جزم‌اندیشی؛ وصف مشترک کفار و منافقین + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست؛ استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با محوریت تفسیر سوره بقره، صبح امروز شنبه 9 دی در فضای مجازی منتشر شد.

در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛

گفت‌وگویی راجع به تفسیر سوره بقره داشتیم. در یک قسمت پنج آیه بررسی شد و امروز وارد بررسی آیات ششم به بعد می‌شویم. این آیات نکاتی دارد ما هم بیشتر دنبال بیان آن نکات هستیم. بارها گفتیم که خیلی نمی‌خواهیم تفسیر ادبی، عرفانی و بحث لغت داشته باشیم چون این کارها انجام شده گرچه هنوز مجال برای پرداختن به این مباحث وجود دارد.

از نکاتی که اینجا جالب توجه است تقسیم مردم به سه گروه است. تا آیه پنجم خداوند از متقین صحبت می‌کند و وصف متقین را بیان می‌کند. بعد به قسم دوم انسان‌ها اشاره می‌کند که ما از آنها به کفار تعبیر می‌کنیم. آیه شش و هفت اختصاص به کفار دارد. از آیه هشتم به بعد تا آیه بیستم از منافقین صحبت می‌کند. پس از نظر قرآن انسان‌ها سه قسم هستند یا مومن‌اند و متقی، یا کافرند یا منافق؛ این یک نکته بود.

یک بحثی که راجع به منافقین مطرح است این است که آیا درباره منافقین احکام اسلام جاری است یا خیر. فرض کنید می‌دانیم یک نفر هیچ اعتقادی ندارد، آیا این شخص حکم اسلام دارد یا ندارد؟ در جواب این سوال باید توجه داشته باشید همین که شخصی ابراز شهادتین می‌کند داخل در مسلمانان است لذا طاهر است، می‌تواند همسر مسلمان بگیرد، در قبرستان مسلمین دفن می‌شود. اصل این است که هر کس ابراز شهادتین کند مسلمان است هرچند اظهاری باشد که اعتقادی پشت آن نباشد.

نکته دیگری که ندیدم مفسرین گفته باشند و بسیار قابل توجه است این نکته است که بعضی وقت‌ها انسان دچار جزم‌اندیشی و دگماتیسم می‌شود، طوری که خودش هم نمی‌داند. حتی گاهی اعتقاد خودش را مقدس هم می‌پندارد. پس سه مرحله قابل فرض است؛ در مرحله اول ورودی بسته می‌شود و شخص در اثر انذار هدایت نمی‌شود. با اینکه فاعلیت فاعل خیلی قوی است و شخصی که انذار پیدا می‌کند پیامبر خدا است ولی اگر قابلیت قابل نباشد فایده ندارد.

جزم‌اندیشی؛ وصف مشترک کفار و منافقین

نکته‌ای که در اینجا مورد نظر است همین دگم بودن است یعنی انسان تمام مجاری خودش را ببندد. ظاهرا جنگ احد بود یکی از کفار از دست پیامبر(ص) زخم خورد. وقتی کفار به سمت مکه برمی‌گشتند دیدند این کافر خیلی بی‌تابی می‌کند. پرسیدند چرا اینقدر بی‌تابی داری؟ گفت چون من این زخم را از پیامبر(ص) خوردم و وقتی پیامبر(ص) خواست این زخم را بزند گفت تو را می‌کشم و از طرفی من می‌دانم حرف پیامبر(ص) خلاف نمی‌شود. این مصداق همین دگم بودن است.

نکته‌ای که اینجا جالب است این است که همین بیان را قرآن در ادامه راجع به منافقین بیان می‌کند یعنی وصف مشترک منافقین و کفار همین است که مجاری ورودی‌شان بسته است. مشکل بزرگتر این است که گاهی انسان خودش متوجه این مسئله نیست. مثلا طرف اشتباه می‌کند و می‌گوید من اشتباه نمی‌کنم. این وصف را خدا در مورد کافرین ندارد ولی در مورد منافقین دارد. این مرحله دوم است. این افراد خود‌حق‌پندار هستند و نسبت به خودشان احتمال اشتباه نمی‌دهند و اشتباهات را به دیگران نسبت می‌دهند. انسان خیلی باید از این مسئله بترسد.  

خطر جهل مقدس‌انگاشته‌شده!

مرحله سوم این است که انسان آن اشتباه را مقدس بداند. یکی از مشاهیر کشور تعبیر «جهل مقدس» را به کار می‌برد. به نظر من نباید گفت «جهل مقدس» بلکه باید گفت «جهل مقدس‌انگاشته‌شده» یعنی انسان یک جهلی دارد و آن را وظیفه خودش می‌داند. معمولا این قسم از جهل سراغ من و شما می‌آید یعنی شخص یک چیزی را وظیفه می‌پندارد در حالی که دیگری خلاف آن را وظیفه می‌پندارد.

چقدر در تاریخ این جهل‌های مقدس‌انگاشته‌شده زندگی‌ها را تباه کرده، چقدر افراد تفسیق شدند، چقدر افراد تکفیر شدند، چقدر خانه‌نشین شدند، به خاطر کسانی که فکر می‌کنند دارند اصلاح می‌کنند. اگر کسی اعتقادی دارد که شما آن را نمی‌پذیری، آن اعتقاد را نقد کن نه اینکه خود شخص را متهم کنی.

قرار ما این است خیلی آیه به آیه و کلمه به کلمه آیات را معنا نکنیم. بنابراین شما تا آیه بیستم را تفسیرشده بدانید. پیام مهم این 15 آیه اولا تقسیم انسان‌ها به سه قسم است، پیام دوم آن جزمیت و دگم بودن این دو گروه منافقین و کفار است، پیام سوم عدم توجه به گمراهی و جهل مرکب انسان‌ها است، پیام چهارم مقدس‌انگاری فساد است.