برخی از مشکلات اجتماعی به امنیت داشتن مجرمان برمی‌گردد

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «نظریه کنترل اجتماعی در قرآن از منظر المیزان» امروز شنبه 26 آذرماه از سوی دانشگاه باقرالعلوم با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین صادق گلستانی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.

در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

مراجعه به آیات قرآن کریم نشان می‌‌دهد که در قرآن تأکید زیادی بر عواطف و احساسات وجود دارد و علامه طباطبایی این نکات را در تفسیر المیزان در نظر گرفته است. اهمیت اصل عواطف اجتماعی به خاطر نقش نرم افزاری آن در جامعه و کنترل اجتماعی است لذا خداوند در قرآن کریم پیامبر را خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ؛ به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان گشتی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی مردم از گِرد تو متفرق می‌شدند، پس از بدیِ آنان درگذر و برای آنها طلب آمرزش کن و برای دلجویی آنها در کارِ (جنگ) با آنها مشورت نما، لیکن آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده، که خدا آنان را که بر او اعتماد کنند دوست دارد» (آل عمران/ 159) در آیات مختلف دیگری به اهمیت عواطف در کنترل اجتماعی و نقش آن در انسجام افراد تاکید شده است و علامه طباطبایی به آنها اشاره کرده است چراکه این عواطف باعث شد تا مردمی که در صدر اسلام جنگ‌های زیادی با هم داشتند متحد و منسجم شوند.

جایگاه عواطف اجتماعی در قرآن

در جای دیگر در قرآن درباره اهمیت عواطف و احساسات آمده است: «وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا؛ و خدای تو حکم فرموده که جز او را نپرستید و درباره پدر و مادر نیکویی کنید و چنانکه یکی از آنها یا هر دو در نزد تو پیر و سالخورده شوند (که موجب رنج و زحمت تو باشند) زنهار کلمه‌ای که رنجیده خاطر شوند مگو و بر آنها بانگ مزن و آنها را از خود مران و با ایشان به اکرام و احترام سخن‌گو» (اسراء/ 23) آیاتی که درباره والدین است بابی را باز می‌کند که چرا قرآن آنقدر بر احترام به والدین تاکید دارد. علامه طباطبایی می‌فرماید محبت زیربنای اجتماعی است که در آن خانواده اهمیت زیادی دارد و اگر این مهم تامین شود به میزان زیادی، قانونمندی را هم به دنبال خود دارد و تهدیدات جامعه بسیار کم می‌شود.

علامه طباطبایی می‌گوید از این آیات قرآن به دست می‌آید که یکی از مهمترین عناصر در تبلیغ، مهربانی و عطوفت است. این هم نشان دهنده اهمیت محبت و مداراست. اساساً بنیان سیستم اجتماعی بر رحمت است. قرآن می‌فرماید اگر بر مودت و نقش جامعه در بسترسازی برای آن تاکید دارم به این علت است که قوام زندگی بر مودت و رحمت است و در این صورت بسیاری از هنجارشکنی‌ها در جامعه وجود نخواهد داشت و موفقیت حاکمان در به کارگیری عواطف در حریم اجتماعی است.

سؤالی که وجود دارد این است که وقتی قرآن کریم اینقدر بر عواطف اجتماعی و به قولی اقدامات نرم‌افزاری تأکید دارد آیا به کارگیری خشونت و برخی الزامات سخت افزاری را هم برجسته می‌‌کند؟ قرآن کریم می‌فرماید: «الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ ۖ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ؛ باید هر یک از زنان و مردان زناکار را به صد تازیانه مجازات و تنبیه کنید و هرگز درباره آنان در دین خدا رأفت و ترحم روا مدارید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید، و باید عذاب آن بدکاران را جمعی از مؤمنان مشاهده کنند» (نور/ 2) در مقابل اجرای حدود اگر عده‌ای بخواهند از باب رأفت مانع شوند این نشانه رافت نیست بلکه نشانه ضعف است. قرآن کریم در بسیاری از آیات این بحث را برجسته می‌‌کند و این نشان می‌دهد در یک جامعه تا مادامی که عوامل سخت افزاریِ اجرای نرم افزار برجسته نشود این نرم افزار، اجرایی موفقیت‌آمیز نخواهد داشت و فرهنگ‌سازی هم موفق نمی‌‌شود. بنابراین قوانین و مقرراتی که در جامعه هستند زمانی موفقیت‌آمیز اجرا می‌‌شوند که موانع آن‌ها برداشته شود و البته این موانع فقط با نرمش برداشته نمی‌شوند.

توجه قرآن به اقدامات سخت‌افزاری

علامه طباطبایی می‌‌گوید تجربه‌های قطعیِ تاریخی ثابت کرده که برهان، حجت و استدلال به تنهایی کفایت نمی‌کند مگر اینکه مقدمات سخت افزاری آن هم فراهم شود. وی می‌گوید انبیا بهترین بیان و عطوفت را داشتند و اگر در برخی موارد، مردم به حرف آنها گوش نمی‌دادند به این علت بود که مقدمات سخت افزاری و قانونی فراهم نبود. بنابراین مادامی که حدود الهی در جامعه اجرا نشود امنیت روانی برای مجرمان فراهم می‌شود و در نتیجه جلوی تحقق اقدامات نرم‌افزاری گرفته می‌شود. به همین دلیل است که علامه طباطبایی می‌‌گوید که قرآن اصرار دارد حدود اجرا شود.

در قرآن کریم درباره اجرای حدود آمده است «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۗ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ ۖ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا، و هرگز نفس محترمی که خدا قتلش را حرام کرده مکشید مگر آنکه به حکم حق مستحق قتل شود، و کسی که خونش به مظلومی و ناحق ریخته شود ما به ولیّ او حکومت و تسلط (بر قاتل) دادیم پس (در مقام انتقام) آن ولی در قتل و خونریزی اسراف نکند که او از جانب ما مؤید و منصور خواهد بود» (اسراء/ 33) همچنین در آیه 178 سوره مبارکه بقره آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى ۖ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَىٰ بِالْأُنْثَىٰ ۚ فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ۗ ذَٰلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ ۗ فَمَنِ اعْتَدَىٰ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ ای اهل ایمان بر شما حکم قصاص کشتگان چنین معین گشت که مرد آزاد در مقابل مرد آزاد، و بنده را به جای بنده، و زن را به جای زن قصاص توانید کرد. و چون صاحب خون از قاتل که برادر دینی اوست بخواهد درگذرد کاری است نیکو، پس قاتل دیه را در کمال خشنودی ادا کند. در این حکم، تخفیف (امر قصاص) و رحمت خداوندی است، و پس از این دستور، هر که تجاوز کند او را عذابی سخت خواهد بود» اسلام اصرار دارد حدود اجرا شود و با هرگونه زمینه‌سازی برای آنکه جلوی اجرای حدود در جامعه گرفته شود همانند پارتی‌بازی، فشار روانی ایجاد کردن و ... مخالف است چراکه باعث ایجاد امنیت روانی برای مجرمان در ارتکاب جرم می‌شود و بخش زیادی از مشکلات اجتماعی نیز به امنیت روانی در میان مجرمان برمی‌گردد.