مشکل بشر ناشی از حاکمیت وهم و خیال بر عقل است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی گرجیان؛ استاد حوزه و دانشگاه، 8 بهمن ماه در بیست و سومین پیش نشست ملی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) با موضوع «اندیشه‌های تمدنی امام رضا علیه‌السلام؛ عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد با بیان اینکه اولین نکته که در مورد عدالت باید مورد توجه قرار گیرد این است که آیا عدالت از منظر قراردادی مدنظر ما هست یا از منظر واقعی و عینی آن، گفت: در مباحث عرفانی یکی از آموزه‌های مطرح، تعادل اسمائی است و آقایان عرفا به بحث اسماء و صفات پرداخته و می‌گویند هرمی در عالم هستی وجود دارد و هرقدر در جایی، اشد وجود را داشته باشیم تعادل اسمائی در آنجا بیشتر است.

وی افزود: همچنین در نظام عرفانی این بحث مطرح است که اسم «الله» مجمع جمیع صفات و اسماء و کمالات الهی به نحو تعادلی است وگرنه همه موجودات اسماء و صفات را در خود دارند ولی تعادل ندارند و کسی که تعادل ندارد نمی‌تواند عدالت ایجاد کند.

گرجیان افزود: از  آنجایی که نظام هستی به تعبیر قرآن نظام احسن است هیچوقت از حالت تعادل بیرون نرفته است زیرا اگر کمترین تعادلی در ساختار هستی وجود داشت بهم می‌ریخت. این بحث در اسماء و صفات الهی هم وجود دارد. بسیاری هستند که به نام عدالت و عدل وارد فضای انتخابات می‌شوند ولی چون خودشان عادل نیستند نمی‌توانند عدالت ایجاد کنند.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در نظام اسماء و صفاتی، کسانی که شانیت کاری ندارند نمی‌توانند انتخاب شوند زیرا انتخاب‌کننده وجود اقدس ربوبی است، اظهار کرد: خداوند در مورد انبیاء فرمود که خدا می‌داند رسالت را در چه کسانی قرار دهد... مردم معترض شدند که چرا موسی(ع) را نبی قرار دادی، قارون را قرار می‌دادی که پول زیادی دارد و خیلی‌ها هم در خدمت او هستند و حتی از موسی و پیروان ایشان تعبیر به اراذل می‌کردند یعنی کسانی که از جهت مکنت اجتماعی در طبقات فرودست قرار دارند ولی قرآن فرمود من می‌دانم که رسالتم را به چه کسانی بدهم.

وی با بیانم اینکه در حکمت متعالیه هم آمده است که خلیفه کسی است که خدا او را انتخاب کند و نه مردم زیرا مردم تحت تاثیر احساس و عواطف و منافع مادی قرار می‌گیرند، افزود: خدا بر اساس نظام تعادل اسمائی کار می‌کند. ملاصدرا در مورد درجات انسان و انبیاء گفته کسی که قرار است به درجه نبوت و ولایت و امامت برسد باید جامع جمیع اسماء و صفات باشد یعنی در وهم و خیال و عقل، برترین باشد و نه فقط در عقل نظری بلکه در عقل وحیانی هم باید سرآمد بر دیگران باشد. یعنی آنچه خوبان همه دارند او یکجا داشته باشد.

بحران بشر در حاکمیت وهم و خیال بر عقل است

گرجیان با بیان اینکه بحران کنونی بشر در این است که به جای حاکمیت عقل، قوه خیال و وهم حکومت دارد، افزود: بشر کنونی قوه وهم و خیال را رئیس جمهور جان خود قرار داده و جان را در کنترل او قرار داده است و طبیعی است که همه در این بازار آشوب و آشفته زیست کنند. ابن سینا وقتی در مورد جایگاه نبی بحث کرده است تعبیر او این است که چون انسان‌ها برای تعامل و ارتباط با هم گریزی ندارند طبیعتا بعدی از ابعاد وجودی انسان برای تداوم حیات، حب به ذات دارد زیرا اگر این حب نبود انسان نمی‌توانست زندگی کند.

وی افزود: به تعبیر ابن سینا حب ذات سبب ایجاد تعارض حتمی بین افراد است لذا باید از جانب خداوند حتما کسی بیاید که به مردم بفهماند از جانب الله است و مردم هم نسبت به او شناخت پیدا کنند و این نوع معرفت، حافظ نیاز دارد لذا عقل نظری را برای ایجاد تعادل و عدالت در عقل عملی آفریده‌اند. به تعبیر ابن سینا حتما باید عبادت برای انسان وجود داشته باشد تا او را به این طرف و آن طرف نبرد بلکه روی خط عدالت نگاه دارد و نه به این طرف و نه آن طرف بیفتد. اصلا عبادت برای ایجاد تعادل در وجود بشر است لذا گفته‌اند نماز صبح را که خواندی دوباره ظهر هم نماز بخوان تا تذکر دائمی داشته باشی.

گرجیان ادامه داد: الله، مجمع صفات و اسماء الهی است و مظهر آن هم انسان کامل است و در حال حاضر حضرت مهدی(عج) نماد اسم الله است؛ امام خمینی(ره) می‌‍‌فرمود اگر کسی بخواهد عدالت ایجاد کند باید بام هستی او مشخص باشد لذا فردی که نتواند عدالت داشته باشد نمی‌تواند نبی و امام باشد؛ عدالت هم صرفا امری قراردادی نیست بلکه عدالت یعنی وجود اسماء و صفات الهی در وجود انسان به نحو تعادلی.

استاد حوزه قم تاکید کرد: فردی که هم اشداء علی الکفار است و هم رحماء بینهم؛ هم در عبادت طوری عبادت می‌کند که در نخلستان بیهوش می‌شود و هم در میدان نبرد، کسی جلودار او نیست، توانسته است تعادل اسماء و صفاتی ایجاد کند؛ وقتی پیامبر(ص) مورد اعتراض قرار گرفتند که چرا اینقدر عبادت می‌کنی و نماز می‌خوانی چون در سن پیری هستی ولی ایشان فرمود انسان برای رسیدن به خط تعادل باید اینطور باشد.

نمونه برگزیده یک انسان کامل

وی در ادامه اضافه کرد: فردی که مانند امیرالمؤمنین(ع) عبادت درست داشته باشد خدا را می‌بیند و البته فرمودند من با قلب او را مشاهده می‌کنم زیرا خدا با چشم، دیده نمی‌شود؛ هرقدر وجود انسان سعه پیدا کند علم هم توسعه خواهد یافت. لذا اوسع وجود به اوسع معرفت و علم وابسته است. بنده و امثال بنده واجد علم قلیل هستیم و سعه وجودی ما هم اندک است و اگر خداوند علم زیاد به ما می‌داد خیلی خراب‌کاری می‌کردیم و معلوم نبود با خدا چه تعاملی داشتیم.

گرجیان با بیان اینکه ابن عربی در بحث اخلاق، تعادل اخلاقی را ذکر کرده است، گفت: از دید وی کسی که می‌خواهد به تعادل برسد باید بدون بلاهت باشد لذا امام معصوم(ع) با انتصاب و انتخاب مردم تعیین نمی‌شود و اگر در نظام جمهوری اسلامی انتخابات و رای وجود دارد چون چاره‌ای نیست برای اینکه امام مفترض الطاعه معصوم نداریم لذا امیرالمؤمنین(ع) فرمودند؛ لولا حضور الحاضر و قیام الحجه بوجود الناصر ...؛ اگر مردم دنبال من نبودند من دنبال کار خودم هستم؛ ولی کار در مسیر عدالت اقتصادی از دستم برمی‌آید، لذا چاه می‌زنند و کشاورزی می‌کنند و آن را وقف ایتام و زنان بی‌سرپرست می‌کردند.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: حضرت زهرا(س) به پیامبر(ص) عرض کرد که علی(ع) گاهی آنطور که باید عبادت نمی‌کند ولی به فقرا و یتیمان رسیدگی می‌کند، حضرت فرمود: به خدایی که جان محمد در دست اوست علی از لحظه‌ای که بیرون می‌رود به ازای هر گامی که برمی‌دارد خداوند فرشته‌ای می‌آفریند تا عبادت علی را بنویسند. این عقل اجتماعی است.

گرجیان بیان کرد: مرحوم حاج آقا حسین بحرانی در کتاب اخلاق خود که به فرزندش نوشته، آورده است؛ 9دهم عبادات شخصی و فردی، بحث اجتماعی و برای ایجاد جامعه سالم و عادل است... بنابراین جامعه زمانی عدالت خواهد داشت که فرد عادل معدلی بتواند ساختار وجودی جامعه را به عدالت بکشاند و عدالت او به عرصه اجتماعی تسری پیدا کند و وجود مقدس معصومین(ع) هم برای همین است و آنان هم کاری از ناحیه خود نمی‌کنند بلکه «ان هو الا وحی یوحی». لذا به داود(ع) فرمود: واحکم بین الناس بالعدل.