قرآن مسئله هویت جوامع را متوقف بر مقاومت می‌داند + فیلم

ادبیات مقاومت بیان رویارویی و تقابل دو اندیشه و تفکر است که یکی بر پایه بی‌عدالتی و سلطه‌جویی استوار است و دیگری جبهه مقابل آن که برای احقاق حق تلاش می‌کند. قرآن دفاع از مظلومان را یک وظیفه شرعی می‌داند و پذیرش ظلم را نکوهش می‌کند. خداوند سبحان، عزتمندی مسلمانان، اقتدار مؤمنان، برون‌رفت از انفعال و شکست و انزوای معاندان را نتیجه مقاومت در برابر مفسدان می‌داند و به بندگان خویش می‌فرماید که در برابر بی‌عدالتی‌ها سر تسلیم فرود نیاورند و با تمام وجود به مقابله بپردازند. از دیدگاه قرآن، هدف اصلی مقاومت ایجاد تعادل و توازن در جامعه است. بینش دینی، مقاومت جمعی در مقابل سلطه‌جویان را می‌طلبد و همه آحاد جامعه را در برابر زورگویان مسئول می‌داند.

از این‌ رو، نشست تبیینی «مؤلفه‌های محور مقاومت از منظر قرآن کریم با محوریت مکتب سید مقاومت» ویژه شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان به همت خبرگزاری ایکنا شعبه قم، یکشنبه، 15 مهرماه برگزار شد در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به ارائه مطالبی پرداخت که بخش اول آن در ادامه از نظر می‌گذرد:

اصطلاح «مقاومت» در قرآن کریم

واژه مقاومت از قوم باب مفاعله است و معمولاً بین دو طرف که با هم در تعارض هستند و یک طرف متجاوز و ستمگر و سمت دیگر ستم‌دیده است، مفهوم پیدا می‌کند. در قرآن کریم واژه مقاومت به کار نرفته اما مفهوم مقاومت وجود دارد که گاهی در قالب واژه یا مفهوم کل آیه می‌آید.

در قرآن کریم در آیه 30 سوره فصلت آمده است: «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ كسانی كه گفتند پروردگار ما خداوند يگانه است سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنها نازل می‌‏شوند كه نترسيد و غمگين مباشيد، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی كه به شما وعده داده شده است.» این آیه مفهوم مقاومت را می‌رساند به معنای تعارضی که درون انسان پدید می‌آید و انسان از یک طرف به سوی تبعیت خداوند دعوت می‌شود و از طرفی دیگر نفس انسان، انسان را به راحتی و معصیت فرا می‌خواند. این تعارض یا درون انسان پدید می‌آید یا بیرون از او. 

کسی که به جامعه توحیدی اعتقاد داشته باشد با جریان مقاومت مواجه خواهد شد و در برابر جریان معارض با جریان مقاومت وظیفه و مسئولیت دارد. انسان در ابعاد گوناگون زندگی احساس می‌کند به مقاومت نیاز دارد. انسان در رویارویی با نفس اماره، شیطان و جبهه استکبار نیاز به مقاومت دارد.

واژگان استقامت «فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ؛ پس همان‌گونه كه دستور يافته‏‌اى ايستادگى كن»(هود/ 112)، صبر و ثبات «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد صبر كنيد»(آل عمران/ 200)، جهاد «ان الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا؛ و كسانى كه در راه ما كوشيده‏‌اند به يقين راه‌هاى خود را بر آنان مى‌‏نماييم» دال بر مفهوم مقاومت است.

برخی جملات مانند آیه چهارم سوره صف، «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيانٌ مَرْصُوصٌ؛ خدا کسانی را دوست دارد که صف زده در راه او جهاد می‌کنند و از ثابت قدمی گویی بنایی پولادین و استوارند» و آیه 249 بقره، دال بر مفهوم مقاومت است.

جریان مقاومت لزوماً اختصاص به جنگ ندارد و در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی قابل اجراست. یک انسان موحد و معتقد به نظام توحیدی، در برابر هر جبهه‌ای در تعارض با جریان مقاومت، باید ایستادگی کند.

آیا مقاومت یک راهبرد و رویکرد است؟

برخی از افراد، مسئله مقاومت را به یک رویکرد یا یک روش تعبیر می‌کنند و این به معنای آن است که پس یک جامعه اسلامی داریم که رویکرد، راهبرد یا روش مقاومت نیست، در حالی که مقاومت در اساس دین حضور دارد، نمی‌توان مفهومی از مفاهیم دینی یا موضوعی قرآنی را ملاحظ کنید مگر اینکه مقاومت در آن اشراق شده باشد، درواقع به تعبیر دیگر مقاومت مقدم جریان توحیدی است و نمی‌توان از مسئله مقاومت صرف‌نظر کرد و هر جا مسئله‌ای دینی مطرح شود برای تحقق آن با جبهه‌های مخالف مواجه خواهد شد که گاهی شیطان و نفس انسانی است یا یک امر اجتماعی مربوط به جامعه است.

در حقیقت زمانی که به آیات شریفه قرآن کریم مراجعه می‌کنیم، قرآن مسئله هویت یک جامعه را متوقف بر مقاومت می‌داند، درواقع شکل‌گیری یک جامعه و صیانت از بقای یک جامعه بدون مقاومت امکان‌پذیر نیست. بین مقاومت و اعتقاد به ربوبیت فاصله‎ای وجود ندارد و در حقیقت دین و سراسر معارف دینی، مسئله مقاومت جریان دارد. بنابراین، مقاومت یک روش یا یک رویکرد نیست بلکه یک جریان هویت‌بخش به اصل دین و صیانت‌بخش از استمرار دین است که مؤلفه‌ای اساسی در محور مقاومت به‌شمار می‌رود.

کسانی که در مسیر مقاومت هستند باید بدانند که مقاومت اختصاص به شخصیت یا گروهی ندارد و تنها وظیفه رهبری نظام و کسانی که در جبهه مقاومت قرار دارند، نیست بلکه امری فطری است و به باورمندان به خداوند تعلق دارد و اگر کسی می‌خواهد دین‌دار بماند باید اهل مقاومت باشد.

مقاومت اختصاص به حریان توحیدی ندارد و جریان‌های باطل نیز نیازمند مقاومت هستند؛ درواقع آنان برای استمرار حاکمیت خود به مقاومت نیاز دارند. صهیونیست برای اشغال نابه‌حق سرزمین فلسطین برخلاف اراده الهی و جامعه اسلامی، مقاومت کردند. هرکس مقاومت کند و در مسیر مقاومت سست‌عنصر نباشد موفق خواهد شد و کسانی که سست‌عنصر باشند محکوم به شکست می‌شوند.

فلسفه مقاومت‌های امروز جبهه مقاومت در برابر جبهه دشمن نه این است که جبهه مقاومت از ابزار فنی و قدرتمندی برخوردار است بلکه به‌خاطر آن است که رهبران مقاومت به‌درستی مفهوم مقاومت را درک کردند و نیز افراد جبهه مقاومت به‌خوبی در برابر استکبار جهانی ایستادگی کردند.

درواقع جبهه مقاومت یک مسئله راهبردی است که در حقیقت و متن دین است و اگر مقاومت را از دین بردارید، مجموعه‌ای از خرافات از آن باقی می‌ماند و حقیقت دین عیان نمی‌شود یا در برابر تهاجم و عزت جامعه، ملت و کشور بی‌طرف است یا اساساً به ابزاری توجیه‌گر برای شکست و ذلت‌پذیری ملت تعبیر می‌شود.

حقیقت دین همراه با مقاومت است و بدون مقاومت دین حقیقی و دین‌دار حقیقی تحقق پیدا نمی‎‌کند، بنابراین دین‌دار اهل مقاومت است و قوام دین و دین‎‌‌داری به مقاومت بستگی دارد.

تفاومت مقاومت جبهه دشمن و جبهه حق

در تفاوت مقاومت جبهه دشمن و جبهه حق باید گفت تفاوت اصلی در قداست آن است، گرچه در مفهوم یکسان است. مقاومت مقدس، مقاومت حق در برابر باطل است و انسان برای تحقق اراده خداوند در زمین ایستادگی می‌کند که در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی بروز و ظهور پیدا می‌کند که چنین مقاومتی ارزشمند و مقدس است.

اگر مقاومت ار جانب باطل بود، مقاومت است اما مقدس نیست و بی‌ارزش است. صهیونیست جنایتکار و خون‌خوار است که بشر از آن همه جنایت حیرت می‌کند، اما مقاومت ناپاک و جبهه باطل است.

مقاومت راهبردی به‌معنای مقاومت استراتژیک با برنامه‌های سازمان‌یافته برای تقویت معرفت و پیشرفت جامعه اسلامی از یک طرف در جهت رشد معرفت و آگاهی جامعه قدم برمی‌دارد و از طرفی دیگر پیشرفت جامعه را مورد لحاظ قرار می‌دهد. هویت مقاومت چندجانبه است.

اگر نگاه ما به مقاومت مقاومت راهبردی باشد می‌توانیم تجلی آن را در همه اقشار و ابعاد مختلف زندگی و انسان مشاهده و درک کنیم. درواقع داشتن نگاه راهبردی به مقاومت سبب می‌شود تا انسان در برابر هر خواسته معارض مانند نفس اماره خویش مقاومت و ایستادگی کند. 

ادامه دارد....

به کوشش محدثه نعیمی‌فرد

فیلم از حانیه‌سادات حسینی‌کیا