تأمین جایگزینی جمعیت؛ تنها راه تداوم حیات جامعه
استاد حوزه علمیه قم گفت: تنها راه تداوم حیات یک جامعه، تأمین جایگزینی جمعیت یعنی برقراری تعادل بین موالید و وفيات آن است و این تعادل، امری ضروری برای حفظ جوانی جمعیت و ادامه بقا و پویایی یک کشور است.
مسئله فرزندآوری و تقویت بنیان خانواده به یکی از موضوعات محوری در برنامه‌های فرهنگی و سیاسی تبدیل شده است. اسلام در قرآن کریم و روایات نبوی، فرزندآوری را نه تنها یک فطرت الهی، بلکه عنصری حیاتی برای پویایی جامعه و استحکام نظام اجتماعی دانسته است. با این حال، شبهات متعدد فرهنگی، اقتصادی و حتی دینی، موانعی در مسیر این فریضه الهی ایجاد کرده است.
در این میان، نقش عالمان دینی و فقهای اسلامی در تبیین جایگاه فرزندآوری براساس تعالیم الهی و مقابله با این شبهات برجسته است. معصومه ظهیری، استاد حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با ایکنا از قم به مبانی قرآن و حدیث فرزندآوری، اهمیت جمعیت در امنیت و توسعه کشور و راهکارهای فرهنگی و فقهی برای مقابله با کاهش نرخ جمعیت می‌پردازد و مباحث عقیدتی و اجتماعی این مسئله را در قالب منظر اسلامی روشن می‌کند. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- جایگاه فرزندآوری در آموزه‌های اسلامی چیست و چه توصیه‌هایی در قرآن کریم در این زمینه وجود دارد؟
به دلیل اهمیت فرزندآوری، افزایش جمعیت، مقابله با فرهنگ غلط، تهدید و محدود کردن جمعیت، سالخوردگی و پیری جامعه؛ هفته‌ای را به نام جمعیت برای توجه بیشتر به این مسئله اختصاص داده‌اند که در این زمینه، فرصتی ایجاد شد تا در رابطه با فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی در حوزه فرزندآوری مانند، پاسخ به شبهات و سؤالات، اهمیت فرزند در خانواده از منظر فردی، خانوادگی و اجتماعی، اهمیت جمعیت کشور در بعد امنیت، کار و اشتغال، پویایی و استحکام یک جامعه بپردازیم.
در آیه ۷۲ سوره نحل می‌خوانیم: «وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ» خداوند می‌فرماید که برای شما زوج‌هایی را آفرید و از زوج‌های شما فرزندانی برایتان خلق کرده است. همچنین فرزندآوری در روایات اسلامی متعددی توصیه شده است، به‌طور نمونه، پیامبر اسلام(ص) فرموده‌اند: «تَنَاكَحُوا تَنَاسَلُوا تَكْثُرُوا فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ اَلْأُمَمَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ؛ نكاح كنيد تا بسيار شويد به‌درستى كه من فخر مي‌كنم به شما امت‌ها در روز قيامت و اگر چه از شكم ساقط شود.»
دو نکته حائز اهمیت در مسئله فرزندآوری وجود دارد، مسئله اول افزایش نسل و جمعیت است که اسلام بر ضرورت افزایش جمعیت مسلمانان تأکید دارد زیرا این امر در تقویت قدرت، همبستگی و وحدت امت اسلامی نقش برجسته‌ای دارد و مسئله دوم، سرمایه انسانی است که مهمترین سرمایه هر کشور است، به‌ویژه جوانان سالم و مؤمنی که بتوانند به‌عنوان انسان‌های خلاق و مبتکر، در توسعه امت اسلامی سهیم باشند؛ همچنین خداوند ازدواج را یک انتخاب آگاهانه بین دو نفر غیرهمجنس با یک قرارداد اختیاری به نام عقد ازدواج تعریف کرده است تا قابلیت تولید نسلی مشخص، متعین و حلال را داشته باشند.
ایکنا- فرزندآوری چه نقشی در تشکیل خانواده اسلامی و تحکیم بنیان آن دارد؟
تعریف اسلام از خانواده و ازدواج با دیگر کشورهای غیراسلامی متفاوت است یعنی به نوعی این سلسله روابط را تغییر داده‌اند و مفهوم خانواده را گسترش دادند، حال آنکه قرآن چنین تعبیرهایی برای نهاد خانواده دارد: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ؛ زنان پلید برای مردان پلید و مردان پلید برای زنان پلیدند، و زنان پاک برای مردان پاک و مردان پاک برای زنان پاک‌اند» (سوره نور/ آیه 26)؛ همچنین در آیه 105 سوره انبیا نیز آمده است: «وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛ و همانا ما پس از تورات در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به میراث می‌برند» که نشان می‌دهد زمین به‌عنوان یک ارث برای نسل‌های صالح و پاک قرار داده شده است.
بنابراین، هر کسی که زیر یک سقف زندگی می‌کند، لزوماً خانواده محسوب نمی‌شود که در این مسئله انحرافاتی مانند روابط بدون ازدواج، سقط جنین و روابط همجنس‌گرایی را به‌وجود آورده است و متأسفانه در جوامع امروزی این روابط خارج از مرزهای دینی و قوانین آسمانی رخ داده است. تمام ادیان آسمانی یعنی اسلام، یهودیت و مسیحیت براساس ازدواج بین دو نفر غیرهمجنس هستند و روابط خارج از این چارچوب، مخالف با قوانین دینی، مرام و سبک زندگی دینی است و یکی از اهداف رواج دادن این‌گونه روابط شامل محدود کردن جمعیت می‌شود.
موضوع جمعیت برای کل دنیا به یک چالش تبدیل شده است، اما در کشور ما یک ابرچالش محسوب می‌شود، چراکه پنجره جمعیتی در آستانه بسته شدن قرار دارد و خطر پیری جامعه در حال ظهور است. به همین دلیل، باید برای این مسئله برنامه‌های آموزشی و پژوهشی در رابطه با آسیب‌ها و شبهات نوپدید و همچنین فعالیت‌های تبلیغی انجام دهیم، لازم است تمامی نهادهای فعال در حوزه جمعیت، رویکردی یکسان و واحد برای مسائل پیش رو داشته باشند.
ایکنا- از نظر فقه اسلامی، آیا فرزندآوری یک وظیفه شرعی محسوب می‌شود یا یک انتخاب فردی است؟
از دیدگاه فقه، باید به بحث واجب و حرام پرداخته شود، یعنی مشخص شود که کدام رفتار جایز و کدام غیرجایز است؛ البته در فقه فردی شرایطی وجود دارد که فرد می‌تواند با توجه به دلایلی که دارد ازدواج نکند و فرزند هم نخواهد، اما در فقه اجتماعی، روایت دیگری نیز وجود دارد؛ در کتاب «امر به معروف و نهی از منکر» آمده است که اگر روزی حج تعطیل شود، حکومت اسلامی موظف است از بیت‌المال کمک کند و افرادی را برای انجام حج روانه کند، زیرا حج از فروع دین محسوب می‌شود.
بنابراین اگر در شرایطی قرار بگیریم که کشور اسلامی به‌دلیل پیری جامعه، کمبود نیروی جوان، نیروی کار، نیروی دفاعی، امنیتی و نیروی خلاق و نوآوری دچار مشکل شود، حکومت موظف است به‌گونه‌ای پاداش یا جایزه‌ای تعیین کند تا مردم نسبت به این مسئله استقبال کنند و این راهکار در کشورهای دیگر نیز رایج است، به‌طور نمونه امروزه در برخی از کشورها، به‌دلیل افزایش آمار طلاق، قانون‌گذاران به این نتیجه رسیده‌اند که اگر خانواده‌ای پایداری ازدواج خود را به مدت پنج سال حفظ کند، به آن‌ها امتیازاتی اعطا شود، همچنین اگر پایداری ازدواج منجر به داشتن یک یا دو فرزند شود، نیز تسهیلات و پاداش‌هایی در نظر گرفته می‌شود.
این رویکرد قانونی، منعکس‌کننده اهمیت پایداری و ثبات خانواده است زیرا تنها راه تداوم حیات یک جامعه، تأمین جایگزینی جمعیت یعنی برقراری تعادل بین موالید و وفيات آن است و این تعادل، امری ضروری برای حفظ جوانی جمعیت و ادامه بقا و پویایی یک کشور است. متأسفانه در برخی از استان‌های کشور، نرخ جایگزینی جمعیت به زیر عدد صفر سقوط کرده است؛ یعنی تعداد متوفی‌ها بیشتر از تعداد متولدین است. این وضعیت یک ضعف جدی در ساختار جمعیتی محسوب می‌شود که علت اصلی آن، نه تنها کاهش فرزندآوری، بلکه آموزش‌ها و تبلیغات نادرست در جامعه است.
ایکنا- با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز، چگونه می‌توان تعالیم اسلامی را درباره فرزندآوری با سبک زندگی معاصر هماهنگ کرد؟
یکی از مهمترین اهداف برای رشد جمعیت، آموزش مهارت‌های لازم برای فهم اهمیت داشتن چند فرزند در خانواده از دیدگاه فردی و خانوادگی است که این آموزش‌ها شامل ایجاد آرامش، احساس امنیت، آموزش مهارت‌های تعاملی بین فرزندان و ارتقای کیفیت زندگی خانوادگی است و این دوره‌های آموزشی باید از سن بلوغ دختران و پسران شروع شود و تا قبل از ازدواج به‌صورت گسترده ادامه یابد.
مسئله دوم، وجود شبهاتی در جامعه نسبت به داشتن فرزند است، برخی افراد معتقدند که فرزند داشتن دردسر است، یا هزینه‌های زیادی دارد اما قرآن کریم در آیه 31 سوره اسرا صریحاً می‌فرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا؛ فرزندانتان را از بیم تنگدستی نکشید؛ ما به آنان و شما روزی می‌دهیم، یقیناً کشتن آنان گناهی بزرگ است»، این آیه الهی یادآوری می‌کند که خداوند به هر فردی که اراده کند، فرزند می‌دهد، چه پسر و چه دختر و روزی آن‌ها را نیز تأمین می‌کند. بنابراین، روحیه قناعت، رضایت از تقسیم‌بندی الهی و اعتماد به روزی‌دهی خداوند، می‌تواند ترس‌های افراد را از داشتن فرزند کاهش دهد.
در این راستا، باید ذهنیت فردگرایانه و انزواطلبانه موجود در جامعه به مهارت‌های زندگی اجتماعی تبدیل شود، چراکه انسان موجودی اجتماعی است و زندگی وی بدون تعامل با دیگران معنا نخواهد داشت. درواقع، بخش عمده‌ای از حیات اجتماعی انسان به این موضوع بستگی دارد که افراد در جامعه نقش مثبت ایفا کنند. بنابراین، علاوه بر فعالیت‌های آموزشی، تبلیغی و برنامه‌های پژوهشی باید گروه‌های بهداشت و سلامت را به تمامی نقاط کشور، به‌ویژه مناطق دورافتاده، گسیل کنیم تا مردم درباره سلامت، بهداشت، بارداری، پیشگیری از مرگ و میر نوزادان و مادران، اطلاعات لازم را داشته باشند.
بسته‌های حمایتی از زوجین نابارور نیز به رشد جمعیت کمک خواهد کرد یعنی کسانی که تمایل و اراده برای فرزندآوری دارند، اما به دلایل مختلف از فرزندآوری محروم هستند، از این محبت الهی بهره‌مند شوند؛ علاوه بر این، قانون جوانی جمعیت در کشور با وجود آمار مناسب، هنوز کافی نیست. بنابراین، باید بسترهای لازم برای شناسایی دقیق‌تر گروه‌های هدف فراهم شود تا بتوانیم به نحو احسن روی درصد مشخصی از مردم تأثیرگذار باشیم. آموزش مسئولیت‌پذیری، به ویژه در میان نسل جوان امری ضروری است که با افزایش آمادگی، توانمندی و مسئولیت‌پذیری افراد، به‌تدریج شاهد افزایش تمایل به فرزندآوری در جامعه خواهیم بود.
ایکنا- آیا در متون اسلامی و احادیث توصیه‌ای به تعداد فرزندان یا محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
یکی از مهمترین مباحث، مسائل عقیدتی و ایمانی است، امیرالمؤمنین(ع) در جنگ، به افراد مسن می‌فرماید: «محاسنتان را رنگ کنید تا دشمن فکر نکند با گروهی پیرمرد روبرو است» چراکه اگر دشمن احساس کند با جمعیتی پیر و غیرفعال روبرو است، جرئت تجاوز را پیدا می‌کند، اما جامعه‌ای که دارای نیروی جوان، توانمند، کارآمد و شاغل باشد، قدرت مقاومت بیشتری دارد و امنیت، خلاقیت و پویایی جامعه حفظ می‌شود.
خداوند در قرآن و روایات به خوبی این مسئله را برجسته کرده است، به‌طور نمونه می‌فرماید: «وقتی مادری فرزندی را به دنیا می‌آورد، گویی گناهانش پاک می‌شود و فرشته‌ای به مادر می‌گوید اعمالت را از سر بگیر یا زمانی که مادر به فرزندش شیر می‌دهد گویی فرزندی از فرزندان حضرت اسماعیل(ع) را در راه خدا آزاد کرده است»، همچنین ثواب و پاداش بسیاری برای مادر باردار، مادر شیرده و حتی پدری که برای خانواده‌اش کار می‌کند، درنظر گرفته شده است، چنانکه در حدیثی آمده است: «کادُّ الْعِیَالِ كَمُجَاهِدٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛ کسی که برای خانواده‌اش کار می‌کند، مانند مجاهدی است که در راه خدا می‌جنگد.»
گفت‌وگو از حانیه‌سادات حسینی‌کیا
انتهای پیام
