بازخوانی سنت‌های نبوی در قیام امام حسین(ع) و راهکارهای احیای آن
استاد حوزه و دانشگاه گفت: راه اصلی و هدف اساسی امام حسین(ع) و نهضت عاشورا احیای سیره پیامبر اکرم(ص) و برگشت به روش و سیره‌ای است که پیامبر اسلام در تبلیغ، هدایت و ارزش‌سازی به‌کار می‌گرفتتند و اولین گام در احیای سنت، عمل مبلغ و محیی سنت به آن است.
در زمان امام حسین(ع) دین وارونه شده بود، بدعت‌ها جای حقایق را گرفته و مردم سنت اصلی پیامبر(ص) را به فراموشی سپرده بودند؛ رهبر جامعه اسلامی که باید ائمه اطهار(ع) در رأس عمومی آن قرار می‌گرفتند، جای خود را به حاکمان ظلم و جور داده بودند. بنابراین شرایط به‌گونه‌ای شد که اگر ایشان قیام نمی‌کردند حقیقت اسلام، قرآن و دین از بین می‌رفت؛ بنابراین امام حسین(ع) با تمام قوا و نیز با خانواده خود در این مسیر گام نهادند و قدم برداشتند تا احیای دین الهی را با خون، شهادت و ایثارگری زنده نگه دارند.
در دنیای امروز که هویت دینی و ارزش‌های اسلامی با چالش‌های فراوانی روبه‌روست، بازگشت به سنت پیامبر(ص) و درس‌های قیام امام حسین(ع) راه نجات جامعه اسلامی است. اما پرسش اصلی اینجاست کدام بخش از این سنت‌ها اکنون بیشتر نیازمند احیا و بازسازی است؟
بیشتر بخوانید:
- سیمای امام حسین(ع) در قرآن از منابع اهل سنت
- پیام قیام امام حسین(ع) برای جامعه امروز
- آنچه باید از مقاومت سیدالشهدا(ع) بیاموزیم
- چرا امام حسین(ع) اصلاح امت جدش را خواستار شد
- عاشورا؛ بازتاب تقابل ازلی حق و باطل + فیلم
- تقویت فرهنگ عاشورایی جامعه و احیای اهداف قیام سیدالشهدا(ع)
- جلوه‌هایی از بصیرت و ولایتمداری در سیره حضرت عباس(ع)
- جاودانه‌سازی مفاهیم نهفته در کربلا با جهت‌گیری انسانی امری ضروری است + فیلم
- عناصر بازشناسی پیام عاشورا در زمانه امروز
بررسی منابع دینی و روایی، بر این نکته تأکید دارد که احیای سنت نبوی تنها با شعار محقق نمی‌شود، بلکه نیازمند عمل، جهاد تبیین و مسئولیت‌پذیری همگانی است. همچنین، چالش‌های امروزِ تبلیغ دین از شبهه‌افکنی تا گسترش سبک زندگی مادی‌گرایانه و راه‌های مقابله با آنها را تحلیل می‌کند.
از این‌رو، خبرنگار ایکنا از قم به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود مدنی بجستانی، استاد حوزه و دانشگاه رفته تا درباره الگوی عملی برای زنده نگه داشتن سنت پیامبر(ص) در عصر حاضر بپرسد که متن این گفتوگو را در ادامه با هم می‌خوانیم:
ایکنا- با توجه به وضعیت امروز، کدام جنبه‌های سنت‌های پیامبر و اهداف امام حسین(ع) در زمان حاضر بیشتر نیازمند بازسازی و احیاست؟
در زیارت امین‌الله و همچنین در زیارت جامعه کبیره که برای تمامی ائمه(ع) قرائت می‌شود، شهادت می‌دهیم و تصریح می‌کنیم که همه امامان پیرو و در تلاش برای احیای سنت رسول‌الله بوده‌اند، همان‌طور که در این زیارت آمده است: «وَ سَنَنْتُم سُنَّتَهُ؛ و سنت او (خداوند) را پايه‌گذارى كرديد (جريان داديد)» و در فراز دیگری آمده است: «وَ اتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِيِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ عمل به کتاب الهی و سنت پیامبر اکرم(ص) تنها راه بندگی خداوند متعال است.» و این نشانگر عظمت پیروی از سنت و ضرورت احیای آن است. نکته اساسی در این است که ائمه معصومین(ع) و حجج الهی در مسیر سنت پیامبر حرکت می‌کنند، اما برای تحقق این هدف، باید راهکارها، مؤلفه‌ها و شاخص‌هایی ارائه شود.
حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در وصیت‌نامه‌ای که به برادرشان، محمد بن حنفیه سپردند، فرمودند: «وَ اَسیرَ بِسیرة جَدّی رسول‌الله» پس، راه اصلی و هدف اساسی امام حسین(ع) و نهضت عاشورا احیای سیره پیامبر اکرم(ص) و برگشت به روش و سیره‌ای است که پیامبر اسلام در تبلیغ، هدایت و ارزش‌سازی به‌کار می‌گرفتند. اولین گام در احیای سنت، عمل مبلغ و محیی سنت به آن است یعنی هر فردی که در پی زنده نگه داشتن سنت رسول‌الله است، باید خود نمونه و نماد عملی آن باشد و باید ارزش‌ها، معارف و حقایق دین در زندگی و کردار او متجلی و متجسد شود.
طریقه دیگری که می‌توانیم سیره و روش پیامبر اکرم(ص) را در جامعه پیاده کنیم، تبیین معارف و ارزش‌های اسلام است. رهبر معظم انقلاب بر ضرورت «جهاد تبیین» تأکید فراوان دارند، چراکه در زمان حاضر با ذهن‌های پرسشگر و فطرت‌های پاک، مواجهیم که در معرض موجی از شبهات قرار گرفته‌اند. این شبهات، چه در دنیای مجازی و چه در فضای حقیقی، بر فطرت و باور‌های انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. از این‌رو، یکی از مهم‌ترین راه‌های برون‌رفت از این شرایط، تبیین و روشنگری است. آنچه اسلام و سنت پیامبر(ص) را تشکیل می‌دهد، نیت و هدفی است که در دل این ارزش‌ها نهفته است یعنی باید نشان دهیم که هدف از ایمان‌داری و معنویت، رشد و کمال انسان است، نه استفاده ابزاری برای قدرت یا بهره‌جویی‌های شخصی.
در بحث جهاد تبیین، ماه محرم یک فرصت ویژه برای احیای سنت رسول اکرم(ص) است. هیئت‌های مذهبی، روحانیون و مادحین باید به این مهم توجه کنند و مجالس را محدود به عزاداری نکنند، گرچه که عزاداری خود به تنهایی بسیار باارزش است، اما روشنگری و برطرف کردن شبهات ذهنی جوان امروزی اهم است.
همچنین بحث امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مراحل احیای سنت پیامبر اکرم(ص) است که از اهداف قیام امام حسین(ع) بود. در حقیقت، امر به معروف و نهی از منکر تنها یک اقدام سطحی نیست؛ بلکه گام‌های بعدی و عمیق‌تر آن، مرحله‌ای است که در آن فرد با استدلال، توضیح، برهان و موعظه، سعی می‌کند طرف مقابل را قانع کرده و او را به درک حقایق برساند. در این مرحله، هدف، رسیدن به فهم کامل و عمیق است، اما گاهی، فردی به مرحله فهم رسیده است و می‌داند که این کار، کار نیک است و این عمل، منکر است، اما به‌دلیل شهوات، محبت‌ها، تعلقات، کینه‌ها، غضب‌ها و عواطف منفی، دست به اعمال ناشایستی می‌زند، در این صورت، وظیفه جامعه اسلامی است که نسبت به همدیگر بی‌تفاوت نباشند و همدیگر را به خیر، به سمت دوری از گناه و امر به معروف و نهی از منکر دعوت کنند.
متأسفانه، این وظیفه در بین ما کمرنگ شده و روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود، در حالی که، به‌خصوص در سبک و سلوک امام حسین(ع)، این نکته تأکید شده است که هیچ فردی نباید احساس کند از دیگران جداست یا بی‌تفاوت، زیرا همه انسان‌ها در یک کشتی هستند که اگر این کشتی غرق شود، همه غرق می‌شوند و عذاب الهی دامنگیر همگان خواهد شد. بنابراین، باید مانند پدر و مادری دلسوز، نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت کنیم و با تمام وجود در راه نجات یکدیگر تلاش کنیم.
البته، مفهوم معروف منحصر به یک موضوع نیست؛ مثلاً، سوءاستفاده از بیت‌المال که منکر است، وظیفه هر مسئول و صاحب قدرت است که در مقابل آن ایستادگی کند یا مسائل اجتماعی دیگر، مانند بدحجابی و بی‌حجابی، که هر دو جنبه‌های گناه محسوب می‌شوند و همگی باید در کنار هم در این مسیر شریک و یاریگر یکدیگر باشیم، چراکه تبعات این گناهان در جامعه آشکار است و دامنگیر همگان خواهد شد.
لازم است بدانیم که حضرت سیدالشهدا(ع) پس از حرکت از مدینه و مکه، در مسیر راه، به‌طور مرتب سخنرانی و تبیین حقایق داشتند. مجموعه سخنرانی‌ها و بیانات امام حسین(ع) در این سفر به این دلیل است که ایشان همواره خواستار تبیین معارف و وظایف هستند. همچنین، این بیانات و سخنرانی‌های امام(ع) در مجموعه‌ای که طی پنج سال توسط جمعی از فضلای حوزه، با نام «موسوعَةُ کَلِماتِ الامامِ الحُسَین» جمع‌آوری شده، در این کتاب نشان داده شده است که کلمات امام حسین(ع) در طول سفر، بیش از کلمات این حضرت در طول عمر مبارکشان است.
ایکنا - چه نمونه‌های موفق داخلی یا خارجی در پیوند سنت‌های پیامبر(ص) و امام حسین(ع) با وضعیت جاری وجود دارد؟ چه دستاورد‌هایی حاصل شده است که بتواند راهگشا باشد؟
خوشبختانه، نمونه‌های فراوانی داریم که نشان می‌دهند حرکت اباعبدالله‌الحسین(ع)، تأثیرگذار و تحول‌آفرین بوده و امروز نیز اثرات آن در سطح جهانی دیده می‌شود. به عنوان نمونه، مقاومت و عزت‌خواهی در حوزه جهان اسلام، با الهام از حرکت حضرت اباعبدالله(ع)، افزایش یافته است. در دهه‌های اخیر، اگر نگاه کنیم، می‌بینیم که جبهه مقاومت، بر محور اندیشه‌های حسینی شکل گرفته و روزبه‌روز رشد کرده است.
مثلاً، در جریانات فلسطین و غزه، از زبان رهبران مقاومت، روایت‌ها و شعار‌های حسینی شنیده می‌شود. شهید یحیی سنوار، رهبر مقاومت، شعاری برگرفته از فریاد هیهات من الذله و منقلب شدن به مواضع حسینی داشت و تأکید کرد: «ما آمده‌ایم تا حسینی باشیم»؛ این نشان می‌دهد که حرکت حسینی، یک محور بین‌المللی است و شامل جبهه‌های نزدیک و دور است.
نمونه دیگر، در عرصه معنویت و دعا است؛ حضرت اباعبدالله(ع)، اگرچه مرد میدان شجاعت است، مرد میدان دعای عرفه و مناجات نیز است. ما در سفر‌های حج، بار‌ها شاهد بوده‌ایم که نخبگان جهان اسلام، در مواجهه با دعای امام حسین(ع) در روز عرفه، جذب می‌شوند. این امر نیز برگرفته شده از سیره پیامبر اکرم(ص) است در رفتار امام حسین(ع) نیز دیده می‌شود، به‌طوری که پیامبر اکرم(ص)، آن‌قدر عبادت می‌کردند و می‌ایستادند که پا‌های مبارکشان متورم می‌شد.
ایکنا - باتوجه به اشاراتی که به شعار «هیهات منا الذله» امام حسین(ع) داشتید، آیا می‌توان اقدام و دفاع جمهوری اسلامی ایران در برابر تجاوز رژیم غاصب صهیونیستی را در راستای تحقق این شعار دانست؟
این اقدام، همان‌گونه که ذکر کردید، نماد واقعی «هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة» است؛ شعاری که در میدان عمل، در عملیات‌های غرورآفرین و ایستادگی‌های بلند، نمود پیدا می‌کند و نشان‌دهنده عزت و غرور ملی و اسلامی است. واقعیت این است که در جهان نابرابری زیست می‌کنیم که حقوق نگرفته فراوانی داریم، اما آنچه که انجام شد و حاصل رشادت دلاورمردان این مرز و بوم بود، تجلی شعار «هیهات منا الذله» است.
در عین حال، باید هوشمندانه و درایت‌مند و با اعتماد به تدابیر رهبری و مسئولان، موضوعات حساس و راهبردی را دنبال کنیم. ما آگاهی کامل از مجموعه شرایط و فرصت‌ها نداریم؛ بنابراین، رعایت توصیه‌های مقام معظم رهبری و تصمیم‌گیری براساس تدابیر ایشان، راهکار اصلی است. این در حالی است که اصول و ارزش‌های بنیادین همچون حفظ کرامت و عزت اسلامی و ایرانی باید همواره رعایت شود و خدشه‌دار نشوند.
ایکنا - روحانیون، نخبگان دینی و فرهنگی در احیای این سنت‌ها چگونه می‌توانند اثربخش باشند؟
در این مسیر، نقش روحانیون، دانشگاهیان و مسئولان بیشتر اهمیت پیدا می‌کند. آنان باید در عمل و رفتارشان نشان دهند که این سنت‌ها در گفتار، کردار و سیاست‌ها تجلی یافته است. وقتی از عدل، عدالت، دعوت به خدا، معنویت، آخرت، ایثار، سخاوت، شجاعت، عفت و پا‌کدامنی سخن می‌گوییم، این ارزش‌ها باید در رفتار و مسئولیت‌های آنان حاضر و جاری باشد. تأثیرگذاری این رویکرد در جامعه بسیار عمیق و گسترده است، چراکه مردم، الگو‌های خود را از رفتار نخبگان و رهبران می‌گیرند، در روایتی از امام علی (ع) داریم که می‌فرمایند: «اَلنَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ؛ مردم به فرمانروایان خود شبیه‌ترند تا به پدران خود» بنابراین، احیای سنت پیامبر(ص) در قالب رفتار و کردار، کلید اصلاح جامعه است.
امیرالمؤمنین امام علی(ع) در حکمت ۴۷۸ نهج‌البلاغه به زیبایی به این مهم اشاره کرده و می‌فرمایند: «خداوند از افراد نادان پیمان نگرفته که دنبال علم و دانش بروند، مگر اینکه قبل از آن از علما و دانشمندان پیمان گرفته که به آنها علم بیاموزند» این نشان‌دهنده تقدم و اهمیتی است که نخبگان، دانشمندان و علما، چه در حوزه‌های حوزوی و چه دانشگاهی، در انجام این وظیفه سنگین دارند؛ وظیفه‌ای که باید چند قدم جلوتر باشند، چه در عمل، چه در دعوت، چه در تبیین و بیان.
از امام صادق(ع) روایت است که حضرت (ع) می‌فرمایند: «هفتاد گناه جاهل آمرزیده شود پیش از آنکه یک گناه عالم آمرزیده شود.» این نشان‌دهنده اهمیت و برتری وظیفه نخبگان است و نشان می‌دهد آن‌گاه که در انجام وظیفه کوتاهی کنیم، چه عواقبی ممکن است بر ما وارد شود.
ایکنا - چالش‌ها و موانع اصلی در مسیر احیای این سنت‌ها در جامعه امروز چیست؟
یکی از چالش‌های امروز، ورود اطلاعات نادرست، شبه‌علم‌ها و اخبار غیرموثق است که در مقابل سنت رسول‌الله(ص) که بر حقیقت محض است، قرار گرفته است. در مقابل این شبه‌علم‌ها، توانسته‌ایم گامی مثبت برداشته و شبهه‌هایی را برطرف کنیم، ما باید بتوانیم این توانمندی را به افراد جامعه خود القا کنیم که برای هر باوری به دنبال یک مستند باشند و در مرحله بعد، برهانی و استدلالی با مسائل برخورد کنند.
اما چالش‌های دیگری نیز در مسیر تبیین و عمل به سنت‌ها وجود دارد، از جمله عرصه تبلیغ و تبیین که امروز بسیار گسترده و فراگیر شده است. کلیدی‌ترین پیام این تبلیغات، تأکید بر لذت‌طلبی، راحت‌طلبی، خوش‌باشی و شادی و آرامش است.
اما مشکل این است که این مفاهیم، غالباً تفسیر نادرستی دارند و راحتی را در مسئولیت‌ناپذیری و بی‌انضباطی تعبیر می‌کنند، این رویکرد، باعث می‌شود انسان از سختی‌ها و وظایف شرعی خود فرار کند و با بی‌توجهی به تکالیف، از زیر آن شانه خالی کند، در نتیجه، گریز از سلوک شرعی و مسئولیت‌های دینی، با احساس راحتی و لذت‌جویی جایگزین می‌شود؛ در حالی که حقیقت لذت و راحتی در پیروزی بر نفس و پذیرش سختی‌های تبعیت از سنت است.
متأسفانه، این نوع لذت‌طلبی و خوشی‌خواهی، اکنون تبدیل به چالشی شده است که حتی در زمانی که انسان به‌درستی و شناخته‌شدن سنت‌ها دست یافته، فرد خود را با زیرکی از انجام وظایف و عمل به تکلیف کنار می‌کشد، نمونه‌اش، در مسئله نماز است؛ در حالی که همگان می‌دانند نماز اولین رکن اسلام است و اقامه آن در اول وقت، برای رفع مشکلات و رسیدن به آرامش، لازم است، اما بسیاری در جامعه، بی‌اعتنا از کنار آن می‌گذرند یا آن را بی‌اهمیت می‌دانند.
ایکنا - در پایان اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.
با نقل فرمایش ارزشمند حضرت امام رضا(ع)، می‌خواهم بر اهمیت زنده کردن و احیای امر اسلام و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تأکید کنم. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا؛ هر کس که امر و سنت پیامبر را زنده کند، خداوند رحمتش کند.» این امر، صرفاً از طریق زبان نیست، بلکه باید از فرصت‌ها برای این امر بهره‌مند شد و در قالب کار‌های عملی، سخنرانی‌ها و حضور در مراسم و مجالس به احیای امر اسلام و سنت پیامبر(ص) و ترویج آموزه‌های اهل بیت(ع) پرداخت. هر فردی باید نقش خود را در این مسیر ایفا کند، چون این نقش، در حقیقت، دعوت و عمل به سنت است که موجب رحمت و برکت الهی می‌شود.
امید است ان‌شاءاللّه، با همت، استمرار و بصیرت، بتوانیم در راه احیای امر خدا و سنت پیغمبر قدم برداریم و از رحمت و دعای امام رضا(ع) بهره‌مند شویم.
گفتوگو از هانیه محمدنژاد
انتهای پیام
