تربیت‌یافتگان مکتب رضوی
شیخ طوسی متوفی ۴۶۰ نام همه تربیت‌یافتگان و اصحاب و یاران امام رضا(ع) را جمع‌آوری کرده است که در این نوشتار به چند نفر از آن‌ها از جمله دعبل خزاعی، داوود بن القاسم جعفری، صفوان بن یحیی، ابراهیم بن هاشم، زکریا بن آدم، ریان بن الصلت و معمر بن خلّاد پرداخته شده است.
آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد حوزه علمیه قم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: آخر ماه صفر مصادف با سالروز شهادت امام رضا(ع) است، شیخ مفید متوفی ۴۱۳ می‌نویسد ولادت آن حضرت در مدینه سال ۱۴۸ و شهادت ایشان در ماه صفر سال ۲۰۳ روی داد؛ در حالی که هنگام شهادت ۵۵ سال داشت، مادر ایشان ام‌البنین نام داشت. (ارشاد، جلد ۲ صفحه ۲۴۷). شیخ طوسی متوفی ۴۶۰ نام همه تربیت‌یافتگان و اصحاب و یاران امام رضا(ع) را جمع‌آوری کرده است. در این نوشتار به چند نفر از آن‌ها پرداخته می‌شود.
۱.دعبل خزاعی
او یکی از شعرای معروف زمان خود بود و کتابی به نام «طبقات الشعراء» دارد.(قاموس الرجال، جلد ۴، صفحه ۲۷۷) شیخ صدوق متوفای ۳۸۱ می‌گوید: «روزی دعبل بر آن حضرت در مرو وارد شد و گفت: درباره شما شعری سروده‌ام که هنوز برای کسی بازگو نکرده‌ام و عهد کردم بر کسی قبل از شما آن را نخوانم حضرت فرمود بخوان. اول آن شعر چنین است: مدارس آیات خلت من تلاوة/ و منزل وحی مقفز العرصات/ و قبر ببغداد لنفس زکیة/ تضمن‌ها الرحمان فی الغرفات.
وقتی دعبل این‌ها را خواند حضرت به او فرمود: این دو بیت را به آن‌ها اضافه کن: و قبر بطوس یا لها من مصیبة/ توقّد فی الأحشاء بالحرقات/ الى الحشر حتى یبعث الله قائما/ یفرّج عنا الهمّ والکربات.
دعبل از امام(ع) پرسید: این قبری که در طوس است قبر کیست حضرت فرمود: قبر من است و چیزی از روزگار نمی‌گذرد که محل رفت‌وآمد شیعیانم خواهد شد. هر کسی که مرا در غربتم در طوس زیارت کند، در روز قیامت در حالی که آمرزیده است همراه من خواهد بود. (عیون اخبار الرضا، جلد ۲، صفحه ۲۶۹).
۲. داوود بن القاسم جعفری
او پنج نفر از امامان(ع) را درک کرد از امام رضا(ع) تا امام دوازدهم. او یکی از سفرای امام دوازدهم به‌شمار می‌رود. (مستدرکات علم رجال الحدیث، جلد ۳، صفحه ۳۶۳). او قضایای متعددی از ائمه(ع) دارد. ابوهاشم (داوود بن القاسم) می‌گوید: روزی با خود زمزمه کردم و گفتم: «اللهم اجعلنی فی حزبک و فی زمرتک؛ خدایا مرا در حزب و زمره خودت قرار بده» امام عسکری(ع) نزدم آمد و فرمود: «تو در حزب و زمره خدا قرار داری اگر مؤمن به خدا باشی و به پیامبر او ایمان داشته باشی و نسبت به اولیای خدا عارف باشی و از آن‌ها پیروی کنی پس بشارت سپس بشارت بر تو.» (بحارالانوار، جلد ۵۰، صفحه ۲۹۸)
این بیان نورانی امام(ع) درس بزرگی برای همه است که اگر بخواهند در حزب‌الله قرار بگیرند باید دارای این چند ویژگی بوده باشند: ۱. ایمان به خدا، ۲. ایمان به رسول خدا، ۳. ایمان به اولیای خدا، ۴. شناخت اولیای الهی و ۵. پیروی از اولیای خدا.
۳. صفوان بن یحیی
مرحوم نجاشی درباره این تربیت یافته امام رضا(ع) می‌گوید: پدرش از امام صادق(ع) روایت کرده و خودش هم از امام رضا(ع) روایت نقل کرده و نزد آن حضرت جایگاه شریفی داشته است. مرحوم کشی درباره او گفته: وکیل امام رضا(ع) و امام جواد(ع) بود و مذهبش از واقفیه نبوده و جایگاهی از زهد و عبادت داشته است. سپس این جمله را درباره او بیان کرده: در ورع و عبادت احدی از هم‌طبقه‌های او، به او نمی‌رسید.
مرحوم نجاشی در ترجمه صفوان نقل می‌کند که او همراه عبدالله بن جندب و علی بن النعمان در کنار بیت‌الله‌الحرام با همدیگر عهد بستند هر کدام دیرتر از دار دنیا رفت از طرف دیگری نماز و روزه و زکات انجام دهد، آن دو نفر قبل از صفوان از دار دنیا وداع کردند و صفوان تنها ماند. هر روز ۱۵۰ رکعت نماز به‌جا می‌آورد و سالی سه ماه روزه می‌گرفت و زکات اموال را سه مرتبه می‌پرداخت و هر چیزی که از طرف خودش تبرع می‌کرد، از طرف آن دو نفر هم می‌پرداخت. (رجال نجاشی، صفحه ۱۹۷)
همین افتخار برای صفوان بن یحیی بس که هنگام مرگش امام جواد(ع) حنوط او را تأمین کرد و دستور داد که اسماعیل بن موسی بر او نماز اقامه کند. (رجال کشی، جلد ۲، صفحه ۷۹۲) وی در سال ۲۱۰ فوت کرد.
۴. ابراهیم بن هاشم
نجاشی وی را کوفی‌الاصل می‌داند که به قم منتقل شد و کشی او را شاگرد یونس بن عبدالرحمان و از یاران امام رضا(ع) ذکر کرده است. وی اولین کسی است که احادیث کوفیین را در قم انتشار داد. مرحوم محقق خویی می‌گوید: روایات ابراهیم بن هاشم به ۶۴۱۴ روایت رسیده است. (مستدرکات علم رجال الحدیث، جلد ۱، صفحه ۲۲۲)
شیخ صدوق با سندی از علی بن ابراهیم بن هاشم از پدرش از ابراهیم بن رجاء از حماد بن زید از ابان از ابن عباس از ابان بن ثابت از انس بن مالک از رسول خدا نقل کرده که حضرت فرمود: «من ناصب علیا حارب الله و من شک فی علی فهو کافر؛ هر که پس از من در کار خلافت با علی(ع) نزاع کند کافر است و با خدا و رسولش به جنگ برخاسته است، و هر که در باره علی (ع) تردید کند کافر است.» (امالی صدوق، صفحه ۷۱)
۵. زکریا بن آدم
یکی دیگر از تربیت‌یافتگان مکتب رضوی زکریا بن آدم اشعری قمی است که نجاشی از او به ثقه، جلیل، عظیم‌القدر، و له وجه عندالرضا تعبیر کرده است. (رجال نجاشی، صفحه ۱۷۴)؛ در روایتی آمده است: «زکریا خدمت امام رضا(ع) عرض کرد: می‌خواهم از اهل و خانواده‌ام فاصله بگیرم، چون صوفیان در میان آن‌ها زیاد شده‌اند حضرت او را نهی کرد و فرمود: به واسطه تو بلا از اهل بیتت دفع می‌شود همان‌گونه که به وسیله امام کاظم(ع) از اهل بغداد دفع می‌شود. امام فرمود که او مأمون بر دین و دنیاست.» (خلاصة الاقوال، صفحه ۱۵۰)
این تعابیر حضرت نشان‌دهنده جایگاه رفیع زکریا است. وی همچنین در سفری که امام عازم حج بود، افتخار همراهی و مصاحبت با آن حضرت را تا مکه داشت. (خلاصة الاقوال، صفحه ۱۵۱)
۶. ریان بن الصلت
ریان بن صلت بغدادی‌الاصل و یکی از یاران آن حضرت به‌شمار می‌رود. کتابی دارد که در آن سخنان امام رضا(ع) را جمع کرده از جمله فرق میان آل و امت که آن حضرت در مجلس مأمون بیان فرمود. مرحوم شیخ طوسی وی را از اصحاب امام رضا(ع) و هادی(ع) ذکر کرده است. (مستدرکات علم الرجال، جلد ۳، صفحه ۴۱۲)
۷. معمر بن خلّاد
وی معمر بن خلاد بن ابی خلاد بغدادی است که مرحوم نجاشی درباره‌اش می‌گوید: ثقة روی عن الرضا(ع). (رجال نجاشی، صفحه ۴۲۱)
شیخ طوسی روایتی را نقل کرده است که در سند آن، معمر بن خلاد است: «وی از امام رضا(ع) از پدرش موسی بن جعفر(ع) از پدرش امام صادق(ع) از پدرش امام باقر(ع) از پدرش زین‌العابدین(ع) از پدرش امام حسین(ع) از پدرش امیرالمؤمنین(ع) نقل کرده که روزی ابوایوب انصاری نزد رسول خدا آمد و گفت: مرا سفارش و توصیه کنید و کوتاه بفرمایید تا شاید آن را حفظ کنم. حضرت فرمود تو را به پنج چیز سفارش می‌کنم: ناامید شدن نسبت به آنچه نزد مردم از ثروت است، از طمع دوری کن به تحقیق که فقر حاضر است. همیشه نمازی را که می‌خوانی آخرین نمازت محسوب کن. سعی کن کاری نکنی که پس از آن معذرت خواهی کنی و هرآنچه برای برادرت دوست داری برای خودت هم دوست داشته باش.» (امالی طوسی، مجلس ۱۸، حدیث ۱۸)
انتهای پیام
