بایسته‌های رفتاری با مؤمنان و هم‌کیشان را بدانیم

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: انسان موجودی اجتماعی است که به ارتباط، دوستی و محبت همنوعان خود احتیاج دارد و این ارتباط با همنوعان بایسته‌های رفتاری دارد که سلام کردن اولین مرحله برای ارتباط سالم بین دو انسان است که حاوی پیام‌های متعددی از قبیل دوستی، صمیمیت، محبت، تواضع، دعای خیر و اطمینان دادن به طرف مقابل است. لفظ سلام یک واژه بسیار زیبا و پرمعناست که با آن برای مخاطب خود دعای خیر و آرزوی سلامتی داریم و در عین حال به او به اطمینان می‌دهیم که از ناحیه ما هیچ ضرری متوجه او نخواهد شد.

تحیت و سلام در برخورد با همکیشان

سلام کردن به هم‌کیشان و برادان دینی نشانه مراعات ادب اسلامی نسب به همدیگر است که در آموزه‌های قرآن «وَ إِذا جاءَكَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ» و اهل بیت(ع) «مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِيبُوهُ وَ قَالَ ابْدَءُوا بِالسَّلَامِ قَبْلَ الْكَلَامِ فَمَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِيبُوهُ.» بر آن تأکید شده است. در میان جوامع مختلف هنگام برخورد افراد با یکدیگر از الفاظ و رفتار‌های متفاوتی استفاده می‌شود. در آیین مقدس اسلام نیز روی برخورد نیکو تأکید زیادی شده و به تحیت، که همان سلام است هنگام برخورد همکیشان با یکدیگر سفارش شده است.

بیشتر بخوانید:

• تعبیر «برادری و دوستی»؛ محکم‌ترین پیوند عاطفی میان آحاد امت اسلامی

در روایات وارده از پیامبر(ص)، سلام عامل افزایش دوستی و محبت دانسته شده است. بر همین اساس در اسلام به سلام کردن بسیار سفارش شده است و آن را امر مستحبی دانسته‌اند که از طرف خداوند متعال دارای پاداش بسیار است. امام حسین(ع) فرمود: «سلام کردن 70 ثواب دارد که 69 ثواب برای سلام‌‏کننده است و یک ثواب آن براى جواب‌دهنده»(ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص 229.)؛ زیرا سلام کردن مستحب است، ولی پاسخ آن واجب است.

همچنین فرمودند: «بخیل کسى است که از سلام کردن دریغ مى‏کند». بنابراین، آنچه در روایات آمده‌ است که پیامبر اسلام(ص) همواره در سلام کردن از دیگران پیشی می‌گرفتند و هیچ‌گاه کسی نتوانست در سلام کردن بر آن حضرت سبقت بگیرد، امر عجیبی نیست؛ زیرا آن حضرت به حقانیت اسلام و احکام این دین الاهی یقین کامل و فوق‌العاده داشتند و در مقابل دستورات خداوند متعال مطیع محض بودند. از طرف دیگر ایشان اسوه و الگوی مسلمانان بودند، و به آنچه می‌فرمودند خود عمل می‌کردند و در سایه همین دستورات بود که دوستی و محبت بین مسلمانان رواج یافت.

تأکید آن حضرت در استفاده از عبارت سلام، گویا به این جهت باشد که مسلمانان در برخورد‌های خود از غیر مسلمان شناخته شوند؛ از این‌رو یکی از سیره‏‌های رسول اکرم‌(ص) سلام کردن به دیگران است.

در قرآن سفارش شده است که اگر به انسان سلام کردند، همانند آن یا بهتر از آن پاسخ گوید: «چون شما را سلامی‌ کردند، شما نیز به سلامی بهتر یا همانند آن پاسخ گویید.» 

در «تفسیر صافی» از رسول خدا(ص) روایتی آمده است که: مردی به آن جناب سلام کرد و گفت: «السلام علیک!» حضرت در پاسخ فرمود «السلام علیک و رحمۀ الله» مردی دیگر رسید و گفت: «السلام علیک و رحمۀ الله» حضرت فرمود: «السلام علیک و رحمۀ الله و برکاته» مرد دیگری رسید و گفت: «السلام علیک و رحمۀ الله و برکاته». حضرت در پاسخ فرمود: «و علیک» آن مرد سؤال کرد: چطور رد سلام من را کوتاه کردید و به آیه شریفه «واذا حییتم بتحیه فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها...» عمل نکردید؟ حضرت (ص) فرمود: «تو برای من چیزی باقی نگذاشتی تامن رد سلام خود را با آن بچربانم و بدین جهت عین سلامت را به تو برگرداندم.»(فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج 1، ص477)

همکاری در کار خیر

همکاری و تعاون در کار‌های خیر همانند فراهم کردن زمینه ازدواج و اشتغال جوانان از دیگر سفارش‌های دین اسلام به مسلمانان و هم‌کیشان نسبت به همدیگر می‌باشد جامعه اسلامی بر دو پایه گرایش به نیکی‌ها و پرهیز از بدی‌ها و زشتی‌ها استوار است. اسلام از آن رو که دینی اجتماعی است و به حفظ نظام جامعه اهتمامی ویژه دارد، به آنچه مایه حفظ نظام اجتماعی است فرمان می‌دهد و از موانع آن باز می‌دارد، از این رو افزون بر فرمان به برّ و تقوای فردی، به ساختن مدینه فاضله و جامعه برین بر پایه بر و تقوا فرمان می‌دهد: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوی‏»؛ بدین معنا که مردم باید یکدیگر را بر نیکی و پرهیزگاری کمک کنند و برای ترویج آن در جامعه بکوشند تا ارکان جامعه اسلامی بر پایه‌های نیکوکاری و پرهیزگاری بنا شوند.(علی مدبر، معاشرت با مومنان ج1 ص 204.)

امیرمؤمنان (ع) به جهت اهمیت این اصل مهم در رفتار مومنان نسبت به همدیگر در واپسین لحظه‌های عمر شریف و پر برکت خود بار‌ها آیه «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏» را تلاوت فرمود.(راوندی، الدعوات، ص249) مراد از تعاون بر برّ و تقوا، اجتماع بر ایمان و احسان و اطاعت، همراه با مراقبت از قوانین الهی است.(علی مدبر، معاشرت با مومنان ج1 ص 204)

خوشحال کردن و زدودون غم از برادر ایمانی خویش

از وظایف یک فرد مسلمان درباره هم‌کیشان و برادران ایمانی خویش، شاد کردن او می‌باشد در آموزه‌های دینی در باره ارزش و آثار این عمل ارزشمند نکات بسیار زیبایی وارد شده است که به آن اشاره می‌شود و در مجموعه روایی با عنوان «إِدْخَالِ‏ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِن‏» گردآوری شده‌اند؛ رسول خدا(ص) در باره ارزش شادکردن هم‌کیش و برادر مؤمن فرمودند: «هر که مؤمنى را شاد کند، مرا خوشحال کرده و هر که مرا خوشحال کند خدا را خوشحال کرده است.»(محمد بن یعقوب کلینی ،الکافی؛ ج3، ص481)

امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند: «هیچ کارِ مسلمان، نزد خدا محبوب‌تر از شادکردن برادر مسلمان نیست»(حسین نوری، مستدرك الوسائل؛ ج12، ص396)، امام صادق(ع) نیز فرمودند: «از کار‌هایی که خدای متعالی آن را دوست دارد، شادکردن مسلمان است»، همچنین فرمودند: «از بهترین کار‌ها نزد خدای بزرگ، شادکردن برادر ایمانى است [با کار‌هایی مانند] سیرکردن او، زدودن اندوه او و پرداختن بدهی‌هاى او»(محمد بن یعقوب کلینی ،الكافي؛ ج2، ص192)

امام صادق(ع) درباره اثر شاد کردن برادر ایمانی در عالم برزخ نیز فرمودند: «کسى که مؤمنى را شاد کند، خدای بزرگ از آن شادی مخلوقى مى‏‌آفریند که هنگام مرگ به دیدار او می‌آید و با گفتن «ای دوست خدا، بشارتت باد» رضوان و کرامت‌‏هاى الهى را به او بشارت می‌دهد و پیوسته آن مخلوق همراه اوست تا وی وارد قبر شود و آنجا نیز همان بشارت را به او می‌دهد و چون محشور شود نیز او را ملاقات کرده و در هر موقفى از مواقف هول‌انگیز همان بشارت را تکرار می‌کند. پس [دریافت‌کننده بشارت] می‌گوید خدایت رحمت کند. تو کیستى؟ آن مخلوق پاسخ می‌دهد من همان شادی و سُرورى هستم که بهره فلان شخص کردی.»(حسین نوری، مستدرك الوسائل؛ ج12، ص395)

در برخی احادیثِ چنین آمده است که من همان شادى و سروری هستم که در دنیا بهره برادرانت می‌کردی. به این شکل در آمده‌‏ام تا تو را یاری کنم و در هراس‌ها مونست باشم.»

در آموزه‌های دینی، رفع غم و اندوه برادر مؤمن و هم‌کیش از حقوق برادری به شمار آمده است، همان‌گونه که امام باقر(ع) فرمودند: «از جمله حقوق مؤمن بر برادر دینی‌اش این است که اندوه او را بزداید، دَین او را ادا کند، و آنگاه که مُرد جانشین او در میان خانواده‌اش باشد.»(محمد بن یعقوب کلینی، الكافي؛ ج2، ص169)

رسول خدا(ص) درباره فایده زدودن اندوه از همکیش فرمودند: «کسى که برادر درمانده و تهیدست خود را در غم و اندوهی که دارد کمک کند، خدای بزرگ 72 رحمت برایش ثبت می‌کند که یکى از آن رحمت‌ها امور دنیایش را اصلاح می‌کند و دیگر رحمت‌ها برای هراس‌های جهان آخرت‌اند.»(محمد بن یعقوب کلینی، الكافي؛2، ص199)

امام باقر(ع) نیز فرمودند: «هر کس دری از در‌های شادی بر روی مؤمنی بگشاید، خدای بزرگ دری از شادى بر رویش می‌گشاید» امام صادق(ع) نیز فرمودند: «هر مؤمنى اندوهی از مؤمنى بزداید، خداوند 70 اندوه از اندوه‌های دنیا و آخرت او را می‌‏زداید»؛ همچنین فرمودند: «کسى که اندوهی را از برادر مسلمانش بزداید، خداوند اندوه او را در روز قیامت مىی‌زداید و با سینه‏‌ای آرام و خُنک [و بدون هیچ دلهره‌‏اى] از قبرش خارج می‌شود.»(محمد بن یعقوب کلینی، الكافي؛ ج2، ص200.)

امام صادق(ع) فرمودند: «خدای بزرگ به داود(ع) وحى فرستاد که بنده‏اى از بندگان من برای خشنودی من کار نیکی می‌کند و بهشت را برایش مباح می‌‏گردانم. داود(ع) پرسید پروردگارا، آن کار نیک چیست؟ فرمود شادکردن بنده مؤمن، گرچه با دادن یک دانه خرما باشد. داود گفت اى پروردگارمن، براى کسى که تو را شناخته باشد، حق است که امید خود را از تو قطع نکند.»(محمد بن یعقوب کلینی، الكافي؛ ج2، ص189)