حضرت معصومه(س)؛ تجلی علم و معنویت در جایگاه بانوی مسلمان

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدباقر مشکاتی، پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در گفت‌و‌گو با ایکنا از قم، ضمن تاکید بر اهمیت تاریخی و معنوی هجرت حضرت معصومه(س)، بیان کرد: حکمت اصلی هجرت تمدن‌ساز بانوی کرامت(س)، ارائه الگوی مقاومت فعال در طول تاریخ و انجام ماموریت جهانی‌سازی تشیع و امت‌سازی اسلامی است که از سوی امامان تحت ستم بر دوش این بانوی مجاهده و مقاوم نهاده شده است.

وی افزود: بانویی که بیش از چهل سال قبل از تولدشان از سوی جد بزرگوارشان مژده حضورشان در قم داده می‌شود، قطعا عهده‌دار یک ماموریت بزرگی و تاریخی است که گویا این بار هم مثل مادرش حضرت فاطمه زهرا(س)، صرفا از عهده یک بانوی طاهره از این خاندان پاک برمی‌آید و چه خوب این ماموریت از آغاز هجرت تاکنون به انجام رسانیده است. 

این پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) با تبیین چیستی ماموریت حضرت معصومه(س) اظهار کرد: مأموریت ملت‌سازی در ایران و امت‌سازی اسلامی در جهان که به برکت فرهنگ مقاومت برخاسته از قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت(ع)، زمینه‌ساز ظهور منجی عالم بشریت و ایجاد جهان تمدن مهدوی(عج) خواهد شد.

هجرت حضرت معصومه (س) و اعتبار پایگاه تشیع

وی تصریح کرد: هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) به قم، رخدادی مهم و سرنوشت‌ساز بود که از جنبه‌های دیگر نیز می‌توان به حکمت‌های آن پرداخت؛ آماده‌سازی پایگاه تشیع چرا که در آن زمان، قم به عنوان یک مرکز شیعی رو به رشد بود، همچنین محدثان و علمای بزرگی از اشعریون در این شهر حضور داشتند، هجرت حضرت معصومه(س) به این شهر، به اعتبار و تقویت این پایگاه کمک شایانی کرد و آن را به یک پناهگاه امن برای شیعیان تبدیل نمود، لذا این اقدامات باعث شد، قم، به مرکزی برای ترویج معارف اهل بیت(ع) و مقاومت در برابر جریان‌های انحرافی تبدیل شود.

مشکاتی نشر معارف اهل بیت(ع) را یکی دیگر از دلایل هجرت حضرت(س) دانست و ابراز کرد: حضور یک شخصیت بزرگ، با علم و فضیلت از خاندان عصمت و طهارت (ع) فرصتی بی‌نظیر برای نشر و تبیین معارف ناب تشیع بود. بانوی محدثه و عالمه با دانش و تقوای خود، به سؤالات و شبهات پاسخ می‌دادند و به تعلیم مردم می‌پرداختند و این حضور، به ویژه در دورانی که دستگاه خلافت عباسی فشار زیادی بر شیعیان وارد می‌کرد، بسیار حائز اهمیت بود.

وی ضمن اشاره به ویژگی ولایت‌مداری حضرت معصومه(س) ادامه داد: تبیین هجرت امام رضا(ع) یکی دیگر از دلایل هجرت حضرت معصومه(س) بود. منابع دینی نشان می‌دهند که هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) به سمت ایران، در پی سفر اجباری برادرشان، امام رضا(ع)، به مرو بود. هرچند ایشان به مرو نرسیدند، اما این سفر نشان از تلاش و مجاهدت ایشان برای حمایت از ولایت و حقانیت برادر و پیوستن به ایشان داشت. این حرکت، نمادی از وحدت و همدلی خاندان امامت بود.

این پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در پاسخ به این موضوع که حضرت فاطمه معصومه (س) به علم و فضیلت بی‌نظیرشان شناخته شده‌اند. از همین رو، این ویژگی‌ها چه آثاری به همراه داشته است، اظهار کرد: حضرت معصومه(س) به معنای واقعی کلمه، نمونه‌ای از پیوند علم و فضیلت و معنویت بودند. این پیوند مقدس، آثار بسیار عمیقی بر جامعه شیعی و بلکه دیگر مسلمانان گذاشته است که یکی از آنها مرجعیت علمی و دینی آن حضرت است.

وی ادامه داد: ایشان از سنین کودکی و نوجوانی، از چنان دانش و فقاهتی برخوردار بودند که می‌توانستند به سؤالات شرعی و فقهی پاسخ دهند. داستان پاسخ دادن به سوالات علمایی که گفته شده اتفاقا از اشعریون قم بودند و قصد تشرف و دیدار با امام کاظم(ع) را داشته‌اند، مشهور است. در روایت آمده که امام کاظم(ع) درباره دختر بزرگوارشان فرمودند: «فدا‌ها ابوها؛ پدرش فدایش باد.» 

علم در خاندان اهل بیت(ع) ویژه مردان نبود

وی تصریح کرد: این موضوع نشان می‌دهد که علم در خاندان اهل بیت(ع)، مختص مردان نبوده و زنان نیز می‌توانستند به بالاترین درجات علمی و معنوی دست یابند. این مرجعیت، به ویژه در میان زنان شیعه، الگویی بی‌نظیر ایجاد کرد و الگویی الهام‌بخش شد.

مشکاتی ترویج جایگاه زن در اسلام را یکی دیگر از نشانه‌های علم و فضیلت حضرت معصومه(س) برشمرد و گفت: حضور علمی و معنوی حضرت فاطمه معصومه(س)، پاسخی کوبنده به نگاه‌های سطحی و نادرست درباره جایگاه زن در جامعه بود. ایشان با عملکرد خود و حضور در صحنه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی ثابت کردند که زن می‌تواند در عین رعایت حدود الهی، در بالاترین سطوح علمی و دینی فعالیت کند و منشأ خیر و برکت باشد.

وی ادامه داد: تأسیس حوزه علمیه قم یکی دیگر از مشخصه‌های علمی حضرت معصومه(س) بود؛ اگرچه حوزه علمیه به شکل کنونی بعد‌ها تأسیس شد، اما حضور حضرت معصومه(س) در قم و خاکسپاری ایشان در این شهر، زمینه و بستری مناسب برای تأسیس و رشد و تعالی حوزه علمیه سرآمد و پیشرو در جهان تشیع شد. مرقد ایشان به یک کانون علمی و معنوی تبدیل گشت و بعد‌ها علمای بزرگی گرد این حرم شریف جمع شدند و قم را به بزرگترین مرکز علمی جهان اسلام تبدیل کردند.

چیستی ابعاد سیاسی ورود حضرت معصومه(س) به قم 

مشکاتی در پاسخ به این سوال که ابعاد سیاسی ورود حضرت معصومه(س) به قم، چیستند، اظهار کرد: ورود بانوی مجاهده و مهاجره کریمه اهل بیت(ع) به قم، صرفاً یک رویداد مذهبی نبود، بلکه ابعاد سیاسی عمیقی داشت. مقاومت در برابر حاکمیت غیر الهی یکی از ابعاد سیاسی ورود حضرت به قم بود؛ در آن زمان، حاکمیت عباسیان فشار شدیدی بر خاندان پیامبر(ص) و پیروانشان وارد می‌کرد. هجرت الهی حضرت معصومه(س) و تلاش ایشان برای دفاع از امامت و ولایت و پیوستن به برادرشان، نمادی از اعتراض و مقاومت فعال در برابر این ظلم آشکار بود. این حرکت، به شیعیان روحیه و انگیزه برای ایستادگی در برابر ستم بخشید و الهام‌بخش بانوان و جوانان در طول تاریخ برای مقابله با ظلم و ظالمان و ترویج فرهنگ مقاومت تا به امروز شد.

وی افشای سیاست‌های عباسی را از ابعاد سیاسی ورود حضرت معصومه(س) به قم دانست و بیان کرد: دستگاه خلافت با تحت فشار قرار دادن ائمه اطهار(ع) و حتی تلاش برای از بین بردن آنان، سعی در کنترل جریان تشیع داشت. هجرت حضرت معصومه(س) به سمت ایران و شهادت ایشان در مسیر، سیاست‌های ظالمانه عباسیان را برای عموم مردم آشکار کرد و جنایت‌های آنان را برملا ساخته، رسوایشان نمود.

این پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) ضمن بیان آخرین بعد سیاسی ورود حضرت معصومه(س) به قم اظهار کرد: از دیگر ویژگی‌های سیاسی تقویت هویت شیعی است؛ حضور یک بانوی بزرگ از خاندان عصمت و طهارت در قم، به تقویت هویت شیعی این شهر کمک کرد. این امر باعث شد قم به عنوان پایتخت تشیع در ایران شناخته شود و به عنوان یک مرکز سیاسی-مذهبی، توانایی مقابله با نفوذ حکومت‌های ضدشیعی را پیدا کند. 

وی افزود: این هویت، بعد‌ها به شکل‌گیری حرکت‌ها و جنبش‌های اسلامی، نهضت‌های بزرگ اسلامی و انقلابی نیز کمک کرد. شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی به برکت حیات معنوی و الهام بخش آن بانوی طاهره و مقاوم در قم، از دستاورد‌های هجرت تمدن ساز آن حضرت به شمار می‌رود. دستاوردی که راز‌ها و حکمت‌های این هجرت فی سبیل الله را در خود نهادینه کرده و روز به روز آشکارتر نموده است.

گفت‌و‌گو از هانیه محمدنژاد