ادعای روشنفکران درباره غیر اخلاقی بودن قربانی کردن حیوانات بی‌اساس است

عید قربان و یا عید الأضحی از عیدهای اسلامی است که هر ساله در سراسر جهان اسلام برگزار می‌شود. این روز، عید بندگی و اطاعت حضرت ابراهیم(ع) از فرمان الهی برای قربانی‌ کردن پسرش اسماعیل است و البته ادیان یهودیت و مسیحیت بر این باورند که ابراهیم پسرش اسحاق را برای قربانی برد، اما قرآن کریم این گزاره را رد کرده و با صراحت از حضرت اسماعیل(ع) نام می‌برد. 

خبرنگار ایکنا به مناسبت این عید بزرگ اسلامی، با حجت‌الاسلام و المسلمین علی نهاوندی، استاد درس خارج حوزه‌ علمیه گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید:

ایکنا ـ  چرا عید قربان را بزرگترین عید مسلمانان دانسته‌اند؟ 

این موضوع در مبانی معرفتی ما گنجانده شده است، یعنی ما بعد از عبادت و انجام یک تکلیف الهی به پاسداشت این توفیق عید می‌گیریم، مثلا در ایام ماه مبارک رمضان توانسته‌ایم فرمان الهی را انجام دهیم و یک ماه روزه‌داری کنیم از این رو عید فطر در تقویم زندگی یک انسان دیندار گنجانده شده است تا پایان این ماه را جشن بگیریم.

عید قربان هم به دنبال انجام فرائض حج و مناسک مرتبط با آن از سوی حاجی، برای مسلمین وضع شده است تا این موفقیت را گرامی بدارند. کسانی که توجه به این امر عبادی را برای خود ایجاد کرده و ایام حج را پاس داشته‌اند به خاطر همین انجام وظیفه، این روز برای همه مسلمین اعم از حاجیان و غیر آنها که دل در گرو جریان توحید و باورهای الهی دارند ایام مبارک و عید است و آن را جشن می‌گیرند و این فرهنگ در دین اسلام و در ادیان قبل هم سابقه داشته است و جشنی بالاتر از این نیست که انسان تکلیفی را در برابر خواست و اراده الهی انجام دهد.

ایکنا ـ آیا چنین آیینی در ادیان دیگر هم وجود دارد؟ 

از دوره آدم ابوالبشر و فرزندان او یعنی هابیل و قابیل بحث قربانی مطرح است زیرا خداوند به آنها دستور قربانی داد و قابیل چون ظاهرگرا بود گوسفند چاقی را انتخاب کرد و هابیل گوسفند کم‌وزن‌تری را انتخاب کرد؛ (وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ 27 سوره مائده) ولی خداوند قربانی هابیل را به خاطر اخلاص او پذیرفت و همین باعث نزاع میان دو برادر شد.

آئین فدیه و قربانی از آن زمان وجود داشته است و ادیان مختلف مانند یهودیت و مسیحیت هم آن را ادامه دادند. آئین یهود هم قربانی دموی و هم غیر دموی دارند یعنی گاهی قربانی می‌کنند و گاهی او را در بیابان رها می‌کنند و حتی زرتشت هم این آئین را داشت و البته متاسفانه در گذشته‌ها، انسان‌ها را قربانی می‌کردند که ادیان ابراهیمی، این کار را منسوخ اعلام کرد.

خداوند در سوره مبارکه صافات فرموده است: وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۷﴾ که آیه به دنبال ماجرای حضرت ابراهیم و ذبح حضرت اسماعیل(ع) است که به دنبال خواب آن حضرت رخ داد؛ یعنی حضرت ابراهیم در خواب دید که اسماعیل(ع) را ذبح می‌کند و وقتی به ایشان این پیشنهاد را مطرح کرد او هم پذیرفت ولی تدبیر الهی این بود که گوسفندی از جانب خدا برای آنها فرستاده شود و او را ذبح کنند.

امر الهی هم از ابتدا این بود ولی ابراهیم(ع) باید تحت این آزمایش قرار می‌گرفت و فرزندش را به قربانگاه می‌برد تا از این ابتلا و آزمایش سربلند بیرون بیاید و به دلیل همین امتثال، این فدیه و قربانی به عنوان فدیه عظیم یاد شد.

ایکنا ـ قربانی کردن در بین اعراب پیش از اسلام چه جایگاهی داشت؟ 

قربانی‌کردن هم در بین اعراب قبل از اسلام و هم در اسلام و هم در ادیان گذشته وجود داشته است و گاهی برای صحت و سلامت هم قربانی می‌کردند ولی در فرهنگ اسلامی، قربانی فقط برای تقرب به خداوند است لذا جهت‌گیری حضرت ابراهیم(ع) مهم است و آن نگاه توحیدی به قربانی‌کردن است زیرا طبیعتا انسان‌ها برای رشد و سلامتی و نمو خود باید از گوشت گوسفند بخورند و خداوند این اجازه را داده است گرچه نباید در آن افراط و اسراف کرد.  

ایکنا ـ عید قربان و قربانی کردن چه تاویل و تفسیری در دنیای مدرن امروز می‌تواند داشته باشد؟

در همین دنیای مدرن و در برخی کشورها برای سرگرمی حیوانات را مورد هدف قرار می‌دهند؛ مثلا برای شکار بی هدف و تفریح و تفرج حیوانات را به کشتن می‌دهند و آنها را محصور می‌کنند ولی دین مبین اسلام با این کارها مخالف است لذا قربانی را هم با نیت تقرب به درگاه خدا وضع فرموده است و هم اینکه از گوشت آن به فقرا و مساکین داده شود لذا عملی کاملا عقلانی است و سبب تقرب به خداوند هم می‌شود.

دنیای مسیحیت و اسلام و یهود و سایر ادیان ابراهیمی و زرتشتیان و ملل و اقوام یونانی این قربانی را داشتند منتهی در برخی مکاتب با نیت غیرتوحیدی صورت می‌گرفت و اسلام رویکرد توحیدی به قربانی داد و جهت آن تغییر کرد.

ایکنا ـ فلسفه قربانی کردن چیست و این کار نماد چه چیزی در مناسک حج است؟ 

 انسان قربانی را که انجام می‌دهد در حقیقت تحقق بخشیدن به یک فریضه و دستور الهی از یکسو است و اگر حاجی قربانی نکند حج او مقبول نیست و البته مستحب است کسانی که حاجی هم نیستند قربانی بکنند؛ از پیامبر(ص) نقل شده است که فردی گفت من پولی برای قربانی ندارم ولی می‌توانم قرض کنم و پیامبر توصیه فرمود قرض کنید زیرا این قرض از سوی خدا جبران شده است و جالب اینکه در همین توصیه به ذبح و قربانی فرموده‌اند: گوشت سه قسمت شود یعنی یک بخش برای خود فرد صرف شود، بخشی هم به فقرا و بخشی هم به دیگران هدیه داده شود.

خود این نگاه به دیگران و دیگرخواهی که در این مناسک مطرح است نشان‌دهنده حس تعامل و مشارکتی است که باید در جامعه تقویت شود و اسلام یک عبادت به ظاهر فردی را با جنبه اجتماعی و دیگرخواهی تکمیل می‌کند لذا برخی از روشنفکران و تجددگرایان این بحث را مطرح می‌کنند که چرا حیوان باید ذبح شود، از اساس بی بنیاد است.

خداوند در مورد فلسفه ذبح حیوان، فرموده است که خون و گوشت این قربانی به خدا نمی‌رسد بلکه آنچه در نزد خدا ارزش دارد تقرب‌ یافتن با تقواست و تقواست که به خدا می‌رسد. اسلام عزیز حتی در کارهای مادی و دنیوی که برای تغذیه و قوت انسان تدبیر شده است جهت و نیت قرب خدا و معنویات را مطرح می‌کند و این دستمایه مهمی است تا ما علاوه بر اینکه امری عبادی و مستحب انجام می‌دهیم جهت‌گیری تقرب به خدا را در نظر بگیریم. بنابراین  هم نگاه توحید مدارانه دارد و هم در آن رسیدگی به ضعفا و فقرا مطرح است و هم هدیه به دیگران، ضمن اینکه خود فرد هم از گوشت قربانی بهره می‌برد.

امروزه ببیندی در برخی کارهایی که در غرب از جمله در اسپانیا رخ می‌دهد مثلا یک روز را به عنوان جشن، گاوها را می‌کشند، یعنی برای شادی لحظه‌ای و بدون هدف مقدس و متعالی، گاوها را با زجرکش کردن می‌کشند و این کارها باید مورد انتقاد قرار بگیرد نه اینکه ما حیوانی را برای قرب به خدا و تبعیت از دستورات الهی  قربانی کنیم.

این فرهنگ و حرکت باید با دیگران به اشتراک مساعی گذاشته شود و دیگران هم از آن فیض ببرند. قربانی نمادی برای خروج از حیوانیت و هواهای نفسانی است و این دستور حکایت از جنبه فردی، عبادی و اجتماعی و تعامل الهی با سایر مردم دارد و قربانی، روشی پسندیده و مبتنی بر رضایت خداوند است و اینکه برخی آن را زیر سؤال ببرند کار درستی نیست.

باید این کار مستحب و بسیار زیبا را مدیریت کنیم تا به دست نیازمندان واقعی برسد و توزیع مناسبی صورت بگیرد تا گره‌گشایی از بخشی مشکلات مردم انجام شود.

گفت‌وگو از علی فرج‌زاده