نگاهی به تفسیر «ضیاء الفرقان فی تفسیر القرآن»
کتاب «ضیاء الفرقان فی تفسیر القرآن» تفسیری است که در هجده مجلد نگاشته شده و همه آیات قرآن را مورد توجه و بررسی قرار داده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی رفیع‌پور، استاد حوزه علمیه طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: از جمله تفاسیر معاصر که در شهر تهران نگاشته شده است و می‌تواند به‌عنوان یکی از آثار قرآن‌پژوهی عالمان معاصر در حوزه علمیه تهران فهرست شود، «ضیاء الفرقان فی تفسیر القرآن» است که متأسفانه به‌صورت مناسبی معرفی و عرضه نشده و از همین رو برای بسیاری از قرآن‌دوستان و قرآن‌پژوهان ناشناخته مانده است.
مفسر تفسیر «ضیاء الفرقان فی تفسیر القرآن» آیت‌الله محمدتقی نقوی قایینی است که ایشان در سال ۱۳۰۸ (برابر با ۱۳۴۸ ق) در قائن زاده شد. در 16 سالگی برای تحصیل در علوم حوزوی به مشهد رفت و از عالمان آنجا از جمله ادیب نیشابوری، سیداحمد مدرس یزدی، شیخ محمد کاظم دامغانی و شیخ هاشم قزوینی بهره برد و در دروس معقول برخی از بزرگان مشهد شرکت کرد.
سپس برای مدت کوتاهی به قم رفته و در درس برخی از علمای قم از جمله آیت‌الله بروجردی و علامه سیدمحمد حسین طباطبایی شرکت کرد و برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت. مرحوم نقوی سال‌ها در نجف اشرف در درس علمای بزرگی، چون آیات عظام حکیم، شاهرودی و به‌ویژه آیت‌الله خوئی حاضر شد و پس از فراغت از تحصیل در سال ۱۳۸۹ به تهران آمد. آیت‌الله نقوی تا پایان عمر در شهر تهران اقامت گزیده و ضمن تدریس در برخی از مدارس علمیه این شهر عمدتاً به تألیف از یک سو و منبر و خطابه از سوی دیگر اهتمام ورزید.
نتیجه سال‌ها تألیف مرحوم نقوی نگارش آثار متعددی است: تفسیر ضیاء الفرقان فی تفسیر القرآن (۱۸ جلد) که در این نوشتار به معرفی آن خواهیم پرداخت. شرح کامل نهج‌البلاغه با نام «مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغة» (۱۷ جلد) که تألیف آن را در نجف اشرف آغاز و در تهران به اتمام رسانید. شرح زیارت جامعه کبیره، شرح دعای کمیل، شرح دعای عرفه، شرح خطبه غدیر، شرح خطبه فدک.
همان‌طور که از عناوین آثار آیت‌الله نقوی ملاحظه می‌شود رویکرد علمی ایشان بررسی و پرداختن به مباحث اعتقادی و الهیاتی بود. منابر ایشان هم با همین رویکرد بود و نگارنده مکرراً توفیق شرکت در منابر را داشته است.
مرحوم آیت‌الله نقوی در سال‌های آخر عمر در منزل بیمار و سرانجام در ۱۸ خرداد ۱۳۹۸ رحلت کرد و پس از تشییع در حرم حضرت معصومه(س) حجره ۱۴ صحن اتابکی دفن شد.
معرف تفسیر ضیاءالفرقان
ضیاءالفرقان تفسیری است که نویسنده دانشمند آن پس از اتمام شرح نهج‌البلاغه، در 18 مجلد نگاشته شده در تاریخ نهم آبان ۱۳۸۵ شمسی برابر با شوال ۱۴۲۷ قمری به اتمام رسیده است.
با توجه به اینکه مفتاح‌السعادة در ذی‌القعدة ۱۴۰۳ هجری تمام شده است، بنابراین می‌توان گفت که نویسنده محترم آن در حدود ۲۴ سال مشغول نگارش این تفسیر بوده است؛ چاپ اول و آخر این اثر توسط انتشارات قاین در سال ۱۳۹۷ شمسی (۱۴۳۹ قمری) انجام شده است.
قوت‌ها و ضعف‌های تفسیر ضیاءالفرقان
تفسیر ضیاءالفرقان یک تفسیر کامل است و همه آیات قرآن را با رویکرد الهیاتی و کلامی مورد بررسی قرار داده و به مسائل لغوی و ادبی و اخبار و روایات در مباحث مختلف توجه داشته است؛ این کتاب تفسیری نقادانه بوده و نسبت به نظراتی که دیده است با نقادی روبرو شده است و اشعار عربی متعدد و زیبایی در جای جای کتاب ذکر شده است.
تفسیر ضیاءالفرقان می‌توانست بهتر هم باشد. برخی از کاستی‌های این تفسیر به نوشتار و برخی به ناشر باز می‌گردد، مانند بسیاری از تفاسیر در سور و آیات بخش‌های آخر قرآن کریم با اختصار و شتاب بحث کرده است و مطالب اصلی در مجلدات اول قرار دارد.
عدم توجه به مباحث المیزان به عنوان مهم‌ترین تفسیر معاصر شیعی در همه مباحث و مراجعه موردی به آن در پاره‌ای از مباحث از دیگر کاستی‌های این تفسیر است؛ همچنین دارای متأسفانه در چاپ کتاب اغلاط متعددی راه یافته است مانند (جلد ۱ ص ۱۰: و إنی لأجور: لأرجو.)
نداشتن فهرست آیات، روایات و موضوعات که برای یافتن هر مطلب در چنین کتاب بزرگی از ضروریات است، از دیگر کاستی‌های این تفسیر است؛ ناگفته نماند که تفسیر ضیاءالفرقان نیازمند منبع‌یابی دقیق است. از جمله: (ج ۱ ص427) و عدم استخراج اسامی شاعران و آدرس دیوان اشعار آنها برای علاقه‌مندان از مواردی است که باید در این تفسیر به آن توجه می‌شد؛ امیدواریم که شاهد چاپ جدید این کتاب با ویرایش و تحقیق باشیم.
انتهای پیام
