بنیاد سیاسی اسلام بر عصمت استوار است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اصغر سام دلبری؛ پژوهشگر و استاد حوزه علمیه، شامگاه 4 مهرماه در نشست علمی «ویژگی‌های عقل‌ورزی وحیانی از منظر قرآن و حدیث»، که از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه رویکرد ما تربیتی است و به همین سبب شناخت بُعد بینشی عقل‌ورزی وحیانی و نقش‌آفرینی آن در تربیت اسلامی انکارنشدنی است، گفت: وقتی این شناخت صورت بگیرد، علاقه و عشق به عقل‌ورزی وحیانی موجب سامان‌بخشی عقل‌ورزی و تأثیر در تمایلات انسان می‌شود.

وی با بیان اینکه هدف اصلی بحث ما ساماندهی بینش و گرایشات انسان به سمت عقل‌ورزی منطبق بر وحی است، افزود: هدف مهمتر این است که این عقلانیت وارد عرصه اجتماعی و زندگی جمعی شود. آیات الهی بهترین منبع در مورد عقل‌ورزی است. البته برای تحقق آن موانعی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها، نداشتن رویکرد کاربردی به این موضوع است، زیرا عمدتاً به جنبه بینشی و دانشی توجه کرده‌ایم، در حالی که باید استفاده از عقل وحیانی به کالایی در زندگی روزمره تبدیل شود و عقل صرفاً یک ابزار مادی برای مواجهه با دیگران نباشد.

سام‌ دلبری با اشاره به مفهوم‌شناسی عقل‌ورزی وحیانی، اظهار کرد: علاوه بر اینکه مواردی مانند الهام به مادر موسی(ع) و وسوسه شیطان می‌تواند مصادیق لغوی وحی باشد نکته‌ای را آیت‌الله سبحانی فرموده‌اند مبنی بر اینکه شایسته یک انسان فروتن این است که بگوید وحی از حقایقی است که هنوز سرپنجه بشر پرده از حقیقت آن برنداشته است و شاید هم تا انتها زیر پرده ابهام باقی بماند. آقای سعیدی‌مهر در کتاب ادراک وحی آورده است که وحی نوعی ادراک خاص است که با ادراکات معمول بشری متفاوت است و با راه‌هایی مانند حس و حدس و عقل بشری و تفکر ظاهری و... حاصل نمی‌شود و خدا حقایقی را به رسول خدا منتقل کرده و دریافت پیامبر، حفظ و ابلاغ این پیام معصومانه است و دچار خطا نمی‌شود. قرآن معانی مختلف را برای وحی ذکر کرده است، از جمله وضع یکسری قوانین غریزی و طبیعی در حیوانات را وحی نامیده است، مانند آنچه در مورد زنبور عسل به کار رفته تا آنچه به پیامبر(ص) الهام و القا شده است و آن را هم وحی می‌داند.

بنیاد سیاسی اسلام بر عصمت استوار است

سام دلبری با بیان اینکه پیمان خداوند در هدایت بشر یک اصل مهم و معصومانه است، تصریح کرد: بنیاد معرفت سیاسی اسلام بر عصمت استوار است؛ یعنی خداوند حاکمیت را از خود به پیامبر(ص) واگذار می‌کند و باید این پیامبر(ص) معصوم باشد تا در حاکمیت و هدایت بشر دچار خطا نشود و قرآن و عقل هم معصوم هستند. البته مراد ما از عصمت عقل، عقل مورد تأیید قرآن است، در غیر این صورت عقل تبدیل به نکرا خواهد شد.

سام دلبری اضافه کرد: خداوندی که بشر را به تعقل و تفکر وامی‌دارد نمی‌تواند به یک عقل غیرمعصوم دعوت کند، چون به هدف اصلی یعنی هدایت انسان نخواهد رسید. به همین دلیل در روایات داریم: «العقل ما عبد به الرحمان.» عقل به مرحله‌ای می‌رسد که در آن ناپاکی وجود ندارد. عقلی که خدا به آن دعوت می‌کند محال است در آن گمراهی وجود داشته باشد و عقل، نور و نور، معصوم است. فردی محضر امام صادق(ع) آمد و گفت این عقلی که شما معنا کردید که «العقل ما عبد به الرحمان»؛ پس تدبیر و دوراندیشی و عقل معاویه چیست؟ حضرت فرمودند که معاویه عاقل نبود و کارش نکرا است. الان ما خیلی افراد را در جامعه عاقل می‌دانیم و اینها گاهی با کراوات و گاهی با یقه آخوندی خود را در قدرت نگه می‌دارند ولی اینها عقل نیست، بلکه نکرا است. متأسفانه جامعه به این سمت می‌رود و افرادی را عاقل می‌داند که در تضاد با عقل‌ورزی وحیانی هستند.

این پژوهشگر با اشاره به تعبیر قرآنی «لا ینال عهدی الظالمین»، گفت: در اینجا عهد به معنای رهبری و حاکمیت و امامت است که خداوند فرموده این عهد به ظالمان نخواهد رسید. معتقدیم ائمه(ع) امامان واقعی هستند؛ یعنی حاکم واقعی هستند. لذا اگر امام معصوم(ع) از قدرت ظاهری کنار برود، باز امام است و پیروان امام حق ندارند شور و مشورت و قضاوت خود را نزد حاکم جائری ببرند که امام(ع) را کنار زده و خودش به جای او نشسته است.

تأکید قرآن بر عقل‌ورزی

وی با بیان اینکه امامت منصبی است که در شئون قضا، اخلاق، تربیت و .. نقش دارد، افزود: وقتی قرآن کریم به عقل‌ورزی حجیت می‌بخشد، نمی‌تواند به غیرمعصوم حجیت ببخشد. همچنین وقتی به دنبال حیات طیبه هستیم، باید عقل‌ورزی آن وحیانی باشد وگرنه انسان به این حیات نخواهد رسید. ضمن اینکه وقتی می‌گوییم عقل‌ورزی معیار ایمان و سنجش اعتقادات یک فرد است، باید عقل، معصوم و از آلودگی مبرا باشد. البته منظور از عصمت حداقل مرتبه یعنی مبرا از ناپاکی است.

سام دلبری با اشاره به آیه «وَإِذۡ قَالَ رَبُّكَ لِلمَلَـٰٓئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٞ فِي ٱلأَرۡضِ خَلِيفَةٗۖ قَالُوٓاْ أَتَجعَلُ فِيهَا مَن يُفسِدُ فِيهَا وَيَسفِكُ ٱلدِّمَآءَ وَنَحنُ نُسَبِّحُ بِحَمدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَۖ قَالَ إِنِّيٓ أَعلَمُ مَا لَا تَعلَمُونَ»، تصریح کرد: امکان ندارد خداوند کسی را خلیفه خود قرار دهد که صاحب عقل است و بعد العیاذبالله عقل او مرتکب خلاف و ناپاکی شود. در روایات درباره عقل‌ورزی معصومانه ویژگی‌هایی بیان شده است. امام صادق(ع) فرمودند که معیار دریافت ثواب هر فردی به مقدار عقل اوست. وقتی امام صادق(ع) عقل را معیار قرار داده است این میزان می‌تواند معصوم نباشد؟ متأسفانه جامعه ما گرفتار عقل‌ورزی غیروحیانی شده است، در حالی که مراد ائمه(ع) از عقل، عقلی است که انسان را به عبودیت و سعادت می‌رساند. وقتی معیار اطاعت خدا و کسب بهشت عقل است نمی‌تواند معصوم نباشد.

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه اضافه کرد: حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمودند حکمت نور و هدیه الهی است و چنین حکمتی نمی‌تواند آلوده باشد. همچنین عقل معیار حیات انسان است. ویژگی دیگر عقل این است که اصالت انسان به عقل‌ورزی ناب اوست. عقل سرچشمه همه نیکی‌ها و خیرات و نیکوترین زینت انسان به شمار می‌رود. عقل شریف‌ترین امتیاز آدمی بر سایر مخلوقات محسوب می‌شود یا عقل‌ورزی وحیانی سبب دوری از خطر و زیان است. در مجموع 14 روایت را گرد آوردم که امکان دارد تا به 40 روایت هم برسد. در روایتی آمده است که عقل زینتی است که هیچ وقت کهنه نمی‌شود. در روایت دیگری گفته شده که میوه عقل‌ورزی، سخاوت و حیاست؛ یعنی انسان عاقل حیا و سخاوت دارد. ویژگی دیگر عقل این است که سبب دینداری و ثبات دین می‌شود و عقل‌ورزی و عدالت سبب نصرت و توفیق خداوند خواهد شد.

نقدی بر سخنان ارائه‌دهنده

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین اسدی به نقد برخی از سخنان ارائه‌دهنده پرداخت و گفت: وقتی از عقل به عنوان یک قوه معصومانه سخن می‌گویید، به معنای آن است که ما به انسان معصوم نیازی نداریم، زیرا نیرویی در ما به ودیعه نهاده شده که برای ما کافی است. شما فرمودید که نمی‌شود خدا این نعمت را در ما قرار داده باشد ولی مفاد آن معتبر نباشد، یعنی عقلی که اسیر هوا و هوس نباشد و ما همین سرمایه را کافی می‌دانیم.

وی گفت: به روایاتی هم اشاره کردید. در روایات، عقل حجت باطنی و پیامبر(ص) حجت ظاهری است. حال حجت باطنی چه نسبتی با حجت ظاهری دارد؟ اگر عقل حاکم و تشخیص‌دهنده معصوم است، نیازی به وحی نداریم. همچنین شما عقل را معیار قرار داده‌اید، ولی آن را به شرع ارجاع می‌دهید که بسیاری از مقدسین هم این کار را می‌کنند، در حالی که اگر عقل به تنهایی معصوم است نیازی به شرع ندارد.