آداب اخلاقی عیادت بیمار و آثار آن
عیادت بیمار آداب و آثار خاصی را داراست، عیادت بیمار عیادت خداست و دعای او در حق عیادت‌کننده مستجاب است؛ هنگام عیادت بیمار باید آن‌گونه که او متوجه نشود، بر عافیت خود شکرگزار باشیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: عیادت بیمار عیادت خداست؛ پيامبر اسلام(ص) فرمود: «خداوند در روز قيامت، بنده‌اى از بندگانش را نكوهش مى‌كند و مى‌گويد: بنده من، چه مانع شد از اينكه مرا عيادت كنى وقتى كه بيمار شدم؟ آن بنده در پاسخ عرض مى‌كند: خداوندا، تو پاک و منزه هستى، تو پروردگار بندگان هستى، بيمار نمى‌شوى، درد و مرض ندارى. خداوند مى‌فرمايد: برادر مؤمن تو بيمار شد و تو از او عيادت نكردى. سوگند به عزت و جلالم اگر او را عيادت مى‌كردى، مرا هم در نزد او مى‌يافتى و سپس من هم نيازمندی‌هاى تو را برآورده مى‌ساختم و اين از كرامت‌هاى بنده مؤمن من است و من خداى بخشاينده و مهربان هستم.(محمد بن حسن حر عاملى؛ وسائل الشيعة؛ ج 2، ص 417)
بیشتر بخوانید:
- مواسات در حق مؤمنان و هم‌کیشان از منظر اهل بیت(ع)
- اصلاح ذات‌البین از آموزه‌های نورانی اسلام است
- بایسته‌های رفتاری با مؤمنان و هم‌کیشان را بدانیم
- «برادری و دوستی»؛ محکم‌ترین پیوند عاطفی میان آحاد امت اسلامی
رسول خدا(ص) فرمود: کسی که به عیادت بیمار می‌رود همیشه در میان رحمت الهی راه می‌رود تا بنشیند، آنگاه که نزد بیمار نشست غرق در رحمت خدا می‌شود.(حسين بن محمد تقى نورى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 2، ص 78)
امام صادق(ع) فرمود: «هر کس بيمار مسلمانی را عيادت كند، خداوند هفتاد هزار فرشته را موکل می‌کند خانه‌اش را احاطه کنند و در آن تسبیح و تقدیس و تهلیل و تکبیر بگویند تا روز قیامت در حالیکه نصف عبادات‌شان برای عیادت‌کننده مریض است».(محمد بن يعقوب كلينی، الكافی، ج 3، ص 120)
امام علی(ع) فرمود از پيامبر اسلام(ص) شنیدم که می‌فرمود: «شخصی که به عیادت برادر مسلمان خود می‌رود در میان میوه‌های چیده شده بهشتی راه می‌رود و هنگامی که نزد بیمار بنشیند رحمت خدا او را فرا می‌گیرد. اگر صبح به دیدن او برود 70 هزار فرشته بر او دعا می‌کنند تا عصر و اگر عصر به دیدن او برود هفتاد هزار فرشته بر او دعا می‌کنند تا صبح.»(احمد بن محمد ابن حنبل، مسند، ج 2، ص 47)
از امام باقر(ع) روايت شده است كه حضرت موسى(ع) در مناجاتش عرض كرد: «الهی بيان كن چقدر است ثواب عيادت كننده بيمار؟ خطاب رسيد: موكل می‌گردانم ملكى را كه عيادت كند او را از قبرش تا روز محشر.»(محمد بن على ابن بابويه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 194)
امام صادق(ع) فرمود: هر مؤمنى اگر مؤمن بيمارى را در اول صبح عيادت كند، هفتاد هزار فرشته او را مشايعت مى‌كنند و زمانى كه در نزد او نشست، رحمت الهى وجود او را فرا مى‌گيرد و فرشتگان الهى براى او آمرزش مى‌طلبند تا شب فرا رسد و اگر در شب عيادت كند باز هم همين حالت براى او خواهد بود تا صبح شود.(محمد بن يعقوب كلينی،؛ الكافي، ج 3، ص 120)
رسول خدا(ص) در آخرین خطبه‌ای که قبل از وفاتشان خواندند فرمودند: «و كسى كه به عيادت بيمارى برود، به شماره هر قدمى كه در اين رابطه برمی‌دارد تا لحظهاى كه به خانه باز گردد، هفتاد ميليون گناه از نامه اعمال او پاک گردد.»(محمد بن على ابن بابويه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 292)
امام صادق(ع) فرمود: كسى كه براى رضاى خدا، بيمارى را عيادت كند، هر چيزى را بيمار براى او درخواست كند، خداوند برآورده خواهد كرد.(محمد بن على ابن بابويه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 289)
همچنین ایشان فرمودند: از بيماران عيادت كنيد و از آنان طلب دعا نمائيد دعاى بيماران مانند دعای فرشتگان قبول مى‌شود.(على بن حسن طبرسى، مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، ص 281)
آداب عیادت بیمار
هر کاری که انسان انجام می‌دهد دارای آدابی است که طبعاً عیادت برادر مؤمن بیمار هم از آن مستثنا نیست، استراحت و آرامش از جمله نيازهاى اساسى و نخستين يک بيمار بوده، در بهبودى‌اش تأثير قابل توجه و شايانى دارد. از اين رو عيادت كننده بايد زمان ديدار را كوتاه كند، تا به استراحت بيمار، لطمه‌ای وارد نشود.
امير مؤمنان علی(ع) فرمود: پراجرترين بنده نزد خدا آن كس است كه در وقت عيادت بيمار، كم بنشيند، مگر آنكه بيمار خود بخواهد و تقاضا کند.(محمد بن يعقوب كلينی، الكافی، ج 3، ص 118)
گاهی از اوقات که انسان به عیادت بیمار می‌رود ممکن است از روی جهل و نادانی و جهات دیگر چندان بیمار را خسته کند که عیادت او از خود مرض رنج آورتر باشد؛ در همین رابطه امام صادق(ع) فرمود: عيادت كامل آنست كه دستت را بر بازوى او نهى و زود بر خيزى، كه عيادت احمق و پرحرف براى مريض از بيمارى او سختتر است.(حسن بن فضل طبرسى، مکارم الأخلاق، ص 360)
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند: «براى درد چشم عيادت نباشد و عيادت در بیماری كمتر از سه روز نباشد و اگر خواهى يک روز در ميان و يا دو روز در ميان عيادت كن و اگر بيمارى طولانى شد مريض را به اهل و عيالش بگذار.»(حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص 360)
هدیه برای بیمار و رفتار عادی با او
هدیه دادن موجب دوستی و محبت می‌شود، کینه‌ها را از بین می‌برد و به امنیت اجتماعی کمک می‌کند. رسول خدا(ص) فرمودند: «به همدیگر هدیه بدهید که بین شما موجب محبت می‌شود و کینه‌ها را از بین می‌برد.»(محمد بن يعقوب كلينی، الكافي، ج 5، ص 144)؛ در حدیث دیگری از ایشان آمده است: «به يک ديگر هديه بدهيد تا رشته محبت‌تان استوار شود زيرا هديه محبت را بيافزايد و كينه و كدورت را از ميان ببرد.» (ابوالقاسم پاينده، نهج‌الفصاحة، ص 392)
يكى از غلامان امام ششم(ع) گويد: «يكى از غلامان حضرت مريض شد ما جمعى از غلامان براى عيادتش بيرون شديم در راه به امام(ع) برخورديم، پرسيد كجا می‌رويد؟ گفتيم به عيادت فلان؛ فرمود بايستيد، ايستادیم، فرمود: آيا سيب يا گلابى يا كمى عطر يا يک قطعه عود، براى هديه برداشتهايد؟ گفتيم نه چيزى از اينها همراه ما نيست، فرمود: مگر نمی‌دانيد كه بيمار از هر چيزى كه برايش برده شود احساس راحت می‌كند.» (حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص 360)
نکته دیگری که در آداب عیادت بیمار باید رعایت شود کیفیت برخورد با اوست که باید همراه با اظهار محبّت و ملاطفت باشد. در این‌باره نیز روایاتی رسیده است. پیامبر رحمت(ص) فرمود: «عیادت کامل آن است که عیادت‌کننده دست روی بدن بیمار گذاشته و حال او را بپرسد.» (محمد بن حسن طوسى؛ الأمالی؛ ص 639)؛ امام صادق(ع) به مردی که دوست بیمارش را با قصد رفتن به مسجد و اقامه نماز تنها گذاشته بود فرمود: «نشستن تو نزد همسفر بيمارت [و مواظبت از او] ارزشمندتر از نماز خواندنت در مسجد است.»(محمد بن يعقوب كلينی؛ الكافی؛ ج4،ص545)
یکی دیگر از آداب عیادت بیمار این است که انسان او را دلداری دهد و روحیه‌اش را تقویت کند و با گفتن مطالبی از این قبیل که بزودی کسالت و بیماریت برطرف خواهد شد، خدا به تو صحت و عافیت می‌دهد تا به زندگی خود ادامه دهی و به او آرامش خاطر ببخشد، چون بعضی از افراد هنگام بیماری روحیه خود را از دست می‌دهند تا آن حد که از زندگی مأیوس می‌شوند، به این جهت باید آنها را امیدوار کرد.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: (هنگامی که از بیمار دیدن می‌کنید او را به زندگی امیدوار سازید، این کار؛ گرچه مقدّرات را تغییر نمی‌دهد و مانع از مرگ نمی‌شود اما وسیله آرامش خاطر بیمار است»( محمد بن على كراجكى؛ كنز الفوائد؛ ج1 ،ص379)؛ به همین جهت، وقتی آن بزرگوار به عیادت سلمان فارسی آمد و خواست از بالین او برخیزد فرمود: «ای سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دین و بدن تو را تا آخر عمرت محفوظ نگه دارد» (حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص361)
گاهی وقت‌ها بیمار یکی از نزدیکان ماست، بیماری لاعلاجی هم دارد؛ این که خودش خبر دارد یا ندارد چندان مهم نیست اما این مهم است که جلوی او صبوری کنیم، با چشم‌های اشکبار موجب ترس و دلهره او نشویم و فکر نکنیم اگر زار نزنیم، خیال می‌کند دوستش نداریم. البته بیش از حد هم مهربانی نکنیم، این‌طور بیشتر شک می‌کند. بهتر است روش‌های طبیعی‌تر را اجرا کنیم، با توجه به رفتار همیشگی که با او داشته‌ایم.
اجابت دعا بر بالین بیمار
از برخی روایات استفاده می‌شود که دعا بر بالین بیمار به اجابت نزدیک‌تر است زیرا لطف و عنایت خاص خداوند به همراه دل‌های شکسته است و مؤمن بیمار از این فضیلت برخوردار می‌باشد. پيغمبر اكرم(ص) فرمود: «عيادت‌كننده بيمار غرق در رحمت الهى مى‌شود و در آن فرو می‌رود و هنگامى كه در پيش مريض بنشيند پوشيده در رحمت خدا شود و مستحب است كه براى بيمار دعا كند پس بگويد: «اى خدايى كه تربيتكنندهاى و صاحب آسمان‌هاى هفتگانه و صاحب زمينهاى هفتگانه و آنچه در آن‌هاست و آنچه بين آن‌هاست و آنچه زير آن‌هاست، و تو پروردگار عرش عظيم هستى شفا بده او را به شفاى خودت و دوا بده به دواى خود و عافيت و سلامتى بده او را از بلاهاى خودت. خدايا شكايت او را در حال مرضش كفاره گناه گذشته و باقيمانده او قرار بده.» (حسن بن محمد ديلمى، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص44)
حضرت صادق(ع) فرمود: پيغمبر(ص) گرفتار تب شد، جبرئيل به عیادت حضرت آمد و خواند: «بنام خدا ترا از هر بيمارى رنج آورى شفا مي‌دهم بنام خدا كه خدا شفا بخش است، بنام خدا بگير شفا را، بنام خداوند رحمان و رحيم (قسم به منزلگاه ستارگان) كه به اذن خداى متعال خوب شوى.» (حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص 391)
نکته دیگر اطعام بیمار است، بيمارى از سويى سبب ضعف و ناتوانى فرد در انجام كارهاى شخصى‌اش مى‌شود و از سوى ديگر دست او را از فعّاليت و امرار معاش كوتاه مى‌كند، در چنين وضعيتى غذا دادن به بيمار از جمله وظايف و رفتارهاى پسنديده‌اى است كه در پيشگاه خداى تعالى پاداش بزرگى دارد. رسول خدا(ص) در اين باره مى‌فرمايد: «هر كس، بيمارى را طبق خواسته‌اش اطعام كند، خداوند با ميوه‌هاى بهشت او را پذيرايى خواهد كرد.» (سعيد بن هبة الله قطب الدين راوندى، الدعوات(سلوة الحزين)، ص 230)
از دیگر مواردی که رعایت آن نزد بیماران ضروری است، نخوردن غذاهایی است که بیمار از تناول کردن آنها پرهیز شده است. رسول خدا(ص)، عيادت‌كننده را از خوردن چيزى به ويژه اگر براى بيمار ضرر داشته باشد در نزد بيمار نهى فرمود؛ زيرا اين كار موجب از ميان رفتن پاداش عيادتش مى‌شود. (محمد بن محمد ابن اشعث؛ الجعفريات( الأشعثيات)؛ ص200)
رسول خدا(ص) فرمود: «هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد، یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می‌دهد و در قیامت فرشتگانی را می‌گمارد تا او را در پیمودن مسیرهولناک قیامت و عبور ازگودال‌های آتش و بر عبور از صراط به سوی بهشت با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.» (حسن بن على، امام يازدهم(ع)؛ التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكری عليه السلام؛ ص635)
التماس دعا از بیمار داشته باشیم
امام صادق(ع) فرمود: «چون يكى از شما برادر مؤمن خود را عيادت كند برايش دعا گويد و از او التماس دعا نمايد كه دعای بيمار مثل دعای فرشته است.» (حسن بن فضل طبرسى؛ مکارم الأخلاق؛ ص 361) و نیز فرمود: «هر كه مريضى را براى خدا عيادت كند بيمار براى او چيزى از خدا نخواهد جز آنكه خداوند آن را مستجاب نمايد.» (حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص 361)
از آنجا که هدف از عیادت بیمار اظهار محبّت و ادای حقوق برادری و کسب اجر و ثواب است، کسی که به دیدن بیمار می‌رود نباید از او انتظار پذیرایی داشته باشد؛ زیرا بیمار خود گرفتار بیماری است و خانواده‌اش نیز گرفتار پرستاری از او هستند؛ بنابراین عیادت‌کنندگان خود باید به کمک آنها بشتابند نه آنکه زحمت افزا باشند و باری بر دوش آنها بگذارند. از این رو پیامبر(ص) از خوردن چیزی نزد بیمار نهی کرده است، زیرا این سبب می‌شود که پاداش خود را از بین ببرد.
از وظایف عیادت کننده شکر است، ابن ابى عمير، از قول يكى از اصحابش، از امام صادق(ع) روايت كرده است كه ایشان فرمود: «خورنده روزه شكرگزار، ثواب روزه‌دار براى خدا را دارد، و (پاداش) تندرست سپاسگزار (برابر است با) پاداش انسان مبتلايى كه بردبار باشد. (محمد بن على ابن بابويه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 182)
از امام پنجم(ع) نقل شده: «چون مبتلائى را بينى آنچنان كه نفهمد سه بار بگو: (سپاس خدائى را كه مرا از اين بلا مصون داشت و اگر می‌خواست مبتلايم میگردانيد) و هر كه اين را بگويد آن بلا هرگز به او نرسد و فرمود: نبى اكرم(ص) فرمود: هر گاه مبتلايانى را ببينيد خدا را حمد گوييد چنان كه نشنوند كه موجب اندوه‌شان شود. (حسن بن فضل طبرسى، مکارم‌الأخلاق، ص351)
انتهای پیام
