چهار دسته از شبهات پیرامون عاشورا و امام حسین(ع)

به گزارش ایکنا، نشست جریان‌شناسی شبهات پیرامون شخصیت و قیام امام حسین(ع) با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین قاسم ترخان، استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امروز 4 مرداد در مدرسه علمیه زینبیه برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

هدف قیام امام حسین(ع) چه بود؟ خودشان این مسئله را تبیین کردند؛ در زیارت اربعین می‌خوانیم که امام حسین(ع) برای نجات انسان‌ها از جهالت و ضلالت شهید شدند. برخی می‌خواهند با شبهه‌پراکنی و جهالت قبل از عمل که در برابر علم است با امام حسین(ع) برخورد کنند. منتهی یک جهالت بعد از عمل است کما اینکه در ماجرای یوسف، ایشان به خدا عرض می‌کند اگر لطف تو نبود آن عمل را انجام می‌دادم و از جاهلان بودم. در کربلا هر دو جهل وجود داشت یک عده نمی‌دانستند امام چه منزلتی دارد الآن هم از این مسئله استفاده می‌کنند تا مردم به جایگاه ایشان علم پیدا نکند. یک گروه دیگر بودند که می‌دانستند ولی به خاطر دنیاطلبی جلوی امام ایستادند و چون اینطور بودند جهالت بعد از عمل سراغشان آمد. پس مقابل حضرت دو گروه ایستادند یک طیف که جهالت قبل از عمل داشتند یک طیف که جهالت بعد از عمل داشتند. جریان‌شناسی ما مربوط به طیف اول است که ناظر به شبهه‌افکنی است.

من می‌خواهم به چهار دسته از شبهات اشاره کنم. البته به معنای این نیست که خارج از این چهار دسته شبهاتی وجود ندارد حتما وجود دارد منتهی جهت‌گیری ما این است به چیزهای اساسی بپردازیم. دسته اول شبهات جریانی است که سراغ مبانی اعتقادی می‌رود یعنی شبهه‌افکنی را از منظر مبانی اعتقادی دنبال می‌کند. مثلا می‌گویند در علم الهی مقدر بوده هم یزید اینطور رفتار کند، هم امام حسین(ع). پس چه سرزنشی بر یزید است و چه فضیلتی برای امام حسین(ع) اثبات می‌شود؟ در واقع این بحث را به جبر و اختیار برمی‌گردانند. اتفاقا بنی امیه برای اینکه کار خودش را توجیه کنند تمایل زیادی به این مبنای کلامی داشتند. این یکی از شبهات است که مربوط به مبانی اعتقادی است.

یک دسته از شبهات دنبال این است که شخصیت امام حسین(ع) و خود قیام را به چالش بکشد یعنی روی خود شخصیت حضرت متمرکز می‌شوند از جمله شبهاتی که راجع به شخصیت ایشان مطرح می‌شود این است می‌گویند شما از امام حسین(ع) شخصیت اسطوره‌ای مطرح می‌کنید که امکان تحققش در خارج وجود ندارد. از نظر آنها امام حسین(ع) آدم ساده‌ای بوده که این مقدار فضائل نداشته است. نوعا به اخباری که سند ندارد استناد می‌کنند. پس یک بحث همین اسطوره‌ای بودن امام حسین(ع) است و شواهدی هم برای آن مطرح می‌کنند مثلا می‌گویند شما ادعا دارید پس از شهادت ایشان زمین و زمان تیره و تار شد و ... شما آمدید فضائلی را مطرح کردید که نیست، ثانیا به این شخصیت جنبه اسطوره‌ای دادید که واقعیت ندارد. در مقام پاسخ شما باید ضعف استناداتشان را نشان دهید و پاسخ‌های کلامی بدهید.

یکی از شبهاتی که در این حوزه مطرح می‌شود این است که چرا امام حسین(ع) از خلیفه مسلمین تمرد کرد مگر یزید حاکم شرع نبود؟ چرا ایشان از کسی که از طرف مردم انتخاب شده بود تمرد کرد؟ طبیعتا کسی که تمرد کند و اختلاف ایجاد کند حکمش این است که باید کشته شود. این یک دسته از شبهات است که وهابیت دارد در این حوزه کار می‌کند. اینها تلاش می‌کنند شبهه را متوجه شخصیت و قیام امام کنند. شما باید پاسخ این شبهه را از مباحث کلامی بگیرید. گرچه خود شبهه کلامی نیست ولی می‌توانیم با مباحث کلامی پاسخ آن را مطرح ‌کنیم. پاسخش چیست؟ ما مشروعیت خلافت را تنها از طریق نص معتقدیم یعنی خلیفه باید از طرف خدا مشخص شود. پس اولین پاسخ این است بحث را مبنایی حل کنیم یعنی بگوییم رای مردم مبنا ندارد.

دفاع از جنایات یزید و تلاش برای تبرئه او

جریان سوم این است که از یزید و جنایاتش دفاع می‌کند یعنی کاری به امام حسین(ع) ندارند و قبول دارند که یزید این جنایت را مرتکب شده است ولی محوریت شبهه ناظر به تبرئه یزید و توجیه کارهای او است. اینها می‌گویند درست است یزید جنایتکار بود ولی سعی دارند او را تبرئه کنند. در این زمان که فضای مجازی گسترش پیدا کرده وهابیان زیاد روی این مسئله کار می‌کنند و تلاش می‌کنند یزید را تبرئه کنند. من یک نمونه آن را بگویم. مثلا یکی از شبهاتی که مطرح می‌کنند این است که می‌گویند یزید مجتهد بوده و در اجتهادش خطا کرده لذا سزاوار لعن و سرزنش نیست. مگر شما نمی‌گویید اگر مجتهد در اجتهادش خطا کند، مورد مواخذه قرار نمی‌گیرد. یزید هم همینطور است که خطایی مرتکب شده ولی خطایش اجتهادی بوده است لذا جای سرزنش ندارد. وهابیت روی این دسته از شبهات مانور می‌دهند و این شبهه از زمان ابن تیمیه مطرح شده است.

پس یک دسته از شبهات ناظر به مبانی اعتقادی است، یک دسته ناظر به خود شخصیت حضرت است، یک دسته ناظر به تبرئه یزید است، جریان چهارم ناظر به مسائل بعد از حادثه کربلا است مثل گریه و عزاداری. این شبهات ناظر به حوزه کارکردها و پیامدها است و در آن، این رفتارهایی که ما انجام می‌دهیم مورد پرسش قرار می‌گیرد مثلا می‌گویند عزاداری بدعت است یا موجب افسردگی جامعه است همین الآن هم این شبهات مطرح می‌شود این هم یک دسته از پرسش‌ها است که شدیدا دنبال می‌شود.