حضرت معصومه(س)؛ تجلی استمرار عترت و شفاعت شیعیان + فیلم

حکیمه‌سادات واعظ‌موسوی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در خصوص فضایل حضرت معصومه(س) در منابع فریقین بیان کرد: برای توضیح این مطلب لازم است که چند مقدمه بگویم. با توجه به اینکه حضرت معصومه(س) جزء خاندان عترت محسوب می‌شوند و ما می‌خواهیم ناظر به نگاه فریقین فضائل ایشان را بررسی کنیم، به حدیث ثقلین رجوع می‌کنیم. حدیث ثقلین هم در منابع شیعه و در منابع اهل‌‌ سنت به‌صورت متواتر و قطعی‌الصدور آمده است.

وی افزود: طبق این حدیث که دو امانت از پیامبر اکرم(ص) برجا ماند و آن هم کتاب خدا یعنی قرآن و عترت ایشان بود، مادامی که به این دو ثقل با هم استناد کنیم، گمراه نخواهیم شد و لغزشی نخواهیم داشت. پس حدیث ثقلین حدیثی متواتر بوده و در منابع اهل سنت در صحیح مسلم، جلد ۴، حدیث ۲۴۰۸ و صحیح ترمذی، حدیث ۳۷۸۶ ذکر شده است.

ضرورت پیروی از قرآن و عترت

این استاد دانشگاه تصریح کرد: از عبارت «ما إن تَمَسَّكتُم بِهِما» در می‌یابیم که قرآن و عترت جدایی ناپذیرند و همیشه با هم هستند. پس همان‌طوری که قرآن جاویدان و همیشگی است، عترت نیز جاویدان است. دومین نکته قابل برداشت این است که تبعیت از این دو، بدون قید و شرط است و سوم، با توجه به اینکه قرآن عاری از تحریف و اشتباه است، از همین‌رو، در اعمال و رفتار اهل‌ بیت(ع) نیز هیچ‌گونه خطا و اشتباهی وجود ندارد و معصوم هستند.

وی در پاسخ به اینکه اینکه عترت پیامبر(ص) چه کسانی هستند، تصریح کرد: شیعیان طبق دستور پیامبر اکرم(ص) که پس از خود، جانشین را امام علی(ع) معرفی کردند، از او پیروی می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که عترت پیامبر اکرم(ص) کسی است که در هیچ زمانی کافر نبوده که این در افضلیت امام علی(ع) هست؛ ایشان کسی بودند که اولین اسلام‌آورنده بودند.

جایگاه حضرت معصومه(س) در بین خاندان عترت و استمرار عترت

واعظ‌موسوی در پاسخ به اینکه آیا استمرار عترت به حضرت معصومه(س) هم می‌رسد، اظهار کرد: براساس حدیث ثقلین، استمرار عترت در همه اعصار وجود دارد. از این‌رو، می‌خواهیم جایگاه حضرت معصومه(س) در بین خاندان عترت را مشخص و بیان کنیم. اگر تاریخچه تشکیل مذهب حنفی را ببینیم، ابوحنیفه، مؤسس این مذهب از شاگردان امام صادق(ع) بوده است. هنگامی که ابوحنیفه قصد بیان روایتی از امام صادق یا امام باقر(ع) را داشت، آن‌قدر بر ثقه بودن آن‌ها اذعان و باور داشت که نیازی نمی‌دید تا سند و سلسله راویان آن را بیان کند.

وی ادامه داد: بنابراین این استمرار و ثقه بودن، همواره از امامی به امام دیگر منتقل شده است؛ پس حضرت معصومه(س) نیز از این فضایل مستثنی نبوده و همان‌طور که از نامشان نیز پیداست، مصون از گناه هستند. قبل از تشکیل مذاهب اهل‌ سنت که حدود به رسمیت شناخته شدن این مذاهب در قرن هفتم رخ داد، افراد شناختی بر آن‌ها نداشتند. 

این استاد حوزه و دانشگاه به امت واحده بودن اسلام و مسلمین تا قبل از قرن هفتم اشاره کرده و گفت: همچنین خلفای ابتدایی اهل‌ سنت، بارها بر ممکن‌الخطا بودن خود اذعان داشتند. این در حالی است که امامان دارای عصمت و مصون از خطا و گناه بودند. تا قبل از تشکیل مذاهب، امت اسلام، امتی واحد بود، اما افراد براساس سلیقه و طبق فتوای کسی که به نظرشان عالم بود را می‌پذیرفتند؛ به‌طور نمونه می‌گفتند: ما ذهب عایشه، ما ذهب عمر و... این یعنی طبق فتوای عایشه یا طبق فتوای عمر به این دستور، عمل می‌کنم.

وی ادامه داد: در زمان امام صادق(ع) که شاگردان زیاد شدند و رؤسای مذاهب چهارگانه جزء شاگردان بودند، فقه به اوج خود رسید و چالش فکری در بین مسلمانان رشد پیدا کرد و استدلال‌های مختلف پیدا شد، حاکم وقت مذاهب را رسمی کرد و دیگر سایر اعتقادات و پیروی‌ها رسمی نشد و این، طبق سلیقه حاکم وقت انجام شد.

واعظ‌موسوی ضمن بیان اقدامات امام صادق(ع) در برابر وضع به‌وجود آمده، بیان کرد: در سالی که مذاهب چهارگانه اهل سنت به رسمیت شناخته شدند، امام صادق(ع) با شکافتن این موضوع، بنیان فکری تازه‌ای را در میان مسلمانان پدید آوردند. این چالش اعتقادی و استدلالی رشد چشمگیری یافت و بحث‌های متعددی درباره مذاهب و تفاوت‌های استدلالی آن‌ها شکل گرفت. 

وی ادامه داد: در آن دوران، مصر و شام با توجه به سلیقه‌های حاکم خود، بیشتر به رشد مذاهب اهل سنت توجه نشان می‌دادند و این جریان سبب شد که مذاهب خاصی نام و رسم بیشتری پیدا کنند، در حالی که در اصل همه امت اسلامی واحد بودند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: شیعه، یکی از ارکان وحدت میان مسلمانان محسوب می‌شود ،چراکه قرآن، پیامبر واحد و سنت واحدی را برای همه معرفی کرده است. آنچه از کلام مبارک پیامبر اکرم(ص) بر جای مانده، ما دقیقاً همان را پذیرفته‌ایم، از جمله جانشینی ایشان.

وی تأکید کرد: دانستن این نکته حائز اهمیت است که تمامی پیامبران گذشته جانشینانی داشتند که تا ظهور پیامبر بعدی هدایت امت را بر عهده می‌گرفتند. گرچه برخی از این جانشینان در تاریخ ثبت نشده‌اند، اما در روایت‌ها از جانشینی حضرت عیسی(ع) سخن به میان آمده است. 

واعظ‌موسوی با اشاره به پیامبر آخرالزمانی و دلیل بر عصمت جانشینان بعدی گفت: درواقع، تمامی پیامبران جانشینانی داشتند، اما در مورد پیامبر آخرالزمان، صدق نمی‌کند، چراکه پس از ایشان کسی نیست که دین را تجدید و آن را به‌روزرسانی کند. بنابراین، حافظان دین باید از هرگونه خطا و فراموشی مصون باشند و به این جهت، شرط عصمت برای آن‌ها ضروری است. 

فضایل حضرت معصومه(س) در منابع فریقین

وی در پاسخ به اینکه چگونه استمرار عترت درخصوص حضرت معصومه(س) قابل فهم است، اظهار کرد: شیخ صدوق در آثار خود توضیح داده است که حکومت اسلامی، عترت را به‌عنوان محور استمرار دین شناخته و نقش آنان را در حفظ و هدایت امت اسلامی تأیید کرده است. این استمرار تا قیامت ادامه دارد و حضرت مهدی(عج) نقش حیاتی در این مسیر ایفا می‌کنند. امام صادق(ع) که استاد مذاهب بودند، حدیثی را نقل فرموده‌اند که درواقع، نوعی پیشگویی و معجزه محسوب می‌شود. ایشان پیش از ولادت پدر از حضرت معصومه(س) خبر داده‌اند که از نسل ایشان دختری به نام معصومه در قم دفن خواهد شد و زیارت او واجب خواهد شد. ایشان شفیع تمامی شیعیان خواهند بود. 

واعظ‌موسوی ادامه داد: این روایت نشان‌دهنده علم معصوم به آینده است، چراکه پیش از وقوع رویداد، از آن خبر داده‌اند. انسان‌های معمولی حتی از فردای خود نیز بی‌اطلاع هستند، اما معصومین(ع) با علم الهی نسبت به آینده آگاهی دارند. ویژگی برجسته حضرت معصومه(س) این است که از سه جهت با سه تن از جانشینان پیامبر اکرم(ص) در ارتباط بوده‌اند: دختر معصوم، عمه معصوم و خواهر معصوم. این جایگاه منحصر به‌فرد سبب شده است که شفاعت خاصی از سوی رسول خدا(ص) به ایشان تعلق گیرد. 

زیارت حضرت معصومه(س)؛ همچون زیارت امام معصوم(ع) 

وی در پاسخ به اینکه شأن و منزلت حضرت معصومه(س) در زیارتنامه ایشان چگونه است، اظهار کرد: زیارت حضرت معصومه(س)، خود از امام معصوم نقل شده است و در آن، نام چهار پیامبر اولوالعزم و پس از آن اهل‌ بیت(ع) با صیغه خطاب ذکر شده است. این نشان از عظمت مقام ایشان دارد، چراکه زیارتشان همچون زیارت امام معصوم(ع) است. هنگامی که امام رضا(ع) زیارت ایشان را توصیف می‌کنند، این جایگاه برجسته آشکارتر می‌شود. 

واعظ‌موسوی همچنین در پایان با اشاره به قداست حرم ایشان و شهر قم گفت: مسیر ایشان به‌سوی برادرشان، امام رضا(ع)، در طوس ناتمام ماند، زیرا در راه، دشمنان همراهان ایشان را به شهادت رساندند. در نهایت، به قم آمدند، جایی که شیعیان اهل بیت(ع) سکونت داشتند. از این‌رو، زیارت ایشان مقام ویژه‌ای دارد و از منزلت والای ایشان در میان اهل بیت(ع) پرده برمی‌دارد. حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است که هر کس حضرت معصومه(س) را با معرفت به جایگاه ایشان زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.

گفت‌وگو از هانیه محمدنژاد

فیلم از محدثه نعیمی‌فرد و تدوین از حانیه‌سادات حسینی‌کیا