وقف و بیمه؛ دو ابزار مهم در ارتقای نظام تأمین اجتماعی

حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رضایی، عضو شورای فقهی بانک مرکزی در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه تأمین اجتماعی معانی بسیار مختلفی دارد، گفت: در ادبیات ما مباحث حمایتی، بیمه‌ای و امدادی جزئی از نظام تأمین اجتماعی محسوب می‌شوند و بحث امدادی مانند یاری‌رساندن به سیل‌زدگان و زلزله‌زدگان مورد پذیرش همه بوده و هست و از نظر اسلامی امری مطلوب به شمار می‌رود.

 وی افزود: اما دو بحث حمایت و بیمه در نظام تأمین اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردارند که اکثراً برروی آن متمرکز شده‌اند. کمک رساندن و مراقبت از افراد کم‌توان و یا ضعیف در زمره مباحث حمایتی تلقی شده و بهبود معیشت و سبک زندگی و حتی کمک به ارتقای سلامت را شامل می‌شود. در نظام حمایتی تأمین اجتماعی ظرفیت‌های بالقوه بسیاری نهفته شده که باید برای به فعلیت رساندن آنها از توان بخش خصوصی و دولتی استفاده شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با ذکر مثالی ادامه داد: راه‌اندازی خیریه‌ها و نهادهایی برای مراقبت از سالمندان و بیماران خاص گوشه‌ای از اقداماتی محسوب می‌شوند که بخش خصوصی و دولتی می‌توانند در راستای ارتقای نظام حمایتی تأمین اجتماعی انجام دهند. به نظر بنده اگر می‌خواهیم در نظام حکمرانی دینی یک سیستم تأمین اجتماعی مطلوب داشته باشیم باید به وقف و ضرورت آن بیش از پیش اهمیت داده شود و بهتراست دولت اسلامی از وقف و تقویت آن حمایت کند.

نقش بیمه در ارتقای نظام تأمین اجتماعی

رضایی با اشاره به نقش بیمه در ارتقای نظام تأمین اجتماعی گفت: همه مردم نظام تأمین اجتماعی را با بیمه می‌شناسند و به عبارتی مطرح‌ترین قسمت نظام تأمین اجتماعی است که بیشتر به چشم می‌آید. بیمه، صنعتی است که به تدریج در دنیا شکل گرفته و رشد کرده است. تحولات قرن 19 و 20 صنعت بیمه را متحول کرد و رسماً شرکت‌های بیمه وارد فعالیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری شدند تا از افراد شاغل حمایت به عمل آورد و در همین راستا هم از کارگر و هم از کارفرما حق بیمه دریافت کردند و از منابعی که به دست می‌آورد دست به فعالیت‌های اقتصادی می‌زدند و به عبارتی هزینه‌هایشان را از نی محل تأمین کردند.

وی با بیان اینکه پوشش بیمه در کنار وقف به عنوان دو مکمل تقویت‌کننده نظام تأمین اجتماعی به شمار می‌روند، افزود: رویه‌ای که امروزه در نظام تأمین اجتماعی حاکم است، کاملاً با گذشته به ویژه زمان صدر اسلام تفاوت دارد. عموماً در گذشته مباحثی مانند زکات و خمس و کمک‌های دولت اسلامی مطرح بوده‌اند و اکثر اینها صرف افراد فقیر و بدهکارانی می‌شدند که توان پرداخت بدهی‌هایشان را نداشتند ولی فعالیتی که صنعت بیمه انجام می‌دهد به کل منجر به تقویت و دگرگونی ماهیت نظام تأمین اجتماعی شده و به نوعی همه‌شمول است و حتی افرادی هم که فقیر نیستند و دغدغه آینده را دارند و می‌خواهند پس‌اندازی داشته باشند خود را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهند.

ضرورت مشخص شدن حیطه حمایت دولت

عضو شورای فقهی بانک مرکزی بیان کرد: در نظام تأمین اجتماعی باید دایره حمایت دولت مشخص شود و در آنجایی که نیاز است خود دولت ورود کند و در جایی هم که نیاز نیست از توان بخش خصوصی و خیرین استفاده شود. مثلاً افرادی هستند که برای کاری از شهرستان به تهران مهاجرت کرده‌اند ولی به خاطر گرانی با مشکل اجاره‌بها روبه‌رو شده‌اند و در اینجا حتماً لازم نیست تنها فقط دولت ورود پیدا کند بلکه می‌توان از قابلیت بخش وقف و خیریه‌ها بهره برد.

رضایی در این رابطه افزود: من معتقدم حمایت‌های دولت و خیریه‌ها باید در یک نظام تأمین اجتماعی هدفمند باشد و با استفاده از جامعه آماری قابل قبول، جامعه هدف را تحت پوشش قرار داد و از این طریق مانع توزیع ناعادلانه حمایت‌ها و یا پولدار شدن قشری و فقیر شدن قشری دیگر شد. از سوی دیگر حمایت‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که از تمرکزگرایی فاصله بگیرد و مانع تراکم جمعیت در یک نقطه خاص از کشور شود و همچنین از افزایش هزینه‌ها و فشارها بر دولت بکاهد. مثلاً ممکن است دولت چتر حمایت از شهرها را به قدری افزایش دهد که روستانشین‌ها خانه و کاشانه خود را رها و به شهرها مهاجرت کنند، همه چیز باید هدفمند و عادلانه و همه شمول باشد.

اشتغال‌زایی؛ ابزاری مهم برای ارتقای نظام تأمین اجتماعی

 عضو شورای فقهی بانک مرکزی اشتغال‌زایی را مهمترین اقدامی عنوان کرد که می‌تواند به اصلاح و بهبود نظام تأمین اجتماعی منجر شود و تأکید کرد، اگر دولت کار و شغلی ایجاد نکند هرچقدر هم از اقشار ضعیف حمایت به عمل آورد باز دوباره اینها ضعیف و ضعیف‌تر می‌شوند و این منابع دولت است که هدر می‌‎روند.

رضایی در بخش پایانی این گفت‌وگو تأکید کرد: اگر می‌خواهیم نظام تأمین اجتماعی در کشور تقویت و رونق بگیرد، بهتر است بیمه‌ها به‌ویژه بیمه‌های زندگی و عمر بیشتر مورد توجه واقع شوند، زیرا به مرور زمان بخشی از نیازهای لازم و ضروری زندگی مردم پوشش می‌دهند و بعد از اینها بیمه‌های تکافل، تعاون و تأمین اجتماعی طرح می‌شوند. در واقع بیمه‌ها به افزایش پس‌انداز در کشور و درآمدزایی و ثروت‌سازی کمک می‌کنند و این فرآیند همه را منتفع می‌کند. هرچه بیمه گسترده‌‎تر شود، نظام تأمین اجتماعی هم گسترده‌تر خواهد شد.

گفت‌وگو از سعید امینی