انس فلسطینیان با مسجد تاریخی العمری در قلب غزه

به گزارش ایکنا، در بین رواق‌های صحن بیرونی مسجد جامع العمری در مرکز شهر غزه، شیخ نادر المصری کلاس‌های آموزش قرآن را از روز اول ماه مبارک رمضان دایر کرده است.

از 42 سال پیش این شیخ 70 ساله که مبلغ و خطیب دینی در مسجد العمری است برای امامت جماعت نمازگزاران و آموزش داوطلبانه دروس دینی با مسجد انس گرفته است.

مسجد جامع المعری که تآسیس آن به 1400 سال قبل باز می‌گردد، قدیمی‌ترین مسجد غزه و سومین مسجد بزرگ در فلسطین پس از مسجد الاقصی در بیت‌المقدس و مسجد احمد پاشا در شهر عکا در شمال سرزمین‌های اشغالی است؛ البته مسجد جامع المحمودیه در شهر یافا نیز از حیث مساحت با آن برابری می‌کند.

در ماه رمضان اقبال نمازگزاران از مسجد العمری بیشتر می‌شود و مردم غزه به آن نام مسجد الاقصی کوچک را می‌دهند، آن هم از یک سو به دلیل تشابهاتی که با قبله نخست مسلمانان دارد و از سوی دیگر چهارده سال است که محاصره رژیم صهیونیستی آنها را از تشرف به قبله نخست مسلمانان و عبادت در آنجا محروم کرده است.

رابطه ناگسستنی مردم با مسجد

شیخ نادر المصری از جمله کسانی است که برای رسیدن به مسجد العمری مسافت زیادی را از خانه خود در غرب شهر غزه طی می‌کند. او در گفت‌وگو با آناتولی می‌گوید: نمازگزاران وقتی وارد مسجد العمری می‌شوند در آنجا احساس هیبت و حرمت می‌کنند، چیزی که شاید در مساجد دیگر به ندرت یافت شود.

وی قدمت این اثر اسلامی و ماهیت باستانی آن را در جذب نمازگزاران تأثیرگذار خواند و گفت که بین نمازگزاران و ماه رمضان و مسجد عمری ارتباط سه گانه ناگسستنی وجود دارد.

شیخ المصری می‌گوید: نمازگزاران مسجد العمری حتی از مناطق شمالی و جنوبی نوار غزه با گذراندن مسافت‌های زیاد، خود را برای اقامه نمازهای یومیه و استفاده از برنامه‌های دینی و سرگرمی به مسجد می‌رسانند.

مساحت مسجد العمری حدود 4100 متر مربع است؛ در حالی که مساحت صحن آن به 1190 متر مربع می‌رسد، این بنا دارای حدود 38 ستون مرمری است که زیبایی معماری دوره‌های مختلف را منعکس می‌کند.

در نوامبر 2021، یک انجمن ترکیه‌ای با نصب یک سیستم پنل خورشیدی، برق مسجد العمری در غزه را تامین کرد. این انجمن با نام اختصاری (İDDEF) گفته است که مسجد که میراث باستانی دوره عثمانی محسوب می‌شود، به دنبال حملات اسرائیل به نوار غزه، فاقد روشنایی شده بود.

تاریخچه مسجد

طارق هنیه یک راهنمای گردشگری در مسجد العمری می‌گوید برخی پیرمردها و پیرزن‌های غزه از چندین دهه پیش همه نمازهای یومیه خود را در این مسجد می‌خوانند و حتی مکان‌هایی مشخص برای خودشان در مسجد دارند.

هنیه افزود: این مسجد که بر روی ویرانه‌های یک معبد رومی ساخته شده است، شش مرحله تاریخی را پشت سر گذاشته است. در ابتدا معبدی به نام «مارناس» به معنای «خدای مشتری» در محل مسجد ساخته شده بود و با گذار مردم غزه از بت‌پرستی به مسیحیت، معبد را در سال 407 میلادی به کلیسای بیزانسی به نام «آودوکسیا» تبدیل کردند؛ اما در سال 614 میلادی در حمله ساسانیان به آنجا ویران شد.

با مسلمان شدن مردم غزه، مصادف با فتح فلسطین در سال (636 م) در زمان خلیفه عمر بن خطاب، مسجد العمری بر ویرانه‌های کلیسا ساخته شد و آن را مسجد العمری نامیدند.

وی ادامه داد: در جریان جنگ‌های صلیبی در شام، مسجد ویران و به کلیسا تبدیل شد و در سال 1149 پس از میلادی به نام یوحنا المعمدان نامگذاری شد و ساختمان آن تا به امروز پابرجاست و از آن به عنوان نمازخانه مسجد استفاده می‌شود.

بنا به گفته هنیه، در عصر ممالیک، این بنا به عنوان مسجد به اصل خود بازگشت و سلطان الظاهر بیبرس، کتابخانه‌ای را که بیش از دو هزار جلد کتاب داشت، به مسجد اضافه کرد و هنوز در ساختمان بیرونی مسجد یک کتیبه مرمر حکاکی شده قرار دارد که در میان کلمات آن نام بیبرس وجود دارد.

به گفته راهنمای تور فلسطینی، گذر مسجد العمری از دوران‌های مختلف تاریخی، انواع مختلفی از معماری را به آن بخشیده است که قدمت آن به دوره‌ها، کشورها و تمدن‌های مختلف باز می‌گردد.

بنا به گفته هنیه معماری اسلامی مسجد از طریق ایوان‌های بیرونی و سقف‌های آن‌ها که گنبدی شکل است و همچنین کتیبه‌های هندسی و نقوشی که کشورهای مختلف اسلامی به آن شهرت داشتند، به وضوح نمایان شده است.

وی همچنین گفت: صحن بیرونی مسجد (شمالی) شامل 4 اتاق بوده که در دوره ممالیک و عثمانی برای آموزش قرآن و علوم آن استفاده می‌شده است و در حال حاضر تنها دو اتاق از آن‌ها باقی مانده است که به دفتر اداری متعلق به این مسجد تبدیل شده است.
صحن غربی مسجد شامل حوض آبی به نام (بيضأة) است که در زمان عثمانی برای وضو گرفتن تعیین شده و بر روی آن نوشته شده است: «برای اینکه آرامش بگیری به طرف این حوض شادی‌آور بیا. امیر امراء و فاتح غزه. سال 1930 میلادی».

در جریان مرمت حیاط بیرونی مسجد در سال 2014، سنگ‌ها و ستون‌های عتیقه‌ای پیدا شد که در این مکان دفن شده و متعلق به اولین کلیسایی بود که در آنجا ساخته شده بود.

مصلای تعطیل شده مسجد

مصلایی هم در مسجد که سال‌هاست مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و تنها به عنوان اثر تاریخی قابل مشاهده است، چهار رواق دارد که ارتفاع رواق شمالی آن به 12 متر می‌رسد و رواق میانی به 18 متر و رواق جنوبی به 12 متر و رواق آخری هم 12 متر که در دوران ممالیک افزوده شده یعنی زمانی که مسجد پس از تبدیل آن به کلیسا به حالت اولیه خود بازسازی شد.

هنیه توضیح می‌دهد: رواق‌های این نمازخانه مرتفع و مساحت آن گسترده است و در یک سیستم مهندسی بسیار دقیق همراه با خلاقیت و تعادل طراحی شده است. در بالای نمازخانه نیز پنجره‌هایی قرار گرفته اند که به تهویه مکان کمک می‌کند و اجازه می‌دهد خورشید وارد آن شود.

نمازخانه داخلی مسجد العمری نیز که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز شامل دری مخصوص برای دسترسی به پله‌های مشرف به مناره است که در جنگ جهانی اول (1914-1918) توسط کشتی‌های نیروی دریایی بریتانیا بمباران و در دوره عثمانی بازسازی شد.

به گفته هنیه از 286 پله با ارتفاع 36 متر می‌توان به این مناره رسید و قبل از اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، مؤذن حدود پنج بار در روز از آن بالا می رفت.

 راهنمای تور گردشگری در غزه در پایان سخنان خود خواستار افزایش اهتمام به مسجد عمری و ارائه علوم تخصصی به منظور ارائه تفسیر کتیبه‌های روی دیوارهای آن و همچنین مرمت و نگهداری دوره‌ای آن شد.

خبرنگار: الهام مؤذنی