سازمان‌های جهانی بر مبنای اخلاق واحد ایجاد شوند
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه اخلاق بهترین زمینه برای ایجاد گفت‌وگو در سطح جهانی است، گفت: باید جریان اخلاق جهانی پیگیری شود و سازمان‌های جهانی در این راستا شکل بگیرند و طوری نباشد که خود این سازمان‌ها به ضد کارکرد تبدیل شده و از اخلاق به ابزاری برای سلطه بر دیگران استفاده کنند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی؛ استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 13 اسفندماه در دومین کمیسیون همایش بین‌المللی «مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت» که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با بیان اینکه کسانی امثال هانس کونگ معتقدند که بدون صلح بین ادیان، صلح جهانی محقق نخواهد شد، گفت: عده‌ای به این دلیل این حرف را می‌زنند که بر این باورند که ادیان، جنگ‌ها را ایجاد می‌کنند که این حرف مورد تایید نیست؛ کونگ می‌گوید فارغ از اینکه جنگ‌ها به چه دلیل رخ می‌دهد ادیان ظرفیت آن را دارند که صلح جهانی ایجاد کنند و بنده هم این نظر را از متون اسلامی پیگیری می‌کنم.
بوسلیکی با اشاره به رهنمودهای قرآن کریم برای ایجاد گفتمان اخلاق جهانی، اظهار کرد: قرآن کریم زمینه‌های زیادی برای گفت‌وگوی اخلاق جهانی دارد از جمله فرموده است: قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ با وجود اختلاف نظر میان اهل کتاب با مسلمانان خداوند به پیامبر(ص) فرموده است که بر روی مشرکات با یکدیگر گفت‌وگو کنیم.
بوسلیکی اظهار کرد: عرض بنده این است که امروز هم ما می‌توانیم با وجود همه اختلافات با این منطق در سطح جهانی به گفت‌وگو پیرامون مشترکات بپردازیم و به جای اینکه بر اهل کتاب تمرکز کنیم می‌توانیم بر «یا اهل العالم» تمرکز داشته باشیم. اگر بخواهیم در سطح جهانی این کار را دنبال کنیم، شاید هیچ گزینه‌ای جز اخلاق پیدا نکنیم.
اخلاق؛ بهترین زمینه برای گفت‌وگوی جهانی
بوسلیکی بیان کرد: در سال 1993 پارلمان ادیان در شیکاگو با حضور 6500 تن از نمایندگان ادیان مختلف از سراسر جهان برگزار شد که البته ادیان غیرآسمانی مانند بودا و شینتو و .. هم حضور داشتند، در این اجلاسیه وقتی کسانی سخنان خود را با نام خدا شروع کردند افراد دیگر جلسه را ترک کردند یعنی حتی بر سر اسم خدا اشتراکی وجود نداشت ولی همین پارلمان بیانیه‌ای صادر کرد که نشان می‌دهد بر سر اخلاق، اشتراک وجود دارد؛ محور این بیانیه، این تعبیر بود که «هر چه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند» و این نشان می‌دهد گفت‌وگوی جهانی حول اخلاق موفقیت بیشتری نسبت به سایر مسائل دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه پیمان حلف‌الفضول هم نمونه دیگری برای توسعه اخلاق در سطح جهانی است، اظهار کرد: پیامبر اسلام(ص) در این پیمان آن هم قبل از اسلام با مشرکین هم پیمان شد که علیه کسانی که به افراد ضعیف ظلم کنند بایستند و از مستضعفان حمایت کنند؛ یعنی پیامبر وارد پیمان با مشرکین می‌شود که محوریت آن اخلاق است و بعدا هم به آن افتخار کردند، این نشان می‌دهد ما با اخلاق، در سطح جهانی و با افراد غیردینی هم می‌توانیم تعامل و گفت‌وگو ایجاد کنیم. در قرآن کریم آیات متعدد داریم که دعوت انبیای الهی به گونه‌ای بوده است که فقط افرادی که مشکل اخلاقی داشته‌اند آن را نمی‌پذیرفتند؛ قرآن کریم فرموده است: وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ ۖ وَمَا يَكْفُرُ بِهَا إِلَّا الْفَاسِقُونَ؛ یعنی فقط کسانی که اهل فسق و فجور و طغیان هستند به خدا و آیات او کفر می‌ورزند.
بوسلیکی با بیان اینکه برای انتقال پیام دین به جهانیان باید دین را چنان عرضه کنیم که راحت پذیرفته شود و فطرت‌پسند و اخلاق‌مدار باشد، تصریح کرد: وفای به عهد یکی از محورهای اخلاقی است که می‌تواند بین یک جامعه حکمفرما شود و برخی به هر اصلی قائل نباشند به این اصل اعتقاد دارند؛ در قرآن رابطه خدا و انسان بر اساس یک عهد و پیمان ایجاد می‌شود؛ قرآن شرک را بدترین گناهی توصیف کرده است که هیچ وقت بخشیده نخواهد شد؛ إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا.
به عبارت دیگر دورترین افراد نسبت به خدا و بدترین آنان مشرکان هستند، اما در قابل همین مشرکان، خداوند به مسلمین فرموده است اگر با آنان عهد و پیمانی دارید مادامی که آنها بر این عهد ماندند شما هم باید بر سر آن بمانید.
جهت‌دهی قرآن به اخلاق مسئولیت
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: مسئله مهم در قرآن که به ما جهت‌دهی اخلاقی می‌دهد حرکت در دوگانه حقوق و مسئولیت است یعنی آیا ما باید از مسئولیت شروع کنیم یا از حقوق، قرآن کریم از مسئولیت شروع کرده است یعنی ما براساس قرآن، ابتدائا با انسان مسئول در برابر خدا، در برابر دیگران، در قبال طبیعت و حتی خود او مواجهیم یعنی ما از مسئولیت شروع می‌کنیم و انسانی که مسئولیت‌شناس است حقوقی هم دارد.
بوسلیکی افزود: برای گفت‌وگوی اخلاق جهانی سه مدل و روش وجود دارد؛ مدل اول این است که سراغ ادیان مختلف رفته و اشتراکات ادیان را مورد بحث قرار دهیم که از جمله آن قاعده زرین است که تاکنون هم این روش مورد استفاده بوده است؛ نظریه دیگر این است که سراغ ادیان و نحله‌های فکری که می‌رویم فقط قرائات معتدل ادیان را پای گفت‌وگو بیاوریم و نه گونه‌های افراطی را؛ این دو مدل با مشکلاتی روبرو هستند از جمله اینکه وقتی گروه‌های افراطی کنار گذاشته شده شوند افراطی‌تر خواهند شد یا وقتی سراغ اشتراکات برویم، موارد غیرمشترک مشکل‌ساز خواهند شد.
وی با بیان اینکه الگوی سوم هم دو مبنا دارد، اظهار کرد: اول اینکه بیشتر مشکلات جهانی مانند فقر و محیط زیست و ... محصول عدم اشتراک در اخلاق نیست بلکه عمدتا محصول عدم رعایت و پایبندی به اخلاقی است که حتی همه آن را قبول دارند یعنی عمده مشکلات ناشی از ضعف اخلاق است و افراد به اخلاقی که خودشان هم قبول دارند پایبند نیستند. پیش‌فرض دوم هم این است که ما چون معتقد به فطرت واحد انسانی هستیم؛ فطرت الله اللتی فطر الناس علیها؛ این فطرت هیچ وقت از بین نمی‌رود و ما با وجود همه اختلافات، اشتراکات فطری داریم لذا پیشنهاد بنده الگوی دوگانه است؛ یعنی باید اشتراکات پیگیری شوند و براساس این اشتراکات، سازمان‌های جهانی تشکیل دهیم.
حدید در کنار عدل
بوسلیکی افزود: ما وقتی سراغ قرآن برویم نگاه مثبت و اعتماد کامل به انسان وجود ندارد زیرا همیشه در وجود انسان خطراتی نسبت به اخلاق جهانی هست؛ قرآن کریم با اینکه از قسط و عدل بین مردم سخن گفته است ولی از حدید هم استفاده کرده است یعنی برقراری عدالت در سطح بین‌المللی قطعا بی‌نیاز از اعمال زور بر گروه‌های افراطی نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه همچنین تقویت اخلاق منطقه‌ای بسیار لازم است، گفت: ما نباید اصرار داشته باشیم که همه فرهنگ‌ها یکسان باشند و این خطرناک است و باید اجازه دهیم هر فرهنگی غنای فرهنگ خود را داشته باشند و آنان را تشویق کنیم تا همان اخلاق مورد قبول خود را رعایت کنند و ما آن را تقویت کنیم.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: نکته پایانی هم اینکه ما معتقدیم که اخلاق مانند یک نور سفید است که به منشور ملل مختلف تابیده و از هر ضلع آن یک منشور خارج شده است یعنی یک نور واحد داریم ولی در فرهنگ‌های مختلف رنگ‌های مختلفی به خود می‌گیرد و اگر ما بخواهیم آن نور سفید را دوباره پیدا کنیم چاره‌ای جز همزیستی نداریم یعنی در کنار هم زندگی کنیم و ارزش‌های اخلاقی همدیگر را تقویت و نقاط مثبت جوامع مختلف را مدنظر قرار دهیم به عبارت دیگر ما در این الگو به رواداری نیاز داریم یعنی ضمن حفظ فرهنگ خود با فرهنگ‌های مختلف رواداری و همزیستی می‌کنیم.
وی در پایان افزود: این روش ما را به ایجاد نور سفید واحد کمک بیشتری خواهد کرد نه اینکه برای جلوگیری از اختلاط فرهنگ‌های دیگر درگیری و جنگ داشته باشیم؛ لذا باید جریان اخلاق جهانی پیگیری شود و سازمان‌های جهانی در این راستا شکل بگیرند و البته طوری نباشد که خود این سازمان‌ها به ضد کارکرد تبدیل شده و از اخلاق به ابزاری برای سلطه بر دیگران استفاده کنند زیرا این خطر همواره برای همه سازمان‌های جهانی وجود داشته باشد. بنابراین تقویت فرهنگ‌ها بدون یکدست کردن آنها و ترویج رواداری مهمترین راه در این عرصه است تا به آن نور مشترک برسیم.
انتهای پیام
