پیامدهای دنیاگرایی

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، در بخش سوم یادداشتی که با عنوان «جامعه منتظر و چالش‌های پیش‌ رو» در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: از عوامل بسیار مهمی که در فراهم شدن زمینه ظهور مهدی موعود(عج) نقش تعیین‌کننده‌ای دارد ارتقای شناخت نسبت به آسیب‌هایی است که جامعه منتظر را از اهداف و آرمان‌های بلندش دور کرده و سبب نابودی سلامت معنوی آنان و تأخیر در ظهور موعود خواهد شد.

 

در پژوهش پیش‌ رو تلاش شده است تا با بهره‌گیری از منابع غنی اسلام، ابعاد گوناگون یکی از مهمترین چالش‌ها و آسیب‌های پیش‌روی جامعه منتظر، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

 

 

 

اميرمؤمنان علی(ع) در اين‌باره از پيامبر خدا(ص) نقل كرده است که فرمود: «در شب معراج، خدای متعال فرمود ای احمد، اگر بنده‌ای نماز اهل آسمان و زمين را بخواند و روزه اهل آسمان و زمين را بگيرد، مانند ملائكه طعام نخورد و جامه عابدان را بپوشد، ولی در قلب او درهایی از دوستی دنيا باز شود، با من در منزلم مجاورت نمی‌‌كند و محبت خود را از قلب او بيرون می‌رانم و قلبش را تاريک می‌كنم تا مرا فراموش كند و شيرينی محبت خود را به او نمی‌چشانم.» (ديلمی ١٤١٢، ج ١: ٢٠)

 

امیر‌مؤمنان علی(ع) در اين پيامد دنيادوستی و دنیاگرایی می‌فرمايد: «اف بر شما ای مردم، از خطاب و توبيخ برشما خسته شدم آيا در عوض زندگانی هميشگی به زندگی ناپايدار دنيا خوشنود هستيد و به جای عزت، تن به ذلت و خواری داده‌ايد؟» (خوئی ١٤٠0، ج ٤: ٧٠)

 

 

رسول خدا(ص) در این باره فرمود: «حُبُّ الدُّنیا رَأس کَلِّ خَطِیئَةٍ؛ دوستی دنیا منشأ تمام گناهان است.» (ابن ابی فراس ١٤١٠، ج 362:2)

 

امام خمینی(ره) در توضیح این حدیث فرمودند: «بس است براى انسان بيدار، همين حديث شريف و كفايت می‌كند براى اين خطيئه بزرگ مهلک، همين كه سرچشمه تمام خطاها و ريشه و پايه جميع مفاسد است. با قدرى تأمل معلوم شود كه تقريبا تمام مفاسد اخلاقى و اعمالى از ثمرات اين شجره خبيثه است. هيچ دين و مذهب باطلى تأسيس در عالم نشده و هيچ فسادى در دنيا رخ نداده مگر به‌واسطه اين موبقه عظيمه- قتل و غارت و ظلم و تعدى، نتايج اين خطيئه است، فجور و فحشا و دزدى و ساير فجايع زاييده اين جرثومه فساد است. انسان داراى اين حب از جميع فضائل معنويه بر كنار است: شجاعت، عفت، سخاوت، عدالت كه مبدأ تمام فضائل نفسانيه است، با حب دنيا جمع نمی‌شود. معارف الهيه، توحيد در اسما و صفات و افعال و ذات، و حق‌جويى و حق‌بينى با حب دنيا متضادند، طمأنينه نفس و سكونت خاطر و استراحت قلب، كه روح سعادت دو دنياست، با حب دنيا مجتمع نشود. غناى قلب و بزرگوارى و عزت نفس و حريت و آزاد مردى از لوازم بى‌اعتنايى به دنياست، چنانچه فقر و ذلت و طمع و حرص و رقيت و چاپلوسى از لوازم حب دنياست. عطوفت، رحمت، مواصلت، مودت، محبت، با حب دنيا مخالفند. بغض، كينه، جور، قطع رحم، نفاق و ديگر اخلاق فاسده از وليده‏‌هاى اين ام‌الأمراض‏ است.» (موسوی خمینی، 1388، ص 49)

 

 

اميرمؤمنان علی(ع) درباره اين پيامد دنياطلبی می‌فرمايد: «كسی كه دوستی دنيا را پيشه خود سازد خاطرش را پر از اندوه می‌كند كه آن اندوه‌ها دل او را از اضطراب و نگرانی انباشته می‌كند.» (نهج‌البلاغه، حكمت ٣٣)

 

 

امام صادق(ع) در اين باره می‌فرمايد: «مَن تَعَلَّقَ قَلبُهُ بالدُّنیا، تَعَلَّقَ قَلبُهُ بِثَلاثِ خِصالٍ: هَمٌّ لایُفنی، و أَملٌ لایُدرَکُ، و رِجاءٌ لا یُنالُ؛ كسی كه دلش به دنيا تعلق داشته باشد قلبش به سه چيز تعلق پيدا كند، اندوهی بی‌پايان، آرزويی كه به آن نرسد و اميدی كه بدان نايل نشود.» (مجلسی ١٤٠٢، ج ٧٣ :٢٤)

 

 

امير‌مؤمنان علی(ع)  در این‌باره می‌فرمايد: «فَارفِضِ الدُّنیا فَاِنَّ حُبَّ الدُّنیا یُعمی و یُصِمّ و یُبکِمُ و یُذِلُّ الرِّقابَ؛ پس دنيا را رها كن زيرا دنيا دوستی انسان را كور و كر و لال و ذليل می‌كند.» (مجلسی 1402، ج ٧٣ :٧٥)

 

 

اميرمؤمنان علی(ع) در این‌باره می‌فرمايد: «حُبُّ الدُّنْيا يُفْسِدُ الْعَقْلَ وَ يُصِمُّ الْقَلْبَ عَنْ سَماعِ الْحِكْمَةِوَ يوجِبُ اَليمَ الْعِقابِ؛ دوستی دنيا عقل را فاسد و دل را از شنيدن حكمت ناشنوا می‌كند و عذاب دردناک می‌آورد.» (تمیمی، 1410: 65)

 

 

امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) در اين‌باره نقل كرده است که حضرت فرمود: «مَن لَم یَتَغَیَّر بِعَزاءِ‌اللهِ تَعَطَّعَت نَفسَهُ حَسراتٍ علی الدُّنیا؛ كسی كه صبر نكند و خود را راضی نکند به مقداری كه خداوند او را از مال دنيا روزی كرده است نفس او دچار حسرت‌ها می‌شود.» (كلينی ١٤٠٧، ج ٢: ٣١٥)

 

از امام صادق(ع) درباره اين آيه سؤال شد: «وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَٰلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُم بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ؛ خداوند در روز قيامت نتيجه اعمال آن‌ها را نشان می‌دهد در حالی‌كه همراه آن دچار حسرت‌ها هستند.» (سوره بقره/ آیه ۱۶۷)

 

فرمود: «اين آيه در مورد کسی است كه مال خود را ترک كند و از دنيا برود و در اثر بخلی که دارد آن را در اطاعت خداوند مصرف نكند و اين مال را ديگری صاحب شود و اين مال را در اطاعت خدا به‌كار برد يا در معصيت او، به هر حال، صاحب مال در روز قيامت دچار حسرت و ندامت می‌شود.» (نوری، 1412، ج ٢ :٦٤٦)

 

امیرمؤمنان علی(ع) نیز در این‌باره فرمود: «مَن کانَتِ الدُّنیا هِمُّتُهُ اِشتَدَّت حَسرَتُهُ عِندَ فِراقِها؛ با کسی که تمام همتش دنیا باشد، ‌هنگام جدایی از آن، حسرت و اندوهش بیشتر خواهد بود.» (مجلسی، 1403،‌ ج 71: ۱۸۱)

 

 

اميرمؤمنان علی(ع) در اين‌باره فرمودند: «إِنَّ الدُّنْيَا لَمَفْسَدَةُ الدِّينِ و مَسْلَبَةُ الْيَقِينِ؛ دنياپرستی دين انسان را بر باد می‌دهد و ايمان و يقين را از او می‌گيرد.» (تميمی، 229:1410 )

 

 

يكي از پيامدهای خطرناک دنياگرايی‌ و دلبستگی به مظاهر دنيا، انكار عالم آخرت است، مرحوم علامه طباطبايی در ذیل آيه «إِنَّ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا» (سوره يونس/ آیه ۷). درباره اين پيامد فرموده است: «وقتی جهان‌بينی یک انسان به‌گونه‌ای باشد كه تمام هم و غم او معطوف به زندگی مادی دنيا شود، تلاشش برای بقای صرف همين زندگی دنيا می‌شود و به داشتن آن راضی شده، دلش به آرامشی كاذب، آرامش می‌یابد و ديگر به طلب آخرت بر نمی‌انگيزد و منكر لقای خداوند يعنی زندگی اخروی می‌شود.» (طباطبايی ١٤١٧، ج ١٠: ١٤)

 

 

يكي از پيامدهای دنیاگرایی و برتری دادن دنيا بر آخرت، گرفتار شدن به جهنم است: (سوره یونس/ آیات 7 و 8، سوره هود/ آیات 15 و 16، سوره اسراء/ آیه 18، سوره نازعات/ آیات 37-39، سوره فجر/ آیات 17، 20، 22 و 23)