توجه به سلامت روان در آثار امام سجاد(ع)

علی‌ابن الحسین(ع)، ملقب به زین‌العابدین در سال 38(ه.ق) متولد و در سال 94 یا بنا به قولی در محرم سال 95 به شهادت رسیدند. ایشان در واقعه عاشورا حضور داشتند، اما به دلیل بیماری در جنگ شرکت نکرده و با اسارت و سخنرانی‌های بسیار به عنوان پیام‌آور کربلا شناخته می‌شوند.

در قرآن کریم از شیطان، کافران، منافقان و... به عنوان دشمنان انسان یاد شده است. دوران مدیریت و رهبری هریک از امامان معصوم(ع) نیز همین گونه بود و مردم در این دوران‌ها با دشمنان داخلی و بیرونی روبه‌رو بودند؛ از این حیث برای مبارزه با آنان باید تدابیری به کار بسته می‌شد. امام سجاد(ع) نیز به مانند دیگر معصومان از این امر مستثنی نبودند. ایشان معتقد بودند دشمن سعی دارد با حیله و ترفندهای مختلف به اهداف ناپسند خود دست یابد و برای شناخت دشمن، ابتدا باید بدانیم که چگونه ممکن است او از هر سخن ما استفاده و از این طریق راه را برای دخالت و نفوذ خود باز کند.

امام سجاد(ع) یکی از امامان معصومی است که مردم را با مناجات و دعا راهنمایی و آنان را در مسیر درست هدایت می‌کند که از مهم‌ترین آنان می‌توان به عمل‌گرایی سنجیده اشاره کرد. به این معنا که بتوان با استفاده از آیات قرآن کریم و روایات معصومان(ع) اقدامات درستی همچون «توحید عملی» را در جهت مقابله با اقدامات ناپسند دشمنان انجام داد. 

توجه به اهمیت عنصر توحید عملی و یاد خداوند سبحان می‌تواند در کارآمدی  فعالان سیاسی نیز مؤثر باشد. خداوند در آیات متعدد کلام وحی سفارش فرمودند تا مؤمنان او را بسیار یاد کرده و ذکرگوی الهی باشند و آیه 41 سوره مبارکه «احزاب»: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا، ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید» گواه براین ادعاست. این آیه و برخی آیات دیگر به صراحت بیان می‌کند که یاد خداوند سبحان می‌تواند در رفتار سیاسی و امور اجتماعی نیز تأثیرگذاری بسیار به همراه داشته باشد.

سیدالساجدین(ع) در نکته‌ای اخلاقی در زمینه توحید عملی و توجه به یاد خداوند سبحان در مقابل با دشمنان فرمودند: «إلهی هدیتَنِی فَلَهَوتُ، وَ وَعَظت ُفَقسوتُ، وَ أبلَیتَ الجمیلَ فَعَصیتُ، ثَمَّ عَرفتُ ما أصدَرتَ إذا عَرَّفتَنیِه فَاستغفَرتُ فَأقلتُ فَعُدتُ فَترتَ فَلکَ «إلهی الحمدُ تَقحَّمتُ أودیَةَ الهَلاکِ وَ حَلَلتُ شِعابَ تَلَف تَعرَّضتُ فیهَا لِسَطواتِکَ وَ بِحلُولِها عَقوباتِکَ وَ وَسیلَتِی  إلیکَ التَّوحیدُ وَ ذَریعَتی شِعابَ تَلَف تَعَّرضت فیها لِسَطواتِکَ  وَ بِحُلولُها عقوباتِک  وَ وَسیلَتی  إلیکَ  التَّوحیدُ وَ ذَریعَتیِ أنی لَم أشرک بکَ شیئاً وَ لَم أتّخِذ معک إلهاً و قد وَقد فَررتُ الیکَ بِنفسِی، وَ إلیکَ مَفرُّ المُسیءِ، وَ مَفزَعُ المُضَیِّعِ لِحَظِّ نَفسِهِ الملتَجی، سپس تدبیر و تجمع آنان را شکستی و کثرت آنان را پس از آن که بسیاری بودند، به تنهایی مبدل ساختی و آن‌ها را از پای من قرار دادی و تمام مشکلات استحکامات آنان را علیه خود آنان برگردانیدی. اگر فضل  و رحمت تو نبود نزدیک بود فتنه‌ها و مکر آنان دامن‌گیر من شود و مرا در بندهای دام خود ببینند. از تو درخواست می‌کنم که مرا از شر فلان و فلان در پناه خود درآوردی، که برای تو از هیچ روی تنگنایی نیست و برای قدرت تو مشکل‌ساز نیست و تو به همه چیز توانایی و نیز به من رحمت و دوام توفیق کرامت فرما، تا به وسیله آن به مقام رضا و خشنودی تو عروج کنم و از عقاب تو ایمن باشم».

در همین زمینه رهبر معظم انقلاب در سخنرانی شهریور سال 88 خطاب به مسئولان نظام پس از فتنه‌های به عمل آمده پس از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری بیان فرمودند: «یک توصیه همین مسئله توکل و توجه به خدای سبحان است، برای این که باطن خودتان و دل خودتان را بتوانید مستحکم و قوی نگه دارید. این شرط اوّل است. واقعاً اگر ما در درون خودمان ساخت درونی محکم باشد، هیچ مشکلی بیرونی نخواهد توانست بر ما فائق بیاید. باید دل و باطن را آنچنان محکم کرد که بر همه کاستی‌ها و کمبودهای ظاهری و جسمانی و محیطی فائق بیاید. این هم با توکل به خداوند سبحان و با توجه به خدای سبحان حاصل خواهد شد، بدانید. (خسروپناه و همکاران،1396،ص321).

انتخاب راه‌های عملی مناسب در مقابل با دشمنان از راهکارهای مناسب ائمه معصومین(ع) است که هریک بنا بر مقتضیات زمان خود از آن استفاده می‌کردند. سخنرانی نافذ و اثرگذار از دیگر راهکارهایی است که ائمه اطهار(ع) در شرایط سخت زندگی انجام داده و با وجود سخت‌گیری خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس دست از ارشاد برنداشتند. تا اینکه تمام 11 امام و حتی حضرت فاطمه(س) در این راه به شهادت رسیدند.

امام سجاد(ع) دارای آثار بسیار مهم همچون «رساله حقوق»، «صحیفه‌ سجادیه»، «دعای ابوحمزه‌ ثمالی» و «زیارت امین‌الله» هستند که هریک از این آثار توجه کامل بر سلامت روانی و بهداشتی دارد. ایشان در آثار خود حفظ هویت اسلامی و آرامش جامعه را در نظر داشتند و براین موارد اهمیت می‌دادند. ایشان همواره در موقعیت‌های مختلف در جامعه حضور داشته و به مسئولیت و رسالت اجتماعی خود عمل می‌کردند.

زهرا حاج‌کاظمی؛ پژوهشگر قرآن و حدیث