نقش حدیث‌پژوهی در پاسخگویی به مسائل معاصر

به گزارش ایکنا از قم، مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در «سلسله پیش نشست‌های نکوداشت استاد محمدعلی مهدوی‌راد» با عنوان «رویکردهای حدیث‌پژوهی در عصر حاضر» که به‌همت دانشکدگان فارابی، امروز ۲۰ خردادماه ساعت 21 به صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: حدیث‌پژوهی در دوران معاصر رشد چشمگیری داشته است.

وی بیان کرد: از دلایل رشد پژوهش‌های حدیثی در آثار علمی مانند کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها، رساله و همایش‌ها می‌توان به موج بازگشت به قرآن، قرار گرفتن اسلام، قرآن و حدیث در برابر موج شبهات و نقدها و قرار گرفتن اسلام در برابر توقعات ایجاد شده معاصر و نقش اسلام در حل مسائل انسان اشاره کرد.

وی تصریح کرد: اسلام برای سؤالات و نیازهای انسان معاصر پاسخ دارد و در این بستر مطالعات میان رشته‌ای قرآن و حدیث با سایر علوم انسانی مانند جامعه‌شناسی، روانشناسی، اقتصاد، مدیریت و حقوق و... معنادار شده و آثار بسیاری به ثمر رسیده که یکی از آن «حکمت‌نامه پیامبر اعظم(ص)» از انتشارات دارالحدیث است که در آن حکمت‌های قرآنی و حدیثی در قالب علوم انسانی معاصر که نام برده شد، وجود دارد.

این استاد دانشگاه، کتاب «مجموعه الحیات» را با رویکرد بارزسازی نقش اسلام با استفاده از قرآن و حدیث در برابر مسائل انسان معاصر معرفی کرد و گفت: این کتاب مجموعه‌ای از آیات و روایات را دربردارد. حدیث‌پژوهی در دوران معاصر به سه قسمت خاورشناسان، اهل‌ سنت و شیعیان تقسیم می‌شود و دغدغه‌‌ای که باعث حرکت حدیث‌پژوهان در دوره معاصر می‌شود، احراز اعتبار حدیث است که برای خاورشناسان حدیث، منبعی برای شناخت تاریخ اسلام است و به همین مسئله تاریخ گذاری روایات برای آن‌ها اهمیت دارد.

وی ادامه داد: برای مسلمانان اعتبار حدیث یک معنای جامع و کارکردهای بیشتری دارد زیرا علاوه بر اینکه اعتبار حدیث جنبه تاریخی دارد، می‌تواند کارکرد دینی ویژه‌ای برای شناخت معارف اعتقادی، نظام نامه اخلاقی، آداب و سبک زندگی، عمل به احکام و تکالیف دینی را در اختیار مسلمانان بگذارد، بنابراین اعتبار حدیث در میان مسلمانان به مفهومی به نام حجیت دینی و شرعی وصل می‌شود.

معارف با بیان اینکه سخنان خود را بر اساس کتاب‌های «جریان‌شناسی مطالعات حدیثی معاصر»، «درآمدی بر مطالعات حدیثی» و «حدیث اسلامی؛ خاستگاه‌ها و سیر تتور» تنظیم کرده‌ام، افزود: سه رویکرد حدیث‌پژوهی در میان مسلمانان وجود دارد که شامل نافیان اعتبار حدیث و پیامبر(ص) که معروف به قرآنیون هستند و ریشه در اهل‌سنت معاصر دارد و نام دیگری به نام قائلان نفی حجیت بنیادین حدیث نیز دارند، سلفیون رویکرد دیگری است که در اهل‌سنت بیشتر رواج دارد که سعی بر حفظ و دفاع از اصل حجیت سنت پیامبر(ص) دارند. 

وی بیان کرد: سلفیون از خطوط قرمزی نیز برخوردار هستند که شامل عدالت صحابه و صحه گذاشتن بر کتب حدیثی می‌شود. در میان قرآنیون که به انکار حجیت بنیادین حدیث و سلفیون که به اثبات حجیت بنیادی حدیث می‌پردازند، یک جریان معتدلی در میان اهل‌ سنت وجود دارد و درواقع روشنفکرانی هستند که با استفاده از قرآن و عقل به نقد مواریث حدیثی می‌پردازند. حدیث‌پژوهی شیعیان دوران معاصر نیز به دو شکل انتقادی و اعتدالی صورت می‌گیرد.

معارف درباره جایگاه علم الحدیثیه استاد مهدوی‌راد گفت: استاد به کتابت حدیث از سوی صحابه معتقد هستند که در کتاب «تدوین الحدیث عند الشیعة الامامیة » اعلام کردند که حتی یک حدیث صحیح و قابل احتجاج از سوی رسول خدا(ص) درباره منع تدوین و کتابت حدیث نداریم، همچنین به جریان منع تدوین حدیث بعد از رحلت پیامبر(ص) به واسطه رویکرد سیاسی خلفای مخالف اهل‌بیت(ع) تأکید دارند. نکته بعدی تأکید استاد بر حجیت سنت نبوی و روایات اهل‌بیت(ع) است.

وی ابراز کرد: یکی دیگر از نکات درباره استاد مهدوی‌راد، اعتقاد ایشان به کارکرد‌های متنوع سنت پیامبر(ص) در مسیر تفسیر قرآن و غیرقرآن است که در کتاب «آفاق تفسیر» و «آفاق سنت» مشهود است. وی با استفاده از مصادیق گوناگون به دنبال از بین بردن تحلیل‌های اشتباه از روایت‌ها هستند، به طورمثال استاد با استناد به کتاب «شبهات القرآنیین» سعی دارد تا از وسعت گرفتن جریان‌های انحرافی جلوگیری کند.

معارف با بیان اینکه مهدوی‌راد در مقاله‌ای که به حدیث‌پژوهی مسلمانان پرداخته و در دانشنامه جهان اسلام معرفی شده است، گفت: در فصل سوم این مقاله نقدی صورت گرفته که بدین شرح است: تامل در کتاب احمد صبحی حاکی از آن است که او به میراث حدیثی موجود اعتراض دارد، اما برای حل مشکل، صورت مسئله را پاک کرده و با برداشت‌های نادرست از آیات قرآن برای اثبات تفکر خود استفاده کرده است.