استفاده از روایات پزشکی مشروط است

به گزارش ایکنا، آیت‌الله غلامرضا فیاضی؛ استاد درس خارج حوزه، 5 دی ماه در همایش تجلیل از پژوهشگران برتر مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به برخی سؤالات پژوهشگران پاسخ داد.

وی با بیان اینکه سخنان ائمه(ع) مطابق با واقع است، گفت: اینکه برخی می‌گویند ما باید میان نظر و عمل تفاوت بگذاریم مورد قبول نیست زیرا عمل ما تابع نظر است؛ یعنی چون می‌فهمیم عمل می‌کنیم. البته در مواردی در مقام نظر به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم ولی در مقام عمل اجرا می‌کنیم مثلا نمی‌دانیم لباسی پاک است یا نیست ولی در مقام عمل با قرائن و اماره با ملاحظه پاکی رفتار می‌کنیم. 

فیاضی افزود: مهم این است که اگر در یک روایت داریم که مثلا فرموده است آسمان اول داریم و ارض دوم و آسمان سومی داریم که یک ارض دارد، چرا نباید باور کنیم؟ ممکن است کسی بگوید اینطور نیست ولی چه استناد و دلیلی دارد؟ قرآن کریم فرموده است: وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ؛ یعنی علم پیامبر و امام آنقدر وسیع است که بشر عادی هرگز نمی‌تواند به آن برسد و اگر بشر به چگونگی سبع سماوات نرسیده است دلیلی بر انکار آن نیست.

استفاده از روایات پزشکی مشروط است

آیت‌الله فیاضی با اشاره به برخی روایات پزشکی و اینکه آیا این روایات قابل آزمون هستند، اظهار کرد: مواردی که امام(ع) به شخص خاصی توصیه پزشکی داشته‌اند و مثلا فرموده‌اند فلان دارو را برای فلان بیماری بخور موردی است و معنای آن این نیست که امروز ما هم استفاده کنیم. ابن‌سینا می‌گوید مجربات یقینی هستند ولی به این معنا که مثلا اگر گل گاوزبانی را یک فرد استفاده کرد و بیماری او درمان شد اگر فرد دیگری هم بخواهد نتیجه بگیرد باید از گل گاوزبانی استفاده کند که در همان زمین و هوایی عمل بیاید که قبلی به عمل آمده است و طبع دو بیمار هم باید مثل هم باشد یعنی اگر همه شرایط این دو مانند هم باشد می‌تواند تجربه شود ولی در غیر این صورت فقط امام معصوم که علم احاطی دارد می‌تواند چیزی را توصیه کند.

استاد درس خارج حوزه علمیه تصریح کرد: در موردی مثلا امام ابتدائا فرموده‌اند که خوردن انار فلان اثر را دارد به این معناست که انار مقتضی فلان اثر است مانند همه فرمایشات ائمه درباره آثاری که بر اشیاء بیان کرده‌اند؛ وقتی فرموده‌اند این عمل و خوردن فلان غذا این اثر را دارد در حد اقتضاء است و مقتضی وقتی اثر دارد که بشرطها و شروطها باشد. امام رضا(ع) فرمودند: کلمه لا اله الا الله حصنی و بعد فرمودند بشرطها و شروطها؛ بنابراین چون اقتضایی است نمی‌توان نتیجه کلی گرفت و باید آن را مشروط دانست. 

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: بنابراین اگر مقتضی موجود و مانع هم مفقود و شرایط هم موجود باشد در این صورت اثرگذار خواهد بود لذا باید به تمامی جوانب توجه شود.

وی با اشاره به سوره «والعصر» و نسبت میان ایمان و عمل صالح، ادامه داد: در این سوره ابتدا به صورت عام واژه الصالحات را فرموده و در ادامه هم تواصی به حق و صبر را مورد تاکید قرار داده است؛ آیا بین این دو مغایرت وجود دارد؟ خیر قید خاص بعد از عام است و خواسته تا تاکید بر این صبر و حق داشته باشد؛ حال در مورد ایمان و عمل صالح هم اینطور است.

فیاضی ادامه داد: اگر ایمان، عمل نیست پس چرا انسان‌ها به آن مکلف شده‌اند؛ البته ملاصدرا گفته است که ایمان تصدیق منطقی است ولی این حرف درست نیست و امام آن را رد کرده‌اند؛ ایمان یک عمل جوانحی و قلبی است. یعنی وقتی گرایش اختیاری انسان به چیزی گرایش پیدا کند ایمان است؛ گاهی ما چیزی را می‌فهمیم ولی هرگز به آن ایمان نمی‌آوریم.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: کسی ممکن است فرد قاضی‌ای را عادل بداند ولی وقتی حکم اعدام برادر و یا فرزند او را داد با اینکه می‌داند عادل است ولی حیث گرایش عاطفی او باعث می‌شود که او را عادل نداند مگر اینکه ایمان قوی داشته باشد.

خاطره‌ای از اخلاق علامه طباطبایی

استاد درس خارج حوزه افزود: نقل است که مرحوم علامه طباطبایی در نماز آقای اراکی شرکت می‌کرد و خیلی اوقات هم دیر می‌رسیدند، کسی به علامه گفته بود آقای اراکی ضد فلسفه است و شما چرا پشت سر او نماز می‌خوانید؟ علامه گفته بود که این هم از تدین آقای اراکی است. به نظر بنده این از تدین علامه است که این رفتار را دارد و البته  آیت‌الله اراکی هم تدین بالایی داشت. پس ایمان یک عمل است. 

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره حجت، اظهار کرد: حجت یعنی چیزی که قصد داریم آن را اخذ و باور کنیم نه اینکه صرفا بخواهیم با آن احتجاج کنیم البته یکی از آثار آن احتجاج است لذا در مورد این تعبیر که صراط از مو باریک‌تر و از شمشیر تیزتر است به عنوان یک حقیقت از سوی امام مطرح است.

وی ادامه داد: به این موضوع اگر احتجاج هم نکنیم یک واقعیت و معتبر است و اگر لازم به احتجاج شد می‌توانیم استفاده می‌کنیم. بنابراین حجیت به معنای احتجاج نیست بلکه راهی برای اعتبار است کما اینکه گفته می‌شود، خبر واحد حجت است یعنی معتبر است و می‌توان آن را به دین نسبت داد.

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه خبر واحد، خبری است که یقینی نیست و به تواتر نمی‌رسد، اضافه کرد: خبر واحد مفید یقین نیست ولی اگر اطمینان بیاورد می‌تواند حجت باشد، مثلا وقتی سلمان از پیامبر(ص) مطلبی نقل کرده و واسطه کمی هم خورده است خبر واحد و معتبر است.

وی در پاسخ به این پرسش که ممکن است راویان حدیث سخنان ائمه را درست متوجه نشده باشند با بیان اینکه شکی نیست که فاصله علمی بین ائمه و صحابی ایشان بسیار زیاد است، اظهار کرد: کلام معصوم مانند قرآن است یعنی ظاهری دارد که همه از آن استفاده می‌کنند و لایه‌هایی دارد که فقط برخی افراد متوجه می‌شوند.

حجیت ظاهر قرآن

وی ادامه داد: اگر این مسئله را بپذیریم که راویان احادیث سطح علمی بسیار پایینی نسبت به ائمه دارند پس سخنانشان معتبر نیست در این صورت علم خداوند هم بی نهایت است ولی علم امام معصوم(ع) بی‌نهایت نیست (زیرا محال است وجودی بی نهایت نباشد و علم او بی نهایت باشد) با این حال ما ظاهر قرآن را حجت می‌دانیم و ظاهر کلام معصوم هم حجت است و همه هم آن را می‌فهمند.

معصوم(ع) وقتی ظاهر کلامی را فرموده است لوازم آن را هم تا بی‌نهایت می‌دانسته و آن را اراده فرموده است ولی ما نمی‌توانیم استفاده کنیم؛ فرض این است که ما می‌خواهیم به ظاهر خبر واحد تمسک کنیم یعنی همانطور که خیر واحد، سیره عقلایی است به خبر ثقه و یا موثوق‌الصدرو هم اعتماد می‌کنیم که با خبر واحد محفوف به قرینه که یقین‌آور است تفاوت دارد.

وی تاکید کرد: بنابراین ما ظاهر کلام خدا و امام(ع) را می‌فهمیم و به آن تمسک می‌کنیم ولی آن بخشی را هم که نمی‌فهمیم نمی‌خواهیم به آن استناد کنیم. یعنی خبر واحد از جهت صدور و از جهت دلالت هم ظاهرش ظنی است ولی دلیل حجیت آن سیره عقلاست.