وظیفه علما در عصر غیبت حفظ اصل دین است

آیت‌الله سیدمحمد غروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با ایکنا از قم، ضمن معرفی وظایف علما اظهار کرد: وظیفه علما نشر معارف دین، تبیین و دفاع از آنها است. علمای دین باید خودشان معارف دین الهی را در زمینه‌های مختلف به خوبی دریافت کنند سپس آن علم را به دیگران منتقل کنند و اگر در رابطه با معارف دینی اشکالات و هجمه‌هایی وجود دارد، پاسخ بدهند. 

وی ادامه داد: در نتیجه احکام علمای اسلام در هر زمانی، چه در زمان ائمه معصومین(ع) و چه در زمان غیبت. این چیزی است که خود ائمه معصومین(ع) هم فرمان دادند که علما چنین نقشی داشته باشند که هم امکان الهی دریافت و هم منتشر کنند. نمونه این علما در تاریخ امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و شاگردان ایشان وجود دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در زمان غیبت امام معصوم(ع) وظیفه علما سنگین‌تر است. در واقع باید احکام الهی را بیان، تبیین و دفاع از دین کنند. دیگر وظیفه علما در عصر غیبت این است که اگر زمینه‌اش فراهم باشد، بتوانند یک سری وظایفی که در اسلام وجود دارد، عهده‌دار شوند که یکی از آنها ولایت است و روایاتی نیز در این زمینه از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) مطرح است.

غروی افزود: در زمان غیبت کبری، بحث ولایت بر دوش علماست. به عبارت دیگر یکی از وظایفی که به عهده علما هست، این است که شوون مسلمانان را باتوجه به اینکه به احکام الهی احاطه دارند، اجرا کنند و یا به اجرا بگذارند. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: خطبه‌ای از امام حسین(ع) آمده است که حضرت در منا و حدود دو سال قبل از شهادتشان گفته‌اند: بِأَنَّ مَجَارِیَ الْأُمُورِ وَ الْأَحْکَامِ عَلَی أَیْدِی الْعُلَمَاءِ بِالله الْأُمَنَاءِ عَلَی حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ فَأَنْتُمْ الْمَسْلُوبُونَ تِلْکَ الْمَنْزِلَةَ وَ مَا سُلِبْتُمْ ذَلِکَ إِلَّا بِتَفَرُّقِکُمْ عَنِ الْحَقِّ وَ اخْتِلَافِکُمْ فِی السُّنَّةِ بَعْدَ الْبَیِّنَةِ الْوَاضِحَةِ وَ لَوْ صَبَرْتُمْ عَلَی الْأَذَی وَ تَحَمَّلْتُمُ الْمَئُونَةَ فِی ذَاتِ اللهِ کَانَتْ أُمُورُ اللهِ عَلَیْکُمْ تَرِدُ وَ عَنْکُمْ تَصْدُرُ وَ إِلَیْکُمْ تَرْجِعُ وَ لَکِنَّکُمْ مَکَّنْتُمُ الظَّلَمَةَ مِنْ مَنْزِلَتِکُمْ، این برای آن است که زمام امور و گذرگاه احکام (یعنی پست‌های کلیدی) به دست عالمان به خداست که بر حلال و حرام خدا امین‌اند و از شما این منزلت را ربودند و آن از شما ربوده نشد مگر به واسطه تفرق شما از حق و اختلاف شما در سنت پیامبر(ص)، با اینکه دلیل روشن بر آن داشتید، و اگر بر آزار‌ها شکیبا بودید و در راه خدا هزینه‌ها (و تعهدها) را تحمل می‌کردید، زمام امور دین خدا به شما سپرده می‌شد و از جانب شما به جریان می‌افتاد و به شما برمی‌گشت؛ ولی شما ظالمان را در جای خودتان نشاندید و امور دین خدا را به آنان سپردید تا به شبهه، کار کنند و در شهوت و دلخواه خود راه روند.

غروی با بیان اینکه وظایف علما این است که غیر از اینکه مبین معارف الهی باشند، بلکه آن شوونی که مربوط به امور عمومی مردم است را عهده‌دار شوند، افزود: پس اینطور نیست که حکومت از دست آنها گرفته شود و کسانی حاکم شوند که با احکام و معارف الهی هیچ‌گونه آشنایی ندارند و نقش منفی ایفا کنند. علما نباید اجازه بدهند تا کسی حکومت کند که جامعه را به انحراف بکشاند و باعث به‌وجود آمدن بدعت شود.

این استاد حوزه و دانشگاه ضمن بیان حجیت رجوع به علما در عصر غیبت، گفت: معصومین(ع) زمانی که حی و حاضر بودند بر مردم موعظه می‌کردند تا ظلمه را انتخاب نکنند و به فردی که عالم واقعی است مراجعه کرده تا دادرسی شوند. امام حسن عسکری(ع) می‌فرمایند: فَأمّا مَن کانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِهِ حافِظا لِدینِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِیعا لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ أن یُقَلِّدُوهُ، وذلکَ لا یکونُ إلّا بَعضَ فُقَهاءِ الشِّیعَةِ لا جَمیعَهُم. اما هر فقیهى که خویشتندار و نگاهبان دین خود باشد و با هواى نفْسش بستیزد و مطیع فرمان مولایش باشد، بر عوام است که از او تقلید کنند و البته این ویژگی‌ها را تنها برخى فقهاى شیعه دارا هستند، نه همه آنها.

وی گفت: بعد از بیان روایت و حجیت حکومت عالمان دینی در عصر غیبت به بیان یک اصل می‌پردازیم و آن هم اصل عقلی است و بیان اینکه بالاخره نیاز به حکومت داریم. از طرف دیگر اسلام جامعیت دارد و احکام الهی آن در زمینه‌های مختلف هست؛ بنابراین هر کسی نمی‌تواند حکومت را عهده‌دار شود. با تبیین همه این مسائل باید به ولایت فقیه در زمان غیبت معصوم پی برد. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه آیا حوزوی بودن عالم اهمیت دارد، تصریح کرد: وقتی می‌گوییم متخصص اسلامی باشند، به معنای این است که تحصیلات حوزوی داشته باشند و از راه صحیحی به این علوم دسترسی پیدا کرده باشند. 

وی ادامه داد: نمی‌توان گفت کسی حاکم اسلامی هست، اما هیچ‌گونه تحصیلات حوزوی ندارد و به درجه اجتهاد نرسیده است. همین امر سبب می‌شود تا مراجعه به ظلمه شود و فردی را به‌عنوان حاکم اسلامی قبول کنیم که تحصیلات و این علوم را فراگرفته باشد.

غروی گفت: ظهور یک مرحله‌ای است که ان‌شاءالله اتفاق خواهد افتاد. وظیفه علما در عصر غیبت این است که نشر و تبیین معارف الهی را به نحو احسن انجام دهند. برپایی حکومت عادل اسلامی زمینه‌ای برای ظهور حضرت حجت(عج) است. 

وی ضمن بیان برخی نشانه‌های محسوس که نشان‌دهنده وجود حضرت حجت(ع) است، اظهار کرد: امام معصوم در جامعه هست و ناظر است، اما غایب است، یک اطمینان به عالمان دینی و مردم می‌دهد و آنان احساس می‌کنند که امام معصوم(ع) در بین آنان هست و به دلیل مسائلی نمی‌تواند در بین مردم حضور فیزیکی پیدا کند. امام در پاره‌ای از موارد، آنجایی که اصل اسلام در خطر است نیز کمک‌های خاصی به بزرگان فقها و علمای ما در عصر‌های مختلف انجام داده است.

غروی افزود: در برخی روایات آمده است که امام زمان(عج) مانند خورشیدی پشت ابر است و این‌چنین نیست که نورش بر جایی نتابد؛ بنابراین روشنایی در روز نشان از وجود دارد ولو اینکه از پشت ابر بتابد. امام نفس وجودش یک آرامش روانی بین امت ایجاد می‌کند. 

این استاد حوزه و دانشگاه ضمن بیان برخی دلایل تکوینی نیز در اثبات وجود حضرت تصریح کرد: دلایل تکوینی اثبات وجود حضرت نیز وجود دارد؛ امام اساساً واسطه فیض الهی است. این واسطه اگر در این دنیا نباشد، مشکلات به وجود می‌آید.

غروی در پایان ضمن بیان شرط ظهور حضرت حجت اظهار کرد: شرط آمادگی بشریت برای ظهور حضرت باعث حضور فیزیکی ایشان می‌شود. باید وضعیتی مردم جهان پیدا کنند که از همه حکومت‌ها ناامید شده باشند و چشمانشان به عالم بالا باشد که یک منجی الهی بیاید و جامعه کلی بشری را نجات دهد. اگر چنین زمینه‌ای فراهم شد، اکثریت انسان‌ها چنین قابلیتی پیدا کردند، حضرت ظهور خواهند کرد؛ بنابراین در روایات و سخنان بزرگان نیز آمده که غیبت امام به خاطر خود ماست.

گفت‌وگو از هانیه محمدنژاد