ورود به عرفان بدون تخصص منجر به سهل‌انگاری است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، دبیر علمی همایش عرفان اهل بیتی، شامگاه 10 اسفندماه در همایش عرفان اهل بیتی که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد گفت: تقریباً دو دهه است که در زمینه عرفان اهل بیتی فعالیت دارد و آثار ارزشمندی تقدیم محضر عرفان‌پژوهان و دوستداران عرفان اهل بیت(ع) کرده است و خواهد کرد.

وی افزود: سیاست راهبردی ما این است که از نظرات مراجع تقلید و بزرگان و علمای حوزه و اساتید عرفان اعم از مخالف و موافق و منتقد استفاده کنیم.

رودگر بیان کرد: عرفان اهل بیتی عرفانی در برابر عرفان الحادی، صوفیانه و منحرفانه است و نه در برابر عرفان مصطلح موجود.

دریافت 120 مقاله

دبیر علمی همایش بیان کرد: 120 مقاله به همایش رسیده است که 40 مقاله پذیرفته شده است و مجموعه مقالات و مجموعه مصاحبه با مرجع بعدا منتشر و پنج کتاب هم رونمایی خواهد شد.

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدیدالله یزدان‌پناه، استاد عرفان حوزه علمیه در سخنانی با بیان اینکه مباحث روشی که عرفای ما دارند خود اهل بیت(ع) از ابتدا به آن پرداخته‌اند، گفت: وقتی این عرفا مباحثی را به اصولیون می‌گفتند برای آنان شگفت‌آور بود به همین دلیل حس می‌شود در مباحث روشی عرفانی کاری نشده است، ولی بزرگانی مانند ملاصدرا و امام و آیت الله جوادی آملی مباحث جدی در این زمینه مطرح کرده‌اند.

وی افزود: عرفا دو روش اصلی برای اجتهاد عرفان دارند، اول روش شهودی اختصاصی و دیگری روش همگانی که دیگران هم می‌توانند ورود کنند. در روش شهودی، عارف به جایی می‌رسد که حقایق قرآن و روایات را از عمق می‌فهمد، البته اگر اهل طهارت باشد.

یزدان‌پناه بیان کرد: روش شهودی، روش رسیدن به خزائن قرآن و حقیقتی است که اهل بیت(ع) از آن خبر می‌دهند. خود اهل بیت(ع) هم حقیقت قدسی دارند ولی عارف آن حقایق قدسی را ندارد و البته به حد توان از آن خبر می‌دهد. عرفای حقیقی، شریعت را به عنوان میزان عام مطرح می‌کنند و آن میزان را با شهود و شیوه ظهورگیری به حقیقت می‌‌رسانند.

تایید آیت‌الله قاضی بر ابن عربی

استاد عرفان حوزه اضافه کرد: بنده به تجربه می‌گویم خیلی از مشکلات و تناقضات به دست این بزرگان حل شده است، زیرا به اصل شهود وصل هستند و خدمت قرآن رفته‌اند، ولی این روش، اختصاصی است، لذا آیت الله قاضی برخی عبارات ابن عربی را در فتوحات برای شاگردان می‌خواند و آن را تأیید می‌کرد و من هم به این مرحله رسیده‌ام.

یزدان‌پناه گفت: روش دوم، همگانی و عمومی است و این روش قابل عرضه به همه است؛ مثلا علامه در المیزان این کار را کرده است؛ توحید عرفانی که علامه از آن سخن توحید اسلامی است و روش کشف آن را به صورت منضبط بیان فرموده است. از این رو مثلا در قرآن تعبیر الرحمان و انباء فرشتگان را داریم و این پرسش مطرح است که این انباء و رحمان به چه معناست؟ و البته علامه توضیح داده است.

وی افزود: در مباحث سلوکی هم اینها مطرح است. امام و علامه و صدرا تحلیل‌های بنیادی در زمینه اینکه چرا لفظ برای معنا وضع شده است دارند. مثلا انباء یعنی اینکه صوتی از یک نفر به دیگری می‌رسد و او با گوش می‌شنود؛ حال اگر کسی در  خواب انباء کند، آیا به گوش نیاز است؟ در عالم بالا انباء چگونه است؟ امام توضیح فرموده است که این انباء از نوع خاصی است، یعنی در عین القای خبر حتی حالت مثالی هم نیست و لبی گشوده نمی‌شود، مثلا ممکن است دو عارف بدون اینکه حرفی بزنند با همدیگر مطالبی رد و بدل کنند. 

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم این بیان را در روایات بررسی کنیم می‌بینیم در جایی که از حضرت سؤال شده است که آیا خدا شی است فرمودند: شی است، یعنی حقیقت شی هست، ولی مانند اشیاء دیگر نیست. خداوند سمیع و بصیر است، ولی آیا چشم و گوش دارد؟ قطعا خیر، ولی خدا سمیع و بصیر به حقیقت سمع و بصر است.  

وی افزود: همه ما رؤیت عادی و مثالی را تجربه کرده‌ایم ولی این تعبیر امام علی(ع) که من خدایی را که نبینم، نمی پرستم؛ این حقیقت و شهود یعنی چه؟ اینجا حقیقتاً دیدن است، ولی دیدن مانند دیدن ما نیست. عارف به حقایق قرآن گره می‌خورد و احساس انس با این حقایق دارد.

روش جری برای فهم عرفانی

یزدان‌پناه بیان کرد: روش دیگری که اهل بیت(ع) فرمودند، استعمال لفظ در اکثر معناست. جابر فرموده است خدمت امام رفتم و یک آیه را امروز به یک شکل و روز دیگر به معنای دیگر تعبیر کرد و وقتی علت را جویا شدم، امام فرمود: قرآن وجوه متعدد دارد. سومین راه و روش هم جری است؛ ما روایات جری را حقیر کرده‌ و شأن آن را کم کرده‌ایم، ولی این بحث را هم خود اهل بیت(ع) دارند. 

ورود به عرفان بدون تخصص منجر به سهل‌انگاری است

استاد حوزه گفت: اگر قرار است از روایات، استنباط عرفانی داشته باشیم، بدون آشنایی با این حوزه به سهل‌انگاری خواهد رسید و مکررا هم این را تجربه کرده‌ایم. یکی از سروران از استادان بزرگ در فقه است؛ ایشان در بحث سلوکی سخنی گفت که من متعجب شدم، زیرا گفت اگر کسی در حالت کسالت، نماز بخواند از کسی که با نشاط می‌خواند، بهتر است و این حرف عجیبی است، بنابراین برای اظهارنظر باید آشنا با این علم باشیم.

توحید؛ مسئله اصلی عرفان

در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا، استاد حوزه علمیه گفت: عرفان دو مسئله اصلی دارد یکی توحید و دیگری موحد و مسئله مهم دیگر نحوه معرفتی است که در عرفان وجود دارد و آن، شهود است. مسئله دیگر اینکه وقتی از عرفان اهل بیتی سخن می‌گوییم از منظر تاریخی هم می‌توان نگاه کرد و برای اینکه از منظر تاریخی وارد شویم تقسیم‌بندی دیگری هم مدنظر است.

وی با بیان اینکه در قرآن با سه سطح معرفت روبرو هستیم، افزود: اول معرفت نقلی زیرا قرآن، کلام خداست، سطح دیگر معرفت، عقلی است، زیرا مخاطب این کلام انسان عاقل است و اگر همه انبیاء باشند، ولی مخاطب عقل نداشته باشد، بی‌ثمر خواهد بود. سطح دیگر عرفان هم معرفت شهودی است. در تفکر دینی به صورت عام و در تفکر اسلامی معرفت به معرفت مفهومی منحصر نیست.

جدایی معرفت علمی از وحی و شهود

استاد حوزه با بیان اینکه وحی کلام خداست و نقل در حاشیه وحی، مرجعیت دارد و وحی به صورت نقل به گوش همگان می‌رسد، اظهار کرد: در قرآن هم از وحی و  هم نقل سخن گفته شده است. در جریان غرب معرفت شهودی و نقل را از معرفت علمی حذف کرد‌ه‌اند که در رأس آن دکارت است.

پارسانیا ادامه داد: در ایران کسی که اخیراً از دنیا رفت(طباطبایی) معتقد بود که عقل برهانی در جهان اسلام یافت نمی‌شود و اینجا نقل و وحی محور است و تا نقل و وحی محور است از عقل خبری نیست.

وی افزود: آنچه بعد از وفات پیامبر رخ داد، تحریفی بود که واقع شد و سطوح معرفت آسیب دید، البته به دلیل مرجعیت قرآن و اسلام، باز فقه حضور دارد. امامت حذف شد و خلافت آمد و در سده اول نوعی تحریف و ظاهرگرایی پیش آمد.

وی با بیان اینکه عقل عنصری است که عقل مفهومی می‌تواند نسبت به آن نقادانه برخورد کند، تصریح کرد: فقه با اینکه آسیب زیادی در سده‌های اولیه دید ولی باز مرجعیت قرآن را بالای سر خودش دارد. در سده اول چون قرآن مرجعیت داشت، جریاناتی در اسلام به عقل هم توجه نشان دادند.

آسیب انواع معرفت‌ها در سده اول

پارسانیا بیان کرد: جریان شهود بیشتر می‌خواست رفتار اجتماعی خود را توجیه کند، لذا با انحراف در سده اول هم معرفت نقلی و فقهی و هم معرفت عقلی آسیب دید و به تدریج این آسیب‌ها به تکفیر و ممانعت از پرسش و پاسخ پیش آمد، هم جریان شهودی آسیب دید. 

وی افزود: عرفان از عرصه زیست و جریان اجتماعی خارج و شکل نخبگانی و فردی پیدا کرد و عرصه سیاست و قدرت عرصه‌ای شد که خود را توجیه می‌کرد؛ فقهی که قدرت و خلافت را در برابر امامت توجیه کرد.

وی تاکید کرد: بخش‌های دین اعم از اعتقادات و نقل و وحی و عقل از هم جداشدنی نیست زیرا دین راه سیر و سلوک انسان به سمت خداست از این رو انسانی وجود ندارد که سیر و سلوک نداشته باشد یا به سمت جهنم یا بهشت ولی انحرافی که واقع شد موضع اصلی معرفت شهودی را حذف کرد و آن را اختصاصی کرد و وقتی چیزی در فرهنگ جاری نشد، انحرافاتی هم خواهد یافت.

پارسانیا بیان کرد: در اسلام عترت و قرآن جدایی‌ناپذیر است و این جدایی در هر جایی اعم از فقه و عرفان وارد شود، آسیب‌رسان است؛ اهل بیت سعی کردند اگر قدرت از مسیر اصلی خود خارج می‌شود، فرهنگ در مدار اصلی باقی بماند. حضور این فرهنگ سبب می‌شود تا معرفت‌های عرفانی هم در یک بسترهایی وجود داشته باشد. 

وی با بیان اینکه حیات اسلام به زیست شهودی است که انسان در ابد خودش با آن مواجه است، گفت: عنصر اول در زیست شهودی، توحید است. در روایت بیان شده است اگر توحید در یک کفه ترازو و همه عالم  در کفه دیگر باشند باز سنگین‌تر است، زیرا او نامحدود است و اگر محدود باشد نقص دارد؛ عنصر اصلی رویکرد عرفانی به عالم هم با توحید است.