پاسخ‌های صادقانه به سؤالات کودکان درباره جنگ بدهیم

محمد زارعی، استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) در گفت‌وگو با ایکنا از قم با بیان اینکه در هر جای دنیا کودکان اولین و مظلوم‌ترین قربانیان جنگ هستند، اظهار کرد: این روزها شهادت کودکانی از طفل دو ماهه تا دختر بچه‌‌ای که آثار نقاشی و کوله‌پشتی‌‌اش تنها باقی مانده است، را مشاهده می‌کنیم.

وی گفت: کودکان به‌ویژه آن‌هایی که در مناطقی زندگی می‌کنند که صدای پدافند و انفجار در گوششان است و یا خودشان شاهد یک حادثه وحشتناک می‌شوند، در آینده دچار اختلال استرس پس از سانحه خواهند شد.

بیشتر بخوانید:

این روان درمانگر اظهار کرد: هر فردی که به‌طور ناگهانی با حادثه‌ای روبرو شود، دچار شوک خواهد شد که طبیعتاً این وضعیت در کودکان شدیدتر است، بنابرین این گروه از کودکان که در شرایط جنگ قرار دارند ممکن است دچار اختلالاتی شوند که کار روان‌درمانگران را بیشتر می‌کند.

مدیریت استرس کودکان در دوران جنگ

وی گفت: کودکان سه دسته هستند، کودکانی که کشته می‌شوند و هیچ کاری نمی‌توان برای آن‌ها انجام داد، کودکانی که دچار سانحه و حادثه و اختلال استرس پس از سانحه می‌شوند که برای آن‌ها در زمان حال کاری نمی‌توانیم انجام دهیم و در آینده نیاز به روان‌درمانی دارند و دسته سوم کودکان عادی هستند که دچار ترس و اضطراب می‌شوند که برای آن‌ها می‌توانیم طوری فضا را مدیریت کنیم که کمترین آسیب را ببینند و درواقع کمتر دچار ترس و اضطراب شوند.

زارعی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان ترس کودکان را مدیریت کرد، افزود: والدین باید هیجانات خود را از طریق ادامه زندگی به جای تمرکز بیش از اندازه به جنگ و اخبار آن مدیریت کنند که خود دچار ترس زیاد و افراطی نشوند.

وی ادامه داد: گاهی ممکن است در ما هیجانات منفی ایجاد شود، اما باید آن را مدیریت کنیم و به دیگران سرایت ندهیم که این امر همان مفهوم واگیری هیجانی است و از طریق مدیریت فضای خانه، به جای صحبت از جنگ و آینده مبهم و دامن زدن به شایعات بی‌اساس، فضای عادی در خانه و همچنین صمیمیت و عشق میان اعضای خانواده ممکن است.

زارعی تصریح کرد: باید بدانیم با چه رفتارهایی می‌توانیم فرزندان خود را از استرس و اضطراب دور کنیم، زیرا استرس و اضطراب قابل مدیریت است و نیاز نیست کودکان درگیر چنین چالشی شوند و در صورت استرس کودکان، رفتارهای ما به‌عنوان بزرگترها، والدین و اهل رسانه مدیریت نشده و آسیب روانی بالایی را به کودک وارد کرده است.

وی گفت: مفهوم واگیری هیجانی یعنی هیجانات مثل استرس و ترس به شدت قابل سرایت هستند یعنی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند، بنابراین چنانچه فردی در یک خانواده بترسد و فضا را پر از استرس‌های ناشی از جنگ کند، این ترس به دیگران از جمله بزرگسالان و کودکان نیز منتقل می‌شود.

تسلط بر هیجانات؛ نخستین اقدام والدین برای کنترل استرس فرزندان 

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) اظهار کرد: مهم‌ترین اقدامی که والدین می‌توانند برای جلوگیری از استرس فرزندان انجام دهند نخست تسلط بر هیجانات است، همچنین آن‌ها نباید زندگی را تعطیل کنند یا مدام اخبار جنگ را پیگیری و بازگو کنند.

وی گفت: همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند افرادی که کار خدماتی می‌کنند به فعالیت خود ادامه دهند، والدین نیز باید زندگی را به خانواده بازگردانند و اگر تا امروز شوک اولیه جنگ کاری کرده که زندگی تعطیل شده باشد، باید زندگی را به جریان بیندازند و  کودکان بازی کنند.

زارعی اظهار کرد: والدین نباید مأمور انتقال ترس به کودکان باشند بلکه باید زندگی در جریان باشد و اجازه دهند فرزندانشان نیز این حس زندگی را بگیرند، زمانی که والدین مدام از قحطی، دغدغه‌های سوخت و غیره صحبت می‌کنند چطور انتظار داشته باشیم که کودکان دچار اضطراب از آینده مبهم نشوند.

نحوه فعالیت رسانه‌ها در دوران جنگ برای کاهش استرس

وی در خصوص نحوه فعالیت رسانه‌ها در این دوران جهت کاهش استرس افزود: بخشی از رسالت رسانه‌ها اطلاع‌رسانی است، بنابراین رسانه‌هایی که فعالیت آن‌ها توسط مردم انجام می‌شود از جمله کانال‌ها تنها به بیان جنبه سیاه جنگ که تأثیر منفی بر روان جامعه می‌گذارد، نپردازند بلکه صحنه‌های سفید جنگ را نیز نمایش دهند؛ برای مثال ایثار افرادی را که منزل خود را در اختیار کسانی که منازلشان را از دست داده‌اند، می‌گذارند، نمایش دهند.

این روان‌درمانگر بیان کرد: یکی از جنبه‌های سفید جنگ که می‌توانیم برای آرامش روان افراد منتقل کنیم این است که این جنگ فارغ از اینکه در آینده چه نتیجه‌ای به همراه دارد، نشان داد کارهای بزرگی می‌توانیم انجام دهیم که حتی خودمان باور نداشتیم از جمله ساخت موشک‌هایی که توسط دانشمندان ایرانی انجام شده است.

وی گفت: کسانی که دارای رسانه هستند، همچنین رسانه‌هایی مانند صدا‌وسیما که دنبال کننده‌های بیشتری دارند باید از این ظرفیت استفاده کنند زیرا جنبه سفید جنگ تربیت‌ساز است؛ به این معنی که نباید جنگ را حتی برای فرزندان خود انکار کنیم.

کودکان باید با مفهوم مقاومت و ایثار آشنا شوند

زارعی اضافه کرد: بخشی از ناهوشیار جمعی ما بر مفهوم مقاومت و ایثار تأکید دارد که این‌ها ظرفیت‌هایی است که باید برای کودکان و نوجوانان بازگو شود، آن‌ها باید با مواردی این‌گونه آشنا شوند که ما زیر بار حرف زور نمی‌رویم، اما این به معنی تبیین سیاسی جنگ نیست.

وی گفت: اگر کودکانمان پرسیدند که چرا جنگ شده بهتر است این‌گونه پاسخ دهیم که اسرائیل از ما می‌خواهد که تسلیم شویم و کاملاً مطیع خواسته‌هایش باشیم، اما ما نپذیرفتیم و آن‌ها جنگ را آغاز کرده‌اند، که این پاسخ علاوه بر اینکه ادبیاتی از مقاومت را در ذهن کودکان ایجاد می‌کند، به او آموزش می‌دهد که در بزرگسالی اجازه زورگویی افراد را ندهد.

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) اظهار کرد: تجربه جنگ می‌تواند ظرفیت‌های تربیتی نیز در کنار زشتی‌ها و پلیدی‌هایش داشته باشد و این بسته به نحوه مدیریت والدین دارد.

وی با بیان اینکه بهتر است صحنه‌های ایثار را به فرزندان خود نشان دهیم، افزود: باید برای کودکانی که به لحاظ دوره‌های رشدی به حداقل سن مدرسه رسیده‌اند، صحنه‌های ایثار را تعریف کنیم تا حس مسئولیت‌پذیری را به آن‌ها القا کنیم تا بدانند در هر شرایطی باید مسئولیت‌های خود را انجام دهند.

زارعی با تأکید بر اینکه مدیریت هیجانی در کنار فرزندان اهمیت بسیاری دارد، تصریح کرد: چنانچه صدای انفجار یا پهپاد شنیده شد و فرزندان از والدین پرسیدند که چه صدایی است، بهتر است والدین با مدیریت استرس خود، بگویند دشمن می‌خواست به ما حمله کند، اما ما اجازه ندادیم و آن را نابود کردیم که این مفهوم اعتماد به‌نفس و مقابله با زورگویی را به کودک منتقل می‌کند.