نقش امام رضا(ع) در تمدن‌سازی و مبارزه با فرقه‌های انحرافی
دبیرکل مجمع جهانی شیعه‌شناسی گفت: امام رضا(ع) در دوره‌ای زیستند که جهان اسلام از یک‌سو با گستردگی سرزمین‌ها و تنوع فرهنگی و از سوی دیگر با انحراف‌های فکری و فرقه‌ای مواجه بود.
امام رضا(ع) نه‌تنها به‌عنوان امام هشتم شیعیان، بلکه به‌عنوان شخصیتی تمدن‌ساز در تاریخ اسلام شناخته می‌شود؛ شخصیتی که حضور ایشان در ایران نقطه عطفی در هویت دینی و فرهنگی این سرزمین بود. مناظرات علمی، تربیت شاگردان، نقد جریان‌های فکری انحرافی و تثبیت عقلانیت دینی بخشی از سیره درخشان آن حضرت است که تا امروز نیز الهام‌بخش جوامع اسلامی است.
خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگو با آیت پیمان، دبیرکل مجمع جهانی شیعه‌شناسی به بررسی نقش تمدنی امام رضا(ع) و مبارزات ایشان پرداخته است که مشروح آن‌را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- نقش امام رضا(ع) در تمدن‌سازی و مبارزه با فرقه‌های انحرافی چه بود؟
امام رضا(ع) در دوره‌ای زیستند که جهان اسلام از یک‌سو با گستردگی سرزمین‌ها و تنوع فرهنگی و از سوی دیگر با انحراف‌های فکری و فرقه‌ای مواجه بود.
معتزله، مرجئه، غلات، زنادقه و حتی نحله‌های التقاطی در جامعه نفوذ کرده بودند و خلافت عباسی برای مشروعیت‌بخشی به خود، این فضا را تشدید می‌کرد، امام رضا(ع) با حضور فعال در مناظرات علمی، تربیت شاگردان و نقد مبانی انحرافی، جریان اصیل توحیدی و عقلانی اسلام را تثبیت کرد.
از نگاه تمدنی، این مبارزه تنها دفاع اعتقادی نبود، بلکه به معنای پایه‌گذاری هویت علمی - فرهنگی تمدن اسلامی نیز بود، زیرا در کنار رد افکار انحرافی، امام رضا(ع) الگوی گفت‌وگوی عقلانی، روشمند و مستدل را پایه‌گذاری کردند، روشی که بعد‌ها در مدارس علمی بغداد، نیشابور و سپس حوزه‌های شیعه در قم و خراسان تأثیرگذار شد.
ایکنا- مردم ایران چگونه از حضور امام رضا(ع) بهره‌مند می‌شدند؟
هجرت امام رضا(ع) به ایران، نقطه عطفی در تاریخ معنوی این سرزمین بود. از یک‌سو، حضور ایشان در خراسان، ایرانیان را به مرکز ثقل علمی و فرهنگی اهل بیت(ع) متصل ساخت و از سوی دیگر، مجالس حدیثی و مناظرات امام در مرو و نیشابور، سبب شد که هزاران نفر از علما، محدثان و اندیشمندان ایرانی، مستقیم از ایشان روایت کنند.
حدیث معروف سلسلة‌الذهب نمونه روشن همین بهره‌مندی است. متنی که نه‌تنها در سطح فردی به ایمان مردم عمق بخشید، بلکه در سطح اجتماعی، ولایت را به‌عنوان شرط توحید در فرهنگ ایرانیان نهادینه کرد.
ایرانیان در سایه این حضور، هم با اندیشه‌های ناب شیعی آشنا شدند و هم تجربه‌ای تاریخی از امامت را در متن زندگی سیاسی و اجتماعی خود لمس کردند.
ایکنا- نقش امام رضا(ع) در شیعه شدن ایرانیان چگونه ارزیابی می‌شود؟
شیعه شدن ایران یک روند تاریخی پیچیده و چند مرحله‌ای بود، اما بی‌تردید حضور امام رضا(ع) آن را شتاب بخشید. ایرانیان پیش از آن هم به اهل بیت(ع) ارادت داشتند، اما وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) در خراسان، یک کانون دائمی هویت شیعی ایجاد کرد.
به‌تعبیر مورخان، آنچه در ایران موجب شد تشیع از یک جریان اقلیت به یک هویت فراگیر بدل شود، ترکیب دو عامل بود؛ یک، حضور علمی و سیاسی امام رضا(ع) و دوم مرجعیت زیارتی و معنوی حرم ایشان. این دو عامل در کنار هم، پیوند عاطفی و معرفتی ایرانیان با اهل بیت(ع) را به یک پیوند ریشه‌دار تاریخی تبدیل کرد.
ایکنا- رویکرد امام رضا(ع) در مبارزه با نظام‌های استکباری چگونه بود؟
امام رضا(ع) در برابر خلافت عباسی که نماد استکبار زمان بود، رویکردی ترکیبی از مقاومت نرم و افشاگری علمی داشت. پذیرش ولایت‌عهدی، در نگاه سطحی ممکن است نشانه سازش تلقی شود، اما حقیقت آن است که امام با این اقدام، دستگاه عباسی را در میدان تاریخ رسوا کردند.
ایشان از جایگاه ولایت‌عهدی برای تبیین معارف اهل بیت(ع)، گسترش نفوذ علمی شیعه و بی‌اعتبار ساختن مشروعیت خلافت استفاده کرد. مأمون با این انتصاب می‌خواست چهره‌ای مردمی برای حکومت بسازد، اما با حضور امام(ع)، پایه‌های خلافت عباسی در وجدان عمومی متزلزل شد. این همان استراتژی بلندمدت امام در مبارزه با نظام‌های استکباری بود: استفاده از ابزار علم، فرهنگ و افشاگری برای بی‌اعتبار ساختن قدرت‌های ظالم.
ایکنا- جامعه کنونی چه نیازی به سیره امام رضا(ع) دارد؟
امروز جهان اسلام و به‌ویژه ایران، درگیر بحران‌های فکری، هویتی و اجتماعی است. سیره امام رضا(ع) سه پیام محوری برای امروز ما دارد.
عقلانیت در دین‌داری که امام(ع) نشان دادند دفاع از ایمان باید با استدلال، گفتوگو و علم باشد؛ این همان چیزی است که در عصر شبهات و رسانه‌های نوین بیش از همیشه نیاز داریم.
ولایت به‌عنوان محور توحید که امام(ع) در «سلسلة‌الذهب» تصریح کردند که توحید بدون ولایت، ناقص است. این پیام برای جامعه‌ای که در معرض تفرقه و نفوذ بیگانه است، حیاتی بود.
مقاومت در برابر استکبار که امام(ع) با روش خود به ما آموخت، مبارزه با ظلم همیشه در میدان جنگ نیست، بلکه گاه در میدان فرهنگ و دانش، مؤثرترین ضربه به استکبار وارد می‌شود.
بنابراین، جامعه امروز باید از سیره امام رضا(ع) نیز روش علمی و روحیه عدالت‌خواهی را بیاموزد و پیوند دائمی با ولایت را مستحکم کند.
گفتوگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
