پیوند میان سنت و مدرنیته در معناشناسی قرآن و حدیث
عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: آثار محمدعلی مهدوی‌راد دریایی شفاف و مواج از تحلیل‌های زبان‌شناختی و معناشناختی است که با تیزبینی کم‌نظیر، میراث پیشینیان را با نظریه‌های مدرن پیوند زده است. نگاه ایشان به مفاهیمی مانند سنت، ترادف و توسعه معنایی الفاظ قرآن، الگویی برای پژوهش‌های تطبیقی است.
به گزارش ایکنا از قم، علیرضا محمدرضایی، عضو هیئت علمی و رئیس دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی در ششمین پیش‌نشست نکوداشت مفاخر الهیات در سده معاصر که با عنوان «از برونه‌های معنایی تا درونه‌های گشتاری» شامگاه شنبه، ۱۰ خردادماه به‌صورت مجازی برگزار شد، درباره حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد گفت: سخن گفتن درباره استاد بزرگی، چون استاد مهدوی‌راد برای بنده بسیار دشوار است، اما از آنجایی که توفیق مطالعه و نظر به مقالات و برخی کتاب‌های ایشان را داشته‌ام و کارم نیز در زبان عربی بیشتر بر مباحث زبان‌شناسی و معناشناسی استوار است، علاقه‌مند بودم معلومات خود را افزایش دهم.
وی افزود: مخصوصاً در حوزه تفسیر، حدیث، بحث زبان‌شناسی و معناشناسی قرآن کریم، توفیق نصیب شد تا برخی از آثار استاد مهدوی‌راد را مطالعه کنم، با نگاه به اقیانوس بیکران و دریای شفاف و مواج آثار استاد متوجه این موضوع شدم که اگر بخواهیم طبق یک زنجیره معنایی عنوان را پی بگیریم، براساس منهج و روش پیشینیان همچون لغت‌شناسان، اصولی‌ها، منطقیون و مفسران به این موضوع نگاه کنیم، پای نظریه‌پردازان کنونی غربی را که در دسته‌بندی مباحث زبان‌شناسی و معناشناسی اقداماتی کرده‌اند و نظریه‌هایی را مطرح کرده‌اند به میان بکشیم و براساس مبانی زبان‌شناسی و معناشناسی، مباحث معنایی و درون گشتاری را در آثار استاد مهدوی‌راد مورد توجه قرار دهیم، در حقیقت باید عرض کنم که نگاه ژرف و تیزبینانه استاد مهدوی‌راد و همه جوانب آن ستودنی، غیرقابل وصف و توصیف است.
رئیس دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی موضوع معناشناسی را مورد توجه قرار داد و گفت: مقالات ایشان در حوزه معناشناسی تطبیقی، تفسیر قرآن، زبان‌شناسی قرآنی و مطالعات فلسفی، رویکرد‌های روش‌شناختی متعددی را شامل می‌شوند. به‌عنوان نمونه، در مقاله‌ای با عنوان «بررسی تطبیقی هستی‌شناسی معنا در دیدگاه فیض کاشانی و علامه طباطبایی»، چیستی معنا از دریچه نظریه‌های مختلف بررسی شده است. همچنین مقاله‌ای در زمینه «تحلیل تطبیقی قاعده ترادف واژگان در تفسیر قرآن کریم» نگاهی علمی به مفهوم ترادف در زبان عربی دارد.
محمدرضایی اظهار کرد: در روش‌شناسی معصومین(ع) در تفسیر لغوی قرآن، استاد این روش‌شناسی را به‌تفصیل بیان کرده‌اند که ما در اینجا فقط خلاصه‌وار به آن اشاره خواهیم کرد. همچنین در مقاله مقایسه مفهوم تفضیل با تبعیض در علوم اجتماعی و استلزامات آن در مباحث جنسیتی، مولفه‌های معنایی هر یک برشمرده شده است. مقاله پنجم، بررسی تطبیقی نظریه توسعه معنایی الفاظ قرآن از دیدگاه کاشانی و علامه طباطبایی است که در آن بحث توسعه معنایی الفاظ قرآن مطرح شده است.
دقت علمی و تحلیل‌های بی‌نظیر در آثار استاد
وی آثار حجت‌الاسلام مهدوی‌راد را دارای برخورداری از دقت بالا دانست و بیان کرد: در آثار ایشان، می‌توان به تحلیل دقیق مباحث لغوی و اصول تفسیری دست یافت. واژگان و اصطلاحات قرآنی با دیدگاه‌های گوناگون بررسی شده‌اند؛ مثلاً در باب «معنای واژگانی» بحث‌هایی درباره عرف عام و عرف خاص مطرح شده و این دیدگاه‌ها با نظریات جدید زبان‌شناسی مقایسه شده‌اند. ارجاع به آثار جان لاین و جفری لیچ در معناشناسی انگلیسی، یا دسته‌بندی‌های معانی واژگانی که لیچ مطرح کرده، بخشی از تحلیل‌های استاد را تشکیل می‌دهند.
رئیس دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی ادامه داد: علاوه بر بررسی منابع مختلف، ایشان ۱۰ اثر مهم را مورد مطالعه ویژه قرار داده‌اند که ۹ مورد از آنها گزینش مستقیم استاد است و یک کتاب تحت عنوان «آفاق سنت» نیز در میان آثار برجسته ایشان قرار دارد.
سنت در اندیشه استاد مهدوی‌راد؛ از معنا تا مصداق
وی با معرفی یکی از آثار استاد مهدوی‌راد ادامه داد: در کتاب «آفاق سنت»، یکی از مباحث مورد توجه، حوزه‌های معنایی مرتبط با سنت است. بحث حوزه‌های معنایی یا نظریه الحقول الدلالیه، یکی از مباحثی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ایشان در این کتاب، سنت را با دقت و ظرافت معناشناسی کرده و پس از بررسی برونه‌های معنایی، ارتباط آن را با مباحث ایدئولوژیکی مطرح کرده‌اند و در نهایت مصداق‌های واقعی سنت را مورد توجه قرار داده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشکدگان فارابی با بررسی واژه سنت از نطر استاد مهدوی‌راد تصریح کرد: وقتی جناب استاد به لحاظ لغوی سنت را مورد بررسی قرار می‌دهند، چهار معنا را مطرح می‌کنند. نخستین معنا، روش زندگی، شیوه زندگی و سبک رفتار است. معنا دوم، دوام و استمرار، جاری بودن، ماندگار شدن و پویا بودن در بستر زمان است که یکی از ملاک‌های تشخیص سنت محسوب می‌شود. سومین معنا، الگو، مقتدا و پیشواست که نشان‌دهنده گستره مفهومی سنت و ارتباط آن با امام و راهبری جامعه است. چهارمین معنا، نظارت دقیق بر تربیت، پاییدن، مراعات کردن و اندیشناک بودن در حوزه تربیت است که در سنت اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
وی افزود: نگاه دقیق و موشکافانه جناب استاد به تفاوت‌های مفهومی در واژگان، بسیار قابل توجه است. ایشان در تحلیل‌هایشان، ابتدا معانی لغوی واژه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند و سپس پیوند آنها را با مباحث ایدئولوژیکی مطرح می‌کنند. برای نمونه، تفاوت میان واژه‌های حب و بغض، انزال و تنزیل، صراط و سبیل، به دقت واکاوی شده و ارزش معنایی هر یک توضیح داده شده است.
محمدرضایی در پایان تأکید کرد: در مجموع، آثار استاد مهدوی راد نه‌تنها بر پایه روش‌شناسی پیشینیان استوارند، بلکه قابلیت مقایسه با نظریه‌های مدرن زبان‌شناسی را نیز دارند. ما می‌توانیم کار تطبیقی انجام دهیم و میان میراث گذشته و نظریات کنونی، ارتباطی معنادار برقرار کنیم. همچنین می‌توانیم جایگاه دانشمندان خود را برجسته کنیم و آثار آنها را به جامعه علمی معرفی کنیم. امید است این بحث‌ها به مطالعات آینده پژوهشگران کمک کند و موجب گسترش شناخت دقیق‌تر مفاهیم شود.
انتهای پیام
