هجرت حضرت معصومه(س)؛ حرکتی برای انتقال اندیشه امام به جامعه
شخصیت حضرت معصومه(س) فراتر از یک انسان عادی است، او صرفاً یک خواهر نگران نیست بلکه او یک تحلیلگر سیاسی، کنشگر فرهنگی و پیام‌رسان و انتقال‌دهنده اندیشه امام به جامعه اسلامی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل چراغی کوتیانی، استاد حوزه و دانشگاه طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: یکی از مهمترین موضوعات در خصوص زندگی حضرت معصومه(س) جریان هجرت ایشان است، دو رویکرد به علت هجرت این بانوی بزرگوار از مدینه تا قم قابل تصور است که هر کدام از این دو رویکرد امتداد اجتماعی متفاوتی دارد.
در یک رویکرد هجرت ایشان بازتاب یک رابطه عاطفی بین یک خواهر و برادر بوده است، خواهری که مثل همه خواهران دیگر، کانون احساس و عاطفه است و در فراق برادر عنان از کف داده و پای در راهی می‌گذارد که هر چند دور و دراز و سخت است، اما منتهی به دیدار برادر و رفع دلتنگی‌های او می‌شود که در این رویکرد، مبنای حرکت حضرت معصومه(س) یک انگیزه عاطفی و مبتنی بر امری فطری و طبیعی است.
رویکرد دوم علل هجرت ایشان این است که هجرت این بانو نه صرفاً از سر دلتنگی و عواطف طبیعی بلکه اصالتاً یک حرکت سیاسی و فرهنگی است که فهم این رویکرد در گروه شناخت وضعیت سیاسی و فرهنگی آن دوره است.
هجرت؛ انتخاب هوشمندانه حضرت معصومه(س) برای روشنگری
از لحاظ وضعیت سیاسی، مأمون با انتخاب امام رضا(ع) به‌عنوان ولیعهد، از سویی به دنبال مشروعیت‌بخشی به حاکمیت طاغوتی خود و از سوی دیگر و توأمان به دنبال تخریب شخصیت مردمی و معنوی امام رضا(ع) است، سفر امام رضا(ع) به مرو و نیز پذیرش ولایت‌عهدی، وضعیتی اجباری داشته است، اما رسانه هژمنویک، تحریف‌گر و دروغ‌پرداز مأمون اجازه نمی‌دهد که مردم به این حقیقت دست یابد که در این مسیر باید کسی روشنگری می‌کرد، آن هم کسی که از عمق وجود، امام و حرکت ایشان را می‌شناسد.
هجرت این بانوی بزرگوار از سویی ایجاد سؤال در ذهن جامعه نسبت به هدف حرکت ایشان و در مرحله بعدی مسیر این سفر بهترین فرصت برای روشنگری نسبت به رفتار ریاکارانه دستگاه خلافت عباسی بود، گذر از شهرها و سخن گفتن با مردم در آن دوره ظلم و بیداد و اختناق، انتخابی هوشمندانه محسوب می‌شود.
این هجرت از منظر فرهنگی کارکردها و اهداف مهمی داشت؛ در آن زمان به مدد تساهل برنامه‌ریزی شده‌ای که حکومت عباسی ایجاد کرده بود، گروه‌های انحرافی به آسانی به تولید و انتشار ایده‌های خود می‌پرداختند و گروه‌هایی چون واقفیه، اسماعلیه و... که جریان بدلی و تحریف‌گر در تفسیر امامت و امتداد آن بودند، زنده و فعال اقدام می‌کردند و این می‌توانست در ذهنیت جامعه شیعی آن روز انحراف ایجاد کند و مردم را نسبت به جریان امامت دچار تحیر و تردید کند که در این زمان حضرت معصومه(س) هجرت خویش را آغاز می‌کند و در این مسیر به روشنگری می‌پردازند.
مسیر حرکت امام رضا(ع) قدری با حضرت معصومه(س) متفاوت بوده است و جالب‌تر این که به نقلی مسیر حرکت حضرت معصومه(س) را خود امام رضا(ع) تعیین کرده بودند، علت این تفاوت این است که تلاش حاکمیت عباسی این بود تا آن جا که ممکن است امام رضا(ع) را از شهرها و سکونتگاه‌های شیعیان عبور ندهد زیرا این کار باعث می‌شد هم شیعیان با امام مواجه نشوند و شورش نکنند و هم اینکه شبهات فکری گروه‌های انحرافی توسط امام(ع) پاسخ داده نشود.
امام رضا(ع) هوشمندانه با دعوت حضرت معصومه(س) به مرو و تعیین مسیر برای ایشان، بستر را برای ایفای نقش فرهنگی و روشنگرانه حضرت معصومه(س) آماده کردند، به خصوص اینکه امام رضا(ع) از حضرت معصومه(س) درخواست می‌کنند از هر که گذر کردی به بحث و نظر علمی بپرداز، پس از این منظر حرکت حضرت معصومه(س) حرکتی سیاسی و در راستا و هماهنگ با حرکت امام رضا(ع) بود.
این شیوه هجرت پیش از این نیز توسط حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) تجربه شده بود، در حقیقت حرکت حضرت معصومه(س) حرکتی زینبی و در امتداد شبهه‌افکنی دشمنان و تفسیر خالص حرکت امام رضا(ع) بود و این رویکرد بر خلاف رویکرد پیشین، بعد اجتماعی دارد.
حضرت معصومه(س) کنشگر فرهنگی برای انتقال اندیشه امام به جامعه
شخصیت حضرت معصومه(س) از این منظر فراتر از یک انسان عادی است، او صرفاً یک خواهر نگران نیست بلکه او یک تحلیلگر سیاسی، کنشگر فرهنگی و پیام‌رسان و انتقال‌دهنده اندیشه امام به جامعه اسلامی است.
این بانوی بزرگ بیش از آن که تعینی احساسی داشته باشد، حضوری سیاسی و فرهنگی داشت، در این سطح حرکت ایشان در دفاع از ساحت قدسی امامت، با حرکت حضرت زهرا(س) در دفاع از ولایت امیرالمؤمنین(ع) و دفاع حضرت زینب(س) از ولایت امام حسین(ع) قابل مقایسه است و این رویکرد واقعیت، جایگاه و ارزش وجودی حضرت معصومه(س) را برای ما آشکار می‌کند.
حرکت حضرت معصومه(س) و حضور ایشان در شهر قم زمینه‌ساز شکل‌گیری یک بستر فرهنگی مهم و تأثیرگذار برای انتقال فرهنگی بوده است، حضور فقها و محدثان بزرگ شیعه در قم و بعدها شکل‌گیری حوزه علمیه قم در کنار مضجع شریف ایشان، یکی از مهمترین دستاوردهای فرهنگی هجرت حضرت معصومه(س) بود.
فهم این حقیقت وقتی میسر است که بدانیم طبق پیش‌بینی‌های پیشوایان دینی ما، علم و دانش ناب از قم به سراسر جهان منتقل خواهد شد، شکل‌گیری حوزه علمیه قم در صد سال پیش از این و حضور عالمان و دانشمندان بزرگ شیعی در قم و رونق گرفتن بازار تولید علم ناب دینی در این شهر از پیامدهای هجرت هوشمندانه حضرت معصومه(س) بود.
حضور مزار منور حضرت معصومه(س) این شخصیت بزرگ جهان اسلام، هم الهام‌بخش علم و دانش و هم بازکننده گره‌های فروبسته مسائل علمی از ذهن اندیشمندان و فلاسفه بزرگ است، همان‌گونه که نقل می‌شود، مسئله علمی اتحاد عاقل و معقول در کنار مزار شریف آن حضرت برای ملاصدرا حاصل شده است و خودش در این خصوص می‌نویسد که مسئله اتحاد عاقل و معقول از مشکل‌ترین مسائل فلسفی است که تاکنون هیچ فیلسوف مسلمانی توفیق حل آن را پیدا نکرده است، من با توجه کامل به سوی خدای سبحان از او خواستم که مشکل برایم حل شود، دری از رحمت حق بر من گشوده شد و در این مورد معرفت جدیدی برایم حاصل شد، هنگام نوشتن این بحث من در قریه کهک قم بودم، از آنجا رهسپار قم شدم، به زیارت دختر موسی بن جعفر(س) رفتم و از آن حضرت در حل این مسئله یاری جستم و به برکت او در روز جمعه این مطلب بر من کشف شد.
سخن را با کلامی از استاد جوادی آملی در این خصوص به پایان می‌برم که فرمود: «اگر انسان کتابی و یا مطلب علمی را در شهری که از نظر آب و هوا و موقعیت اقلیمی از قم بهتر است. بعد عین همان کتاب و یا مطلب را در جوار رحمت بارگاه حضرت فاطمه معصومه(س) در قم مطالعه کند، می‌بیند که برکات دیگری نصیب انسان شده و حقایق بالاتری برای انسان کشف می‌شود.»
انتهای پیام
