اجتماع اربعینی‌ها مرزهای فردگرایی را می‌شکند
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: مراسم عزاداری‌های حسینی به‌ویژه اجتماع اربعینی‌ها به تقویت همبستگی و انسجام دینی کمک می‌کند زیرا گریه دسته‌جمعی، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی، احساسات مشترکی ایجاد می‌کند که مرزهای فردگرایی را می‌شکند.
برگزاری آیین‌های عزاداری در ایام محرم و صفر و اربعین حسینی از گذشته تاکنون عامل هم‌افزایی و انسجام میان عاشقان امام حسین(ع) و امت اسلامی بوده است. امروزه با وجود هجمه‌های فراوانی که به کمک غول‌های رسانه‌ای برای هویت‌زدایی، سیطره فرهنگ غربی و از بین بردن اصالت‌های فرهنگی و دینی به‌وجود آمده است، برپایی آیین‌های مذهبی نقشی تعیین‌کننده در پایبندی به آن ارزش‌ها و افزایش انسجام اجتماعی حول آن‌ها دارد.
در همین راستا خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگو با حفیظ‌الله فولادی، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به واکاوی کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دینی مراسم عزاداری ایام محرم و صفر و پیاده‌روی اربعین حسینی پرداخته است که مشروح این آن‌را در ادامه با هم می‌خوانیم:
ایکنا- عزاداری‌های ایام محرم و صفر چگونه می‌تواند به حفظ پیوند‌های اجتماعی کمک کند؟
عزاداری‌های این ایام به‌عنوان آیینی مذهبی، نقش مهمی در تقویت و حفظ پیوند‌های اجتماعی ایفا می‌کند. این تأثیر از طریق سازوکار‌هایی همانند احیای ارزش‌های دینی و اخلاقی و تقویت حس همبستگی اجتماعی به‌صورت همگانی رخ می‌دهد.
راه‌اندازی عزاداری‌های دسته‌جمعی در قالب دسته‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی و تعزیه و پیاده‌روی اربعین، عموم مردم را در یک فضای مشترک معنوی و انسانی گردهم می‌آورد و آنان خود را در غم مصائب و شهادت امام حسین(ع) و یارانش شریک می‌دانند. درواقع مراسم عزاداری‌های حسینی مانند اجتماع اربعین، به تقویت همبستگی و انسجام دینی کمک می‌کند زیرا گریه دسته‌جمعی، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی، احساسات مشترکی ایجاد می‌کند که مرزهای فردگرایی را در هم می‌شکند. به‌طور نمونه وقتی هزاران نفر با پوشیدن لباس سیاه، در یک هیئت یا در مسیر پیاده‌روی اربعین، بر امام حسین(ع) می‌گریند، نوعی همدلی جمعی در بین آنان شکل می‌گیرد.
نذری‌دادن و کمک به نیازمندان در این ایام، توزیع همبستگی را در جامعه افزایش می‌دهد، مراسم ایام عزاداری، مردم را به تلاش و تکاپوی خاصی وامی‌دارد و نوعی حس مسئولیت‌پذیری همگانی را در آنان به‌وجود می‌آورد.
ایکنا - احیای ارزش‌های اخلاقی و انسانی چگونه با شرکت در مراسم عزاداری رخ می‌دهد؟
شرکت در مراسم عزاداری‌های محرم و صفر و پیاده‌روی اربعین، با ایجاد فضایی آیینی و عاطفی، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به احیای ارزش‌های اخلاقی و انسانی در جامعه کمک شایانی می‌کند. این فرآیند را می‌توان از طریق بازخوانی الگو‌های رفتاری خاص خاندان و اصحاب حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) که منبعث از اوج معرفت، دلدادگی، وفاداری، آزادگی، حق‌جویی و عشق به ولایت حضرت است، متجلی کرد.
بیان ارزش‌های والای انسانی، بسیاری از انسان‌ها را به تصمیم‌های مهمی در پایمردی بر زیست اخلاقی و اصلاح رفتار‌های ناپسند می‌کشاند. می‌توان چنین برداشتی را داشت که با تحریک احساسات مقرون به تقویت آگاهی و شناخت، تحولات شگرفی در عزاداران با مرام و عاشقان خاندان عصمت و طهارت رخ می‌دهد.
بیان اشعاری که بر وفای به عهد و وفاداری به امام(ع) در اوج فشار دشمن تأکید می‌کنند، هر وجدان بیدار و انسانی را به تأمل وامی‌دارد. بسیاری از مردم در طول سال برنامه‌ریزی می‌کنند که برای هزینه کردن در ایام عزای حسینی(ع) چگونه کمک کنند.
ایکنا- چگونه مراسم عزاداری حسینی انسجام اجتماعی را افزایش می‌دهد؟
برگزاری مراسم محرم همان‌طور که از زمان وقوع حادثه هولناک کربلا تاکنون موجب هم‌افزایی و انسجام میان عاشقان امام حسین(ع) و یارانش بوده، امروزه نیز با وجود هجمه‌های فراوانی که به کمک غول‌های رسانه‌ای برای هویت‌زدایی، سیطره فرهنگ غربی و از بین بردن اصالت‌های فرهنگی و دینی به‌وجود آورده‌اند، نقشی تعیین‌کننده در پایبندی به آن ارزش‌ها و افزایش انسجام اجتماعی حول آن‌ها دارد.
سازوکار‌های این پایبندی در نفس توجه به آن مصیبت بزرگ، در یادآوری ارزش‌ها و رفتار‌های انسانی حاکم در میان خانواده و یاران امام(ع) در مقابل رذالت و پستی جبهه دشمن است که به انسان‌های آزاده و دارای وجدان دست می‌دهد و نوعی هم‌قسم شدن در ضدیت با هر آنچه نامردی و ناجوانمردی است، در میان عزاداران جلوه می‌کند.
در همین راستا عزاداری برای امام حسین(ع) و یارانش، نمادی برای مبارزه با ظلم و ستمگران و موجب مشارکت گروه‌های مختلف در مسیر مبارزه با ظالمان می‌شود، نمونه بارز آن را می‌توان در نقش مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی در سال ۱۳۵۷ شمسی دانست که مصادف با اوج حرکت‌های انقلابی مردم مسلمان ایران بود و موجب تسریع در روند سرنگونی رژیم شاهنشاهی شد و همزمانی این ایام با حرکت انقلابی مردم، بر انسجام و همبستگی مردم به اذعان کارشناسان تأثیر شگرفی داشت.
امروزه با صدای بلند می‌توان ادعا کرد، دوست و دشمن به حکیم بودن رهبر معظم انقلاب اذعان دارند و ایشان در مقابل تمامی جهان کفر و استکبار با همراهی ملت ایران ایستاده‌اند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) الگوی خود را در مسیر ایستادگی، لبیک‌گویی به شعار حسینی یعنی «هیهات منا الذله» قرار داده‌اند در حالی که به عیان می‌بینیم در عصر حاضر، ذلت‌پذیری در بسیاری از نظام‌ها و جوامع جهانی امری عادی است.
ایکنا - آیین‌های ویژه عزاداری حسینی چه کارکردی در جامعه دارد؟
مراسم محرم و عزاداری‌های حسینی، کارکردهای متعددی در جامعه دارد که در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قابل اشاره است. برخی از مهم‌ترین کارکردهای فردی آن را می‌توان در تقویت ایمان و توجه به وظایف فردی با شرکت در این مراسم دانست که با یادآوری قیام و فداکاری امام حسین(ع) در راستای احیای ارزش‌های دینی و عمل به دستور دین مبنی بر ضرورت امر به معروف و نهی از منکر، ایمان انسان تقویت شده و توجه به عمل به دستورات دینی و دوری از هنجارشکنی‌ها تقویت می‌شود.
شاید به همین دلیل باشد که شروع ماه محرم به نام دهه امر به معروف و نهی از منکر نامیده شده و طبق آمار‌ها در این ایام جرایم اجتماعی نیز تا حدود قابل توجهی کاهش می‌بابد.
کارکردهای اجتماعی این مراسم را نیز می‌توان در تقویت حس همبستگی و وحدت اجتماعی و نیز اوج‌گیری آمادگی توجه به مفاهیم ارزشی توسط نسل جوان و آمادگی بیشتر برای مقاومت در برابر دشمنان و ظالمان دانست.
آیا این همه دست و دلبازی برای هزینه‌کرد جهت مراسم عزای حسینی در ایران و به‌ویژه در میان شیعیان عراق در مراسم اربعین حسینی را نمی‌توان کارکردی اقتصادی به معنای سرمایه‌گزاری برای عمل خالصانه و بدون منت محبان دانست؟ حجم اطعام به عزاداران و کمک به نیازمندان در این ایام چگونه قابل توجیه است؟ بسیاری از مردم و هیئت‌های مذهبی در ایام محرم با پخش غذای نذری گویا خود را صاحب عزا دانسته و خالصانه در این مسیر اقدام می‌کنند و کوچک‌ترین چشم‌داشتی هم به همنوعان برای تشکر و یا قدردانی ندارند.
ظلم‌ستیزی و زیربار ظلم ظالمان نرفتن و مبارزه با مستکبران از کارکردهای آشکار پیروان امام حسین(ع) و قیام خالصانه آن حضرت است.
ایکنا- معرفی نقش امام حسین(ع) و یارانش چه تأثیراتی به‌خصوص از بعد جامعه‌شناسی بر جوانان دارد؟
از منظر جامعه‌شناختی وجود الگو‌های نقش و یا گروه‌های مرجع نقش بسزایی در الگوگیری و شکل‌دهی به شخصیت و کنش‌های اجتماعی افراد دارند. می‌توان مدعی شد حرکت امام حسین(ع) و قیام خالصانه حضرت در عمل به وظیفه دینی و نوع مظلومیت بی‌بدیل امام و یارانش تأثیرات عمیق اجتماعی بر عموم آزادگان و حق‌طلبان در طول تاریخ دارد؛ اساساً جوانان را به‌خاطر آرمان‌گرایی و حق‌طلبی که جزء ذات پاک اوست، در تبعیت از چنین الگوی درخشانی می‌توان پیشقدم دانست.
خیل جوانانی که در طول دوران دفاع مقدس جنگ تحمیلی هشت ساله، در لبیک‌گویی به ندای امام خمینی(ره) رهبر کبیر انقلاب، از اقصی‌نقاط کشور راهی جبهه‌های نبرد با دشمن بعثی و استکبار جهانی در سرما و گرمای سوزان غرب و جنوب کشور شدند، همه حاکی از تأثیرپذیری از قیام حسینی داشت.
در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اخیر با باند جنایتکار صهیونی و حمیت خارق‌العاده‌ای که عموم مردم ایران و به‌ویژه جوانان از خود در مقابل حملات هوایی غیرقابل پیش‌بینی دشمن نشان دادند و به نوعی گویا مرگ و شهادت در نزدشان امری عادی تلقی شد و هراسی به خود راه ندادند، متأثر از وجود پیشوایان و الگو‌هایی اثربخش و نقش‌آفرین به نام امیرالمؤمنین(ع) و امام حسین(ع) بود، زیرا اگر چنین الگو‌هایی نبودند در مقابل هجمه بی‌رحمانه دشمن امکان این‌گونه مقاومت و شهامت میسر نبود؛ امروز می‌بینیم مردم مقاوم غزه که عموماً از اهل تسنن هستند، مقاومت حیرت‌انگیز خود را با الگوگیری از قیام حسینی توجیه می‌کنند.
مقایسه قیام امام حسین(ع) با جنبش‌های معاصر و بررسی تأثیر روانی و اجتماعی این الگو‌ها بر جوانان، نشان می‌دهد که گویا عاشورای حسینی الگویی زنده و تأثیرگذار برای مبارزات عدالت‌خواهانه در جهان امروز است. حضرت امام خمینی(ره) با تکیه بر ایثار و شهادت و نقش عزاداری‌های محرم و صفر، به‌عنوان سلاحی معنوی، قیام امام حسین(ع) را سرلوحه حرکت خود قرار داد.
اینکه مهاتما گاندی، رهبر استقلال هند از قیام امام حسین(ع) الهام گرفته، یکی از موضوعات جالب در مطالعات مقایسه‌ای جنبش‌های عدالت‌خواهانه در جهان است. گرچه گاندی یک هندوی معتقد بود، اما به‌طور مشخص به امام حسین(ع) و نهضت عاشورا اشاره کرده و از آن به‌عنوان الگویی برای مبارزه در برابر استعمار انگلستان یاد کرده است.
این جمله گاندی که من از حسین(ع) یاد گرفتم که چگونه پیروز باشم در حالی که مظلوم هستم؛ و یا وقتی می‌گوید اگر هند می‌خواهد به موفقیت برسد، باید از مسیر حسین(ع) پیروی کند، حاکی از همین اثرپذیری است. ظلم‌ستیزی، شهادت‌طلبی، احساس مسئولیت در برابر حوادث اجتماعی و ایثار و فداکاری ناشی از این الگو‌های زنده و جاویدان است که جوانان مذهبی را متعهد به ایفای نقش‌های پرریسک می‌کند.
گفتوگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
