تفاوت کارکردهای مساجد از گذشته تاکنون
مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه تفاوت کارکردی مساجد از گذشته تاکنون را باید با درنظر گرفتن رسانه‌های مختلف پدیدآمده در عصر حاضر مورد بررسی قرار داد، گفت: آنچه موجب شده تفاوت کارکردی را در دوران گذشته و صدر اسلام مشاهده کنیم، ناظر بر جامعه و پذیرش اجتماعی، مساجد و امام جماعت، هیئت امنا و دست‌اندرکاران فرهنگی و افرادی است که اثرگذار هستند.
حجت‌الاسلام مجتبی فرهنگیان، مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در خصوص تفاوت کارکردهای مساجد از گذشته تاکنون گفت: کارکردهای هر نهاد ناظر بر موقعیت‌مندی آن پدیده در زمان خودش و پاسخگویی نسبت به نیاز‌های اجتماعی و فرهنگی است، بنابراین کارکرد نهادها در گذر زمان دچار تغییرات، محدودیت و توسعه می‌شوند.
وی با بیان اینکه کارکرد نهادها ناظر بر وضعیت کارآمدی، امکانات، قابلیت‌های پاسخگویی و فرهنگی آن نهاد و پدیده است، افزود: وضعیت فرهنگی به این معناست که آیا از نظر پذیرش، ارتباطی با این نهاد دارند یا خیر، همچنین عوامل بیرونی و پیرامونی که بر روی این نهاد و جامعه مخاطبش اثر می‌گذارد را هم دربر می‌گیرد.
فرهنگیان گفت: ممکن است عناصر رقیب، کارکردهای این نهاد را به دست بگیرند و آن را توسعه دهند و این کارکرد‌ها را با عناصر آسان‌تری در اختیار جامعه بگذارند، بنابراین کارکردهای مساجد به جهت توسعه دچار تغییر شده‌اند، اما عموماً کارکردهای عبادی، آموزشی، سیاسی و اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در طول زمان در مساجد باوجود قوت و ضعف‌های مختلف، دچار تغییرات نشده است.
وی با بیان اینکه تفاوت کارکردی مساجد از گذشته تاکنون را باید با درنظر گرفتن رسانه‌های مختلف پدیدآمده در عصر حاضر مورد بررسی قرار داد، ادامه داد: آنچه موجب شده تفاوت کارکردی را در دوران گذشته و صدر اسلام مشاهده کنیم، ناظر بر جامعه و پذیرش اجتماعی، مساجد و امام جماعت، هیئت امنا و دست‌اندرکاران فرهنگی و افرادی است که اثرگذار هستند.
فرهنگیان با اشاره به اینکه سازمان‌های اجتماعی دچار پیچیدگی‌های گسترده‌ای شده‌اند، اظهار کرد: در گذشته مساجد به‌عنوان یک نهاد اصیل دینی کارکردهای مشخصی داشتند، اما امروزه در جامعه سازمان‌های نوبنیاد و جدید ایجاد و انسان با نیاز‌های جدیدی مواجه شده، خوانش تربیتی انسان مسلمان دچار تغییر شده، انگار‌ه‌های مدرنیسم و پسامدرنیسم بر ذهنیت و فرهنگ جامعه اسلامی تحمیل شده و این دوگانگی و پارادوکس موجب می‌شود که بخشی از جامعه گرایش‌های غیر مسجدی را مطالبه کنند.
آیا مساجد ظرفیت بازیابی کارکردهای پیشین را دارند؟
مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه در پاسخ به این سؤال که آیا امروزه مساجد ظرفیت بازیابی کارکردهای پیشین را دارند یا خیر، افزود: از یک سو می‌توان گفت که امروزه مساجد امکان بازیابی کارکردهای پیشین خود را دارند و از سوی دیگر می‌توانیم بگوییم این امکان وجود ندارد، با توجه به اینکه انسان امروزی موجودی ارتباطی است و آرا، افکار، اندیشه‌ها و سبک زندگی و ادراکاتش بر مبنای داده‌هایی است که از کانال‌ها و شاهراه‌های نظام ارتباطی بر وی تزریق می‌شود.
فرهنگیان با بیان اینکه انسان معاصر چندوجهی بودن و چندوجهی زندگی کردن، تنوع در آرا و سبک زندگی را تجربه می‌کند، ادامه داد: انسان معاصر از یک‌سو در معرض پیام‌ها و معارف دینی است و از سوی دیگر در معرض پیام‌ها و معارف کاملاً بشری است که از ناحیه مکاتب مختلف به آن تحت عنوان آموزه‌های مدرن یا پست‌مدرن و یا آموزه‌های دنیاگرایانه و پست‌مدرنیستی تزریق می‌شود. درواقع انسان معاصر با باور و عقاید یکسان مواجه نیست زیرا گروه‌های انسان به جهت فردی و اجتماعی دچار پیچیدگی‌ها و تحولاتی شده‌اند.
وی بیان کرد: انسان معاصر به نوعی از قوه عاقله، توسعه و پرورش علم و دانش رسیده و از حصار جهل رها شده و با معیار‌ها و اهرم‌های عقلانی به‌دنبال زندگی است که در این زمینه اگر بخواهیم انسان معاصر را مورد بررسی قرار دهیم و نیازهایش را بسنجیم به نظر می‌رسد که یگانه خواستگاه و مرجعی که می‌تواند مبانی معرفتی، اعتقادی، عبادی و سبک زندگی را به فرد منتقل کند، مساجد هستند.
فرهنگیان تصریح کرد: البته عناصر نرم‌افزاری مساجد و کارکردهای فرهنگی، آموزشی و عبادی در مساجد تأثیرگذار هستند که از طیف امام جماعت آغاز می‌شود و به هیئت امنا و کانون‌های فرهنگی می‌رسد که آن‌ها باید روایتی از زندگی و جامعه پیرامون خود و تحولات اجتماعی داشته باشند.
وی گفت: از یک طرف مساجد به دنبال تربیت انسان دیندار با مبانی معرفتی منسجم و سبک زندگی مشخص هستند، از طرفی دیگر، فضای مجازی و رسانه‌ها با ایجاد لایه‌های جدید مانند سلبریتی‌ها که می‌توانند عارضه اجتماعی بدی ایجاد کنند، وجود دارد بنابراین در چنین موقعیتی مساجد باید برای کنترل و مدیریت اجتماعی حرکت کنند و با آگاهی‌بخشی جامعه را از گزند مخاطرات رسانه‌های رقیب باز دارد.
فرهنگیان با تأکید بر لزوم بازطراحی رابطه عاطفی مسجد و جوان افزود: باید بپذیریم که در پاره‌ای از مسائل دچار خلأهای ارتباط عاطفی و احساسی میان یک کانون دینی و جامعه مخاطب هستیم که باید برای آن برنامه‌ریزی و مدیریت کرد و موجب ایجاد انگیزه متعالی برای جوانان جهت حضور در مساجد شد.
مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه بیان کرد: مهم‌ترین راهبرد برای رسیدن به تحول این است که از مدل‌های انحصاری به سمت مدل‌های مشارکتی حرکت کنیم و با سهیم کردن اعضای محله در مساجد بتوانیم با نقش‌آفرینی آن‌ها ضمن ارتقای برنامه‌ها سهمی نیز برای برنامه‌های فرهنگی در نظر بگیریم.
چالش‌های امروز مساجد
وی در پاسخ به این سؤال که چالش‌های امروز مساجد چیست، گفت: چالش‌های مساجد عمدتاً در حوزه مدیریتی، وجود مدیریت نابسامان، فاقد نظم مشخص و فاقد بهره‌وری است، همچنین در حوزه عناصر درونی و بیرونی مساجد نیازمند بازخوانی و بازادراکی نیاز‌های فکری و اثرگذار فعالان مساجد هستیم. رفع چالش‌ها نیازمند راهبردنگاری دقیق توسط سیاست‌گذاران عرصه فرهنگی است که درک درستی از مقولات فرهنگی و مقولات اجتماعی داشته باشند.
فرهنگیان تصریح کرد: سیاست‌گذاران به‌صورت تک‌بعدی و افرادی که فهم درستی از اجتماع ندارند، در جذب و بازخوانی روابط اجتماعی تأثیرگذار نیستند، همچنین ایجاد تمرکز در مدیریت در عین تنوع، پذیرفتن تکثر سلایق و بومی کردن برنامه‌ها ضروری است و مهارت‌افزایی دست اندرکاران و کارگزاران مسجد، ایجاد ارتباط عاطفی و پل عاطفی بین جامعه و مساجد نیز باید انجام شود.
وی با اشاره به راهکارهای افزایش نقش و کارکردهای مساجد در جامعه امروز افزود: مساجد فارغ از مسائل پیرامونی، شرایط اجتماعی، اقتضائات زمانه و با توجه به واقعیت‌های دنیای جدید باید به بازاندیشی بنیادین در مسجد، کارگزاران، برنامه‌ها و راهبرد‌های مساجد بپردازد، در غیر این صورت مساجد از وضعیت شلختگی، پراکندگی در سیاست‌گذاری، عدم تشخیص اولویت‌های اجتماعی، دینی و فرهنگی و پراکندگی اثرگذاری برخوردار می‌شوند.
فرهنگیان بیان کرد: باید یک عقل راهبردی و ساماندهی در وضعیت مدیریت‌های بالادستی مساجد انجام شود، تا زمانی که ما با تنوع سازمان‌های بدکارکرد که دچار کژتابی در کارکرد هستند و اینکه مساجد ما از رونق افتاده‌اند، مواجه هستیم، نمی‌توانیم برای مساجد یک نسخه شفابخش طراحی کنیم، امکان دارد در برخی از مساجد به‌دلیل داشتن امام جماعت خردمند و برنامه‌ریز، هیئت امنای خلاق و کارآمد و کانون‌های فعال موفقیت‌هایی ایجاد شود.
وی گفت: برای اینکه مساجد را به‌عنوان مهم‌ترین عرصه در نظامات دینی درنظر بگیریم باید مدیریت‌های نابسامان را که ارزشی ندارند، از بین ببریم. نهاد‌های مدیریت و سیاست‌گذاری که در عرصه مساجد فعالیت می‌کنند باید با هم ادغام شوند تا از تکثر تصمیم‌گیری‌های غیر فرهنگی و ضدفرهنگی جلوگیری کنیم، اما اگر به هر دلیلی این امکان وجود ندارد باید به سمت شورا‌های سیاست‌گذاری که دارای وحدت باشند، حرکت کنیم تا حداقل از موازی‌کاری دور شویم.
فرهنگیان ادامه داد: حوزه دیگر کارگزاران مساجد هستند که درون مسجد فعالیت می‌کنند و مهم‌ترین شخصیت آن‌ها، امام مساجد است و همچنین بازو‌های ایشان یعنی بسیج، جوانان و هیئت امنای مستقر در مساجد مستقر نیازمند تغییر در نظام نگرش آنان به فرهنگ، تبلیغ، اوقات فراغت، اقدامات اجتماعی و سیاست‌گذاری محلی است و عرصه سوم نیز فضای مجازی از رقبای مسجد و برخاسته از نهاد‌های مدرن است که در جامعه وجود دارد و بخش قابل توجهی از جامعه با آن‌ها زندگی می‌کنند که مسجد باید رقابت خود را با این فضا‌ها حفظ کند.
مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه در پاسخ به این سؤال که در خصوص جذب جوانان به مساجد چه باید کرد، افزود: باید بنیان جدید مواجهه ما با جوانان مشخص شود و بر این مبنا بتوان با ایجاد مدارای فرهنگی و فکری، گفت‌وگو و ارتباط همدلانه در جوانان، آن‌ها را جذب کرد. قشربندی‌های جدید اجتماعی با عنوان تحول ارزشی و دگرگونی ارزشی جوانان که برگرفته از فضا‌های جهانی شده است، نیازمند طراحی دقیق بر مبنای مهندسی فرهنگی است.
وی تصریح کرد: باید به سمت طرح‌های تحقیقی و پژوهشی منظم و دقیق و الگوسازی از اقدامات مقبولی که امامان جماعت در جذب جوانان داشته‌اند و ایجاد مشارکت‌های همگانی برای جوانان به عنوان گروه‌های اثرگذار حرکت کرد تا بتوان برای راهبرد جذب جوانان ایده‌های قابل قبولی را ارائه داد.
مدیر مراکز و امور پژوهش معاونت پژوهشی حوزه‌های علمیه در پاسخ به این سؤال که متولیان دینی، فرهنگی و رسانه‌ها چه نقشی دارند، افزود: ناهمخوانی میان متولیان فرهنگی و متولیان دینی وجود دارد و اساساً به دنبال روایت برای مهندسی فرهنگی و سیاست فرهنگی هستیم.
وی ادامه داد: بخشندگی، بخشی‌گری و اقدامات جزیره‌ای در مساجد و نهاد‌های فرهنگی موجب ناهماهنگی شناختی میان پیروان مسجد و پیروان دینی، ایجاد پارادوکس‌های معرفتی، الگو‌های متعارض اخلاقی و رفتاری شده است.
فرهنگیان با بیان اینکه مساجد فاقد راهبرد کلان برای مقابله با سوگیری‌های رسانه‌ای در حوزه فرهنگی و دینی است، گفت: برای رفع این مسئله نیازمند کلان‌پروژه برای بازسازی فرهنگی و ایجاد روایت برای رویکرد وحدت‌گرایانه در عرصه فرهنگ هستیم که آموزه‌های دینی، تنوع سلایق و علایق را در نظر داشته باشد.
گفت‌وگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
