شیوه‌های مقابله امام سجاد(ع) با منحرفان اعتقادی

حجت‌الاسلام کریم مؤمنی، استاد مرکز تخصصی کلام و امامت حوزه قم در گفت‌و‌گو با ایکنا از قم، در پاسخ به اینکه امام سجاد(ع) چگونه از ظرفیت‌های مغفول جامعه استفاده حداکثری داشت، اظهار کرد: امام سجاد(ع) بعد از حادثه سخت عاشورا و کربلا روش مبارزاتی خود را تغییر داد، چنانچه فعالیت‌های ایشان نقطه عطفی در تاریخ و زندگی اهل بیت(ع) است.

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) جامعه و تشنگان علوم و معارف اهل بیت(ع) را آگاه کرد، افزود: هر کسی که تشنه علم، معرفت و معنویت بود به خانه امام سجاد(ع) می‌آمد؛ ایشان مرجعیت علمی و دینی جامعه را که مغفول مانده بود، به مردم معرفی کرد و آن‌ها را در برابر حاکمیت که خود را درگیر مسائل ظاهری و سیاسی بر مردم کرده و غره شده بود، بیدار کرد و حاکمیت بر دل‌ها و جهت‌دهی فکر و عقیده مردم را در پیش گرفت.

بیشتر بخوانید:

• سیمای امام حسین(ع) در قرآن از منابع اهل سنت
• پیام قیام امام حسین(ع) برای جامعه امروز
• آنچه باید از مقاومت سیدالشهدا(ع) بیاموزیم
• چرا امام حسین(ع) اصلاح امت جدش را خواستار شد
• عاشورا؛ بازتاب تقابل ازلی حق و باطل + فیلم
• تقویت فرهنگ عاشورایی جامعه و احیای اهداف قیام سیدالشهدا(ع)
• جلوه‌هایی از بصیرت و ولایتمداری در سیره حضرت عباس(ع)
• جاودانه‌سازی مفاهیم نهفته در کربلا با جهت‌گیری انسانی امری ضروری است + فیلم
• عناصر بازشناسی پیام عاشورا در زمانه امروز
• بازخوانی سنت‌های نبوی در قیام امام حسین(ع) و راهکارهای احیای آن

استاد مرکز تخصصی کلام و امامت حوزه قم گفت: در دوران امامت امام سجاد(ع) هر کسی سراغ میراث علوم و حدیث پیغمبر(ص) می‌گشت، به درب خانه امام سجاد(ع) می‌آمد، به‌گونه‌ای که در سال صدم هجری قمری یعنی تقریباً ۴۰ سال بعد از ماجرای عاشورا، عمر بن عبدالعزیز که حاکم وقت آن زمان و از حکام اموی بود، متوجه شد که حاکمیت ظاهری و سیاسی جامعه را تنها به دست گرفته است، اما فرد دیگری بر دل‌های مردم حکومت می‌کند و آن فرد حضرت علی بن الحسین، امام سجاد(ع) است.

امام سجاد(ع) عهده‌دار مرجعیت علمی و دینی جامعه بود

وی اظهار کرد: هیچ کسی مانند امام سجاد(ع) نمی‌توانست خلأ معارف دینی را پر کند، زیرا ایشان از معارف الهی سرشار بود. بنابراین، مرجعیت علمی و دینی جامعه را برعهده گرفت و دشمنان بعد از گذشت 40 سال دریافتند که نمی‌توانند به لحاظ فیزیکی مانند امام حسین(ع) با امام سجاد(ع) نیز بجنگند، زیرا محبوبیت ایشان عالم‌گیر شده بود.

مؤمنی گفت: تا دوران امام حسین(ع) جنگ علنی و فیزیکی وجود داشت، اما از امام حسین(ع) به بعد شیوه مبارزاتی دشمن نیز تغییر کرد، زیرا امام سجاد(ع) چنان جایگاه محبوبی در دل‌های مردم و مرجعیت علمی و دینی پیدا کرده بود که به آسانی نمی‌توانستند ایشان را از سر راه بردارند.

وی معنویت را یکی دیگر از ظرفیت‌هایی دانست که امام سجاد(ع) از آن استفاده کرد و افزود: امام با نوا‌های داوودی و دعا‌های حزینی که می‌گفت جامعه را متحول می‌کرد و نیز با روشی بسیار نرم که حساسیتی برای حکومت ایجاد نمی‌کرد، یک کرسی درس برای تربیت مردم داشت و دشمنان ایشان از این موضوع بی‌خبر بودند.

استاد مرکز تخصصی کلام و امامت حوزه قم بیان کرد: امام سجاد(ع) معارف اسلام را به مردم عرضه کرد، اما در دل این دعا‌ها مباحث سیاسی و اجتماعی نیز وجود داشت، همچنین در دعا‌های خود نشان داد که تکلیف انسان نسبت به حاکمیت و وظایف امت چیست بدون اینکه حساسیتی برای حاکمیت ایجاد کند.

آغاز جهاد تبیین و تفصیل دین شریعت از دوران امام سجاد(ع)

وی گفت: ظرفیت دیگری که امام سجاد(ع) از آن استفاده کرد، ظرفیت تبیین و تفصیل مسائل بود، زیرا برخی از معارف در دوران امامان قبل به‌طور واضح گفته نشده بود، اما امام زمینه‌ای را فراهم کرد که شاگردان ایشان، همچنین امام باقر(ع) و امام صادق(ع) آن را به اوج خود رساندند یعنی این نهضت را که جنگ فرهنگی نرم است علیه حاکمیت به راه انداختند و عنوان جهاد تبیین و تفصیل دین شریعت از دوران امام سجاد(ع) رقم خورده است.

مؤمنی در پاسخ به اینکه فعالیت‌های امام سجاد(ع) در دوران امامت معطوف به چه چیزی بود، افزود: یکی از اقدامات امام سجاد(ع) حفظ دین و شریعت بود؛ امام به همه شبهات پاسخ می‌داد و به تفصیل معارف می‌پرداخت. ایشان حقایق بسیاری از جمله مباحث حقوقی جامعه و حقوق شرعی را برای مردم بازگو کرد و به‌عنوان یک عالم بزرگ تحولی در جامعه به لحاظ حفظ و تبیین شریعت ایجاد کرد.

وی بیان کرد: امام سجاد(ع) به تربیت شاگرد اقدام کرد و نهضت شاگردپروری از ایشان آغاز شد و در دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز ادامه یافت از جمله قیس ماصر که در آینده استاد شد و بهترین مناظره‌گر در آن دوران بود و مسائل حقوقی، شرعی و دینی را آموزش می‌داد.

پژوهشگر و کارشناس دینی گفت: امام سجاد(ع) به شیوه خود هدایت‌گری می‌کرد، دشمنان در دوران امام معتقد بودند که جامعه توان ظلم بیشتر به اهل بیت(ع) را ندارد و به همین دلیل برای حفظ ظاهر با امام سجاد(ع) برخورد خوبی داشتند و حاکمیت سعی می‌کرد، چندان معترض ایشان نشود.

راه مبارزه امام سجاد(ع) با انحرافات ارائه نسخه الهی عرفان بود

وی اظهار کرد: زمانی که بعد از واقعه عاشورا امویان به مدینه حمله می‌کنند، امام سجاد(ع) جان مردم را حفظ کرد و تنها خانه ایشان امنیت داشت، بنابراین جمعیت چند هزار نفری وارد خانه و حیاط خانه ایشان شد.

مؤمنی با بیان اینکه امام سجاد(ع) خط و مشی را تعریف کرد، افزود: افرادی از اهل سنت مانند حسن بصری سعی می‌کردند عرفان صوفیانه، خلاف شریعت را ایجاد کنند، اما امام سجاد(ع) یک نسخه الهی معصومانه در زمینه معنویت و عرفان ارائه کرد که بی‌نظیر بود و با انحرافات مقابله کرد.

وی بیان کرد: هشام بن عبدالملک مروان وارد صحن حرم بیت‌الله الحرام شد، در ابتدا کسی به او اعتنا نمی‌کند و ناگهان دید که جمعیت بسیاری که در بیت‌الله‌الحرام قرار داشتند، کوچه باز کردند و شخصیت با ابهتی وارد شد و شروع به زیارت کرد و وقتی هشام علت را پرسید، شاعری اهل فرق که آنجا حاضر بود، به حالت شعر گفت ایشان کسی است که سرزمین مکه می‌شناسد، بیابان‌های مکه، بیت خدا و حرم و بیرون حرم ایشان را می‌شناسند، ایشان کسی است که در جواب مردم نه نگفته مگر در تشهد نمازش.

استاد مرکز تخصصی کلام و امامت حوزه قم در پاسخ به اینکه امام سجاد(ع) چگونه با منحرفان اعتقادی برخورد می‌کرد، افزود: یکی از مهم‌ترین شیوه‌های برخورد با منحرفان اعتقادی، شیوه تبیین حقیقت بود زیرا امام سجاد(ع) معارف را عالمانه و با زبان نرم به شاگردان خود منتقل می‌کرد، گاهی انحرافاتی به اطلاع امام سجاد(ع) می‌رسید و ایشان مستقیماً مقابله می‌کرد برای مثال گفتند حسن بصری می‌گوید: «لَیسَ العَجَبُ مِمَّن هَلَک کیفَ هَلَکَ، إنّما العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا؛ اگر کسى هلاک شود جاى تعجب ندارد که چرا هلاک شده است، بلکه اگر کسى نجات یابد تعجب دارد که چگونه نجات یافته است» که امام پاسخ دادند،‌ ای بصری ما می‌گوییم: «لَیسَ العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا، و أمّا العَجَبُ مِمَّن هَلَکَ کیفَ هَلَکَ مَع سَعَةِ رَحمَةِ اللّه؛ اگر کسى نجات یابد جاى تعجب ندارد که چگونه نجات یافته است، بلکه اگر کسى هلاک شود جاى تعجب دارد که با وجود رحمت گسترده خداوند چگونه به هلاکت در افتاده است.»

وی بیان کرد: امام سجاد(ع) گاهی برای مقابله با منحرفان شاگردپروری می‌کرد، برای مثال شاگردانی مانند عمر بن قیس ماصر برای مناظره از ایشان آموزش می‌دیدند که چگونه با افرادی که دیگران را گمراه می‌کنند، مناظره داشته باشند، گاهی امام سجاد(ع) حقایق شریعت را با ادله‌ای تفصیل می‌کرد و به مردم ارائه می‌داد همچنین با علم الهی خود بسیاری از شبهات را پاسخ می‌داد و مقابل بسیاری از انحرافات می‌ایستاد، روشنگری امام خود به خود بسیاری از شبهات را حل می‌کرد.

توبه واقعی از نگاه امام سجاد(ع)

وی در پاسخ به اینکه توبه واقعی از نگاه امام سجاد(ع) چیست، افزود: ایشان در یکی از دعا‌های خود می‌فرماید: «اللَّهُمَّ إِنْ یکنِ النَّدَمُ تَوْبَةً إِلَیک فَأَنَا أَنْدَمُ النَّادِمِینَ؛ الهی اگر پشیمانی در پیشگاه حضرت توبه است، پس من از همه پشیمان‌ترم»، بنابراین یکی از ارکان توبه اظهار پشیمانی از گناه است.

این پژوهشگر دینی بیان کرد: جمع گفتار‌های امام سجاد(ع) مانند سایر معصومین(ع) نشان می‌دهد که توبه در مرام اهل بیت(ع) چند بعد دارد که نخست پشیمانی قلبی و دوم تصمیم بر ترک گناه و سوم تصمیم بر جبران آن گناهان است، زیرا بسیاری از گناهان انسان‌ها نیازمند جبران است، امام سجاد(ع) در فرازی از گفتار خود به صراحت می‌فرماید که اولین مرحله توبه این است که انسان پشیمان از گناه باشد و سپس آن را به زبان جاری و به درگاه الهی تضرع کند.