امر به معروف راهکار قرآنی مهار قدرت سیاسی است

به گزارش خبرگزاری بین‎المللی قرآن(ایکنا) از قم، نشست علمی بررسی قدرت سیاسی از منظر آیات قرآن کریم شب گذشته دوم خرداد با حضور حجت‎الاسلام والمسلمین سیدباقری و حجت‎الاسلام والمسلمین مفتح برگزار شد. این جلسه، جلسه دوم بررسی مفهوم قدرت سیاسی از منظر قران کریم بود زیرا در نشست هفته گذشته سیدباقری به عنوان ارایه دهنده نظریه و طرح، به ارایه مفهوم نظری کنترل قدرت سیاسی از منظر قرآن پرداخت و با نقد حجت‎الاسلام مفتح و حاضران در این نشست مواجه شد.

در ابتدای این جلسه، حجت‎الاسلام سیدباقری با ذکر این مطلب که قرآن همیشه نگاهی واقع بینانه به امور دارد گفت: قرآن این اعتقاد را مطرح می‎کند که قدرت یک موهبت الهی است ولی این قدرت نیز بدون کنترل به فساد منجر می‎شود و به همین دلیل است که قرآن راه کارهایی را کنترل قدرت مطرح می‎کند. قرآن در ابتدا بحث کنترل درونی را برای افراد صاحب قدرت مطرح می‎کند و تقوا و ایمان را یکی از راهکارهای ممانعت از به فساد کشیده شدن قدرت معرفی می‏‌کند.

این استاد حوزه بیان کرد: استعلا و استکبار از آسیب‎های مهم قدرت است که قرآن برای آن نرسیدن به این وضعیت تقوای اللهی و مراقبت نفس را به عنوان اولین عنصر آن مطرح می‏‌کند؛ شخص متقی خود را امین می‎داند و نه رییس مردم؛ او می‎داند که در این مسئولیت بار امانتی به دوش دارد که باید بدون ظلم و تجاوز و تعدی و... آن را به سرمنزل مقصود برساند. اما این بحث هم مطرح است که اگر برای فردی این تقوای درونی حفظ نشد و او از قدرت سواستفاده کرد چه باید کرد؛ این سوال مطرح است که عنصر بیرونی  که قرآن کریم برای این مساله مطرح می‎کند چیست؛

سیدباقری بیان کرد: یکی از راهکارهای اصلی در بحث کنترل بیرونی دولت، بحث مسوولیت اجتماعی و امربه معروف و نهی از منکر است؛ در حقیقت اگر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه نهادینه شود و همه در مقابل هم حس مسئولیت اجتماعی داشته باشند دیگر مشکلی باقی نمی‎ماند و حکومت نیز خود را در مقابل اعتراضات و اوامر عمومی می‏بیند و سعی می‏‌کند خود را اصلاح کند. علاوه بر بحث امر به معروف قرآن بحث نظارت همگانی به والی را نیز مطرح می‎کند که این نظارت بیرونی موجب کنترل بیرونی قدرت می‎شود، خداوند در آیه 68 سوره  به بحث نصیحت ملوک را مطرح می‎کند؛ همچنین از راهکارهای قرآنی در کنترل بیرونی حکومت، بحث مشورت است زیرا مشورت در نقطه مقابل استبداد است.

این نظریه پرداز قرآنی بیان کرد: یکی دیگر از حربه‎های قرآنی برای کنترل قدرت سیاسی حاکمیت قانون است زیرا یک حاکم نمی‎تواند بدون حکم خدا امر کند؛ یعنی یا باید امرش منطبق با شریعت باشد، یا حداقل مخالف با شرع نباشد؛ قانونگذاری در حکومت بسیار اهمیت دارد و اگر حکومت با حاکمیت خدا در جریان باشد، همه مشکلات رفع می‏‌شود و جامعه به فساد نمی‏رسد. پس از بحث حاکمیت قانون، نوبت به تساوی مردم و حاکم در برابر قانون می‎رسد زیرا اگر همه با قانون سنجیده شوند همه رفتارها متناسب و اندازه شکل می‏‌گیرد در واقع مردم و حاکم تکالیف خود را بهتر می‎شناسند.

در ادامه این نشست، حجت‎الاسلام والمسلمین مفتح از محققان حوزه با اشاره به این نکته ضعف این نظریه، سوای محدودیت منبع، در بحث عدم انطباق نظر با وجود خارجی است گفت: مشکل اول این نظریه آن است که نباید این محدوده را به صرف قرآن محدود می‎کرد زیرا پیامبر و اهل بیت(ع) مفسران حقیقی قرآن هستند و سنت نبوی و علوی بهترین الگو برای شیوه کنترل قدرت است که نباید از نظر دور داشته می‎شد.
وی افزود: بسیاری از نظریه‎هایی که منطبق با قرآن بیان می‎شود باید با روایات تفسیری و روایات و سنن نبوی و ائمه تکمیل شود وگرنه نمی‎توانیم یک الگوی قرآنی از آن استخراج کنیم زیرا پیامبر در زمان خود این قدرت را کنترل کردند و امام علی(ع) نیز چنین کردند؛ معتقد هستیم که ائمه ما چیزی جز قرآن نمی‎گفتند پس آنها به کنه مباحث قرآنی واقف بودند و باید روش ائمه در این بحث مطرح می‎شد.

وی اظهار کرد: نکته دیگر این است نه راهکارهای درونی و نه بیرونی که در این نظریه ذکر شده است هیچگاه ضمانت اجرای کاملی برای رسیدن به یک الگوی کنترلی کامل قدرت سیاسی ندارند؛ از طرفی بسیاری از افراد متقی پس از چندی که حاکم بودند راه دیگری طی کردند و به سرنوشت بدی رسیدند. از دیگر سوی مباحثی چون امر به معروف و مشاوره هم نمی‎تواند در مقام اجرا جلوی فساد قدرت را بگیرد زیرا در مشاوره، یک حاکم مستبد همیشه از مشاورانی استفاده می‎کند که حرف او را تایید کنند؛ در غیر این صورت آن مشاوران هم جرات ندارند نظر خود را بگویند.

مفتح بیان کرد: در بحث قانون نیز چه کسی می‏تواند تضمین بدهد قانونی گذاشته و اجرا شود که حقوق همه مردم را بدهد؛ زیرا یک قانون بد باعث می‎شود که استبداد نیز قانونی شود و فرد مستبد این توجیه را بیان می‎کند که کار قانونی انجام می‎دهد. این نظریه تا زمانی که با سنت نبوی و علوی و احادیث ائمه ممزوج نشود و راهکارهای عملی و ثابت شده برای مهارقدرت را بیان نکند در سطح یک بحث کلی است و شکل نظریه کاربردی را نخواهد داشت.