نقد و پارچه‌ای که از راه حق‌شناسی به معلّم طفل داد، دهان آموزگار را از دُر پُر کرد. کسانی از این همه عطا، تعجب کردند و در باره آن از حضرت سؤال کردند. امام(ع) در جواب فرمود: کجا پاداش مالی من، با عطای آموزش این معلم، برابری می‌کند. یعنی خدمت تعلیم سوره حمد، از عطای مالی من، ارزنده‌تر است.

آثار آموزش قرآن

درباره آثار و برکات آموزش قرآن به دیگران، سخنان ارزشمندی از رسول خدا(ص) است که در این بخش به آنها اشاره می‌شود.

بهره‌مندی از ولایت: رسول خدا(ص) فرموده است: «هر شخصی آيه‌اى از كتاب خدا را به بنده‌اى بياموزد، بر او ولایت دارد و شايسته نيست كه آن بنده، او را تنها و بى ياور گذارد و خود را بر او ترجيح دهد؛ كه اگر چنين كند، حلقه‌اى از حلقه‌هاى اسلام را پاره كرده است».

بهره‌مندی از رحمت خدا: رسول خدا(ص) می‌فرماید: «هيچ گروهى در خانه‌اى از خانه‌هاى خدا براى تلاوت كتاب خدا و آموختن آن جمع نشدند، مگر اين كه آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت فرايشان گرفت و فرشتگان آنان را در ميان گرفتند و خداوند در ميان كسانى كه نزدش هستند، از آنان ياد كرد».

برائت از آتش جهنم: رسول خدا(ص) فرموده است: «وقتی معلم به کودک، «بسم الله» گفتن را بیاموزد، خداوند، معلم و کودک و همچنین پدر و مادر طفل را از عذاب، مصون می دارد».

بهره‌مندی از بهشت: رسول خدا(ص) فرموده است: «بدانيد كه هر شخصی قرآن را بياموزد و به ديگران آموزش دهد و به آنچه در آن است عمل كند، من او را به سوى بهشت جلو مى‌رانم و راهنماى او به سوى بهشت هستم»

سبب گسترش دین: رسول خدا(ص) فرموده است: «آموزش دادن قرآن، موجب گسترش دين مى‌شود.‌»

بهره‌مندی از دعای موجودات: رسول خدا(ص) فرموده است: «همه موجودات، حتّى ماهيان دريا، براى آموزگار قرآن و آموزنده آن، طلب آمرزش مى‌كنند.»

بهره‌مندی از افزایش پاداش: رسول خدا(ص) فرموده است: «هر شخصی يک آيه از كتاب خدا را آموزش دهد، پاداش آن آيه تا زمانى كه تلاوت شود، به او داده مى‌شود.»

مورد استقبال قرآن در قیامت: رسول خدا(ص) فرمود: «هر شخصی يک آيه از كتاب خدا را آموزش دهد، در روز قيامت، آن آيه، لبخندزنان به استقبالش مى‌آيد، به شرط اين كه براى آن، مزدى نگيرد.»

بهره‌مندی از شفاعت قرآن: رسول خدا(ص) فرمود: «هر شخصی قرآن را بياموزد و قرآن را آموزش دهد و به آنچه در آن است، عمل كند، قرآن، شفيع او و راه‌نماى او به سوى بهشت خواهد بود.»

بهره‌مندی از مقام شهادت: رسول خدا(ص) فرمود: «اى على! قرآن را بياموز و آن را به مردم، آموزش بده؛ زيرا به ازاى هر حرفى، ده ثواب براى توست، و اگر بميرى، شهيد شده‌ای. اى على! قرآن را بياموز و آن را به مردم، آموزش بده؛ زيرا اگر در آن حال‌ بميرى، فرشتگان، به زيارت قبر تو مى‌آيند، همچنان كه مردم به زيارت خانه كهن خدا مى‌روند».

بهره‌مندی از دعای رسول خدا(ص): رسول خدا(ص) فرمود: «بار خدايا! آموزگاران قرآن‌ را بيامرز و عمرشان را طولانی گردان و آنان را در سايه خودت قرار بده؛ چرا كه آنان، كتاب آسمانى تو را آموزش مى‌دهند.»

آموزش قرآن به فرزند

 از وظایف اصلی و اولیه والدین، این است که فرزندان خود را با قرآن در قالب روخوانی، تجوید و معارف آن آشنا کنند. کودکانی که از ابتدا با فراگیری کتاب آسمانی تربیت می‌شوند، اراده‌ای قوی دارند و نتایج درخشان ایمان و انس با قرآن، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبی مشهود است. امام صادق(ع) در جلد ششم کتاب اصول کافی صفحه ۴۷ فرموده است: «احادیث را به فرزندان خود، هر چه زودتر بیاموزید، قبل از آنکه مخالفان بر شما سبقت گیرند و دل‌های کودکان شما را با سخنان نادرست خویش، اشغال کنند».

امیر مومنان علی(ع) نیز در این باره فرموده است: «قلب بچه نورس و کوچک، مانند زمین خالی از بذر و گیاه است، هر تخمی که در آن افشانده شود، به خوبی می‌پذیرد و در خود می‌پرورد.» در کتاب وسائل الشیعه جلد ۲۱ صفحه ۴۷۸ آمده است، آن حضرت خطاب به فرزندش امام حسن(ع) نیز می‌فرماید:«فرزند عزیز، از دوران کودکی تو استفاده و خیلی زود در پرورش تو قیام کردم، پیش از آنکه دل تربیت پذیرت، سخت شود و مطالب گوناگونی عقلت را اشغال کند».

امیرالمومنین علی(ع) در باره حق فرزند بر پدر نیز در کتاب وسائل الشیعه جلد ششم صفحه ۱۶۷ فرموده است: «از جمله حقوق فرزند بر پدر، اين است كه ... و قرآن را به او بياموزد.»

آثار آموزش قرآن به فرزند

از رسول خدا(ص) سخنان گرانقدری در باره آثار و برکات آموزش قرآن به فرزندان روایت شده است: «هر كه قرآن را به فرزند خود  تعلیم کند، چنان باشد كه حج خانه خدا كرده، ده هزار حج و عمره كرده است، ده هزار عمره  آزاد كرده است.....و جهاد كرده است ده هزار جهاد و طعام داده هزار درويش مسلمان گرسنه را و چنان باشد كه پوشيده است ده هزار برهنه مسلمان را و نوشته شود از براى او به هر حرفى ده ثواب و محو شود از وى ده گناه و باشد با وى در قبر وى تا آنكه برخيزد و سنگين باشد ترازوى عمل او و بگذرد بر صراط‍‌ چون برق جهنده و مفارقت نكند از وى قرآن تا فرود آورد او را به منزل كرامت فاضلترين آنچه او آرزو دارد.»

از معاذ روایت شده است که گفت: از پیامبر خدا(ص) شنیدم که فرمود: «هر شخصی به فرزندش قرآن تعلیم دهد، خداوند متعال در قیامت، والدین او را به تاج پادشاهی تاجدار می‌کند و بر آن دو، جامه‌ای می‌پوشاند که هیچ شخصی مثل آنها را ندیده است.» و در سخنی دیگر فرموده است: «هر شخصی به فرزند خود قرآن را آموزش دهد، خداوند گردنبندى به گردن او آويزد كه در روز قيامت همگان از آن شگفت زده شوند».

رسول خدا(ص) فرمود: «قرآن را بياموزيد؛ زيرا در روز قيامت، به صورت جوانى زيبا و رنگ‌پريده، نزد صاحب خود مى‌آيد و به او مى‌گويد: «منم آن کسی كه موجب شدم شب‌هايت را به عبادت، سپرى كنى و روزهاى داغ را روزه بگيرى و آب دهانت، خشک شود و اشک‌هايت جارى گردد. اكنون تا هر كجا كه بروى، من با تو همراه خواهم بود، و هر تاجرى، امروز به دنبال سود تجارت خويش است كه در دنيا، براى آخرت انجام داده است‌ و من، امروز، از آنِ تو هستم و اين، بالاتر از سود تجارت هر تاجرى است، و به زودى، كرامتى از جانب خداوند عز و جل به تو مى‌رسد. پس شادمان باش. در اين هنگام، تاجى مى‌آورند و بر سر او مى‌نهند و امان‌نامه‌اى از آتش دوزخ‌ به دست راستش و فرمان جاودانگى در بهشت را به دست چپش مى‌دهند و دو خلعت بر او مى‌پوشانند. سپس بنا به آنچه در جلد دوم کتاب اصول کافی صفحه ۶۰۳ آمده، به او گفته مى‌شود: «قرآن‌ بخوان و بر درجات بهشت‌ بالا برو، پس هر آيه‌اى را كه مى‌خواند، يک درجه بالا مى‌رود. بر پدر و مادر او نيز- اگر مؤمن بوده‌اند-، دو جامه مى‌پوشانند و به آنها گفته مى‌شود: «اين، پاداش شما براى آموختن قرآن به اوست».

رسول خدا(ص) فرموده است: «هر شخصی روخوانى قرآن را به فرزندش بياموزد، خداوند، گناهان اول و آخر او را مى‌بخشايد و هر شخصی حفظ آن را به او بياموزد، خداوند در روز قيامت، وى را به صورت ماه شب چهارده بر مى‌انگيزد، و به فرزندش گفته مى‌شود: «بخوان» پس هر آيه‌اى را كه بخواند، خداوند عز و جل به سبب آن، يک درجه پدرش را بالا مى‌برد تا به آخرين آيه‌اى كه از قرآن مى‌داند، برسد».

رسول خدا(ص) فرموده است: «فرزندان خود را بر سه خصلت، تربيت كنيد: دوست داشتن پيامبرتان، دوست داشتن اهل بيت او و خواندن قرآن؛ زيرا در آن روزى كه سايه‌اى جز سايه خدا نيست، قرآن‌دانان، همراه با پيامبران و برگزيدگان الهى، در سايه خدا هستند».