نداشتن سؤال و فرضیه جدی؛ مشکل بسیاری از پایان‌نامه‌ها

به گزارش ایکنا، احمد حاجی ده‌آبادی، استاد حقوق دانشگاه قم، 15 آذرماه در نشست بیان تجریبات پژوهشی استادان که از سوی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه ما چه بنویسیم و چطور بنویسیم، گفت: قدم اول در نگارش هر متن این است که آن را جدی بگیریم و دنبال سرهم کردن برخی مطالب نباشیم و کار جدی هم نیازمند صرف وقت مناسب است.

وی افزود: همانطور که در ساختن هر بنایی، هم پی و شکل ظاهری بنا مهم است و هم مصالح خوب، در نوشتن هم باید هر دو وجه ساختار نوشته و محتوا مطلوب باشد. اول باید ضرورت تحقیقی که انجام می‌دهیم و ابعاد و غایت آن برای ما به خوبی روشن باشد. باید به اندازه مقاله یا کتابی که می‌نویسیم مجهول داشته باشیم تا گره‌های ذهنی آن را باز کنیم.

نوشتن به پایان راه نرسیده است

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه نباید این تفکر را داشته باشیم که هر آنچه را لازم بوده نوشته‌اند، اضافه کرد: یکی از استادان مقاله‌ای نوشته و در ابتدا آورده است، در سردر یکی از معابد یونان باستان نوشته خودت را بشناس؛ این تعبیر سه اصل را به ما یاد می‌دهد؛ اول اینکه خودی وجود دارد و قابل شناسایی هم هست و اصل سوم اینکه معرفت نفس انفع معارف است. این استاد از این مطلب کوچک سه اصل استخراج کرده و 60 صفحه مطلب در مورد آن نوشته است.

وی اضافه کرد: مثلا ما قصد داریم در مورد صبر مقاله بنویسیم ابتدا باید تجزیه و تحلیلی از آن داشته باشیم و موضوع کلی را به موضوعات جزئی تبدیل کنیم مثلا مفهوم صبر، انواع صبر، صبر در قرآن و روایات، صبر در دنیا و آثار صبر در آخرت، صابران نام‌برده شده در قرآن، صبر در مصیبت و گناه و طاعت و ...؛ وقتی موضوع صبر باز و بیش از ده زیرمجموعه برای آن مشخص شد در ذیل هر موضوع می‌توان چند صفحه نوشت. بنابراین ابتدا در هر موضوع باید جنبه‌های مجهول را مشخص کنیم.

حاجی ده‌آبادی با بیان اینکه حتی پرداختن به موضوعات تکراری با نگاه و زاویه جدید هم اشکالی ندارد، گفت: مثلا دانشجویی می‌خواهد درباره شرکت در جرم مطلبی بنویسد، در این‌باره کارهای زیادی شده است ولی اگر همین مطلب را با عنوان شرکت در جرم در رویه‌های قضایی بنویسید مطلبی خواهد شد که می‌تواند کمک به وضعیت حقوقی برخی پرونده‌ها بکند.

استاد دانشگاه قم با تاکید بر اینکه در بیان مسئله نباید از کلیات ابوالبقاء شروع کنیم، اظهار کرد: از ابتدا سراغ ابهامات و مجهولات بروید و کاری را انجام دهید که دیگران سراغ آن نرفته‌اند یا کمتر سراغ آن رفته‌اند. مشکلی که عمدتا ما داریم این است که نمی‌دانیم چه می‌خواهیم انجام دهیم لذا سرگردان می‌شویم.

حاجی‌ده‌آبادی تصریح کرد: دوستی مقاله‌ای در مورد قتل عمد در دست تدوین دارد؛ می‌دانید قتل عمد زمانی است که فرد با انگیزه قصد قتل داشته باشد یا کاری بکند که بخواهد طرف مقابل خود را بکشد، در این باره خیلی بحث شده است ولی ما چند سؤال طرح کردیم از جمله اینکه مفهوم عمل نوعا کشنده چیست؟ آیا عملی است که احتمال وقوع قتل بالای 50 درصد است یا عملی که عقلا عمدتا از آن اجتناب می‌ورزند و سؤالاتی از این دست.

فقدان سؤال و فرضیه جدی؛ مشکل بسیاری از پایان‌نامه‌ها

این پژوهشگر بیان کرد: یکی از مشکلات عمده در بخش پایان‌نامه‌ها نبود فرضیه و سؤال جدی است همچنین باید بین سؤالات و فرضیات ارتباط باشد ضمن اینکه فرضیات نباید طولانی و بدیهی و کلی باشد. معتقدم سؤالات فرضیه نباید «آیا» باشد زیرا پاسخ آن بله و خیر است بلکه سؤالات باید حل مرکبی باشد. اگر چکیده و مقدمه مقاله و پایان‌نامه خوب باشد خواننده سراغ مطالب بعد هم می‌رود ولی اگر خوب نباشد آن را رها خواهد کرد. نتیجه هم باید گویا، مختصر و کارگشا باشد. باید برای ما روشن شود که از کجا می‌خواهیم شروع کنیم و به کجا ختم کنیم البته در بین کار ممکن است تغییراتی هم باشد.

استاد دانشگاه قم با تاکید بر تتبع، اظهار کرد: تتبع یعنی اینکه ما آثار دیگران را در مورد موضوعی که می‌خواهیم بنویسیم تتبع کنیم، البته این غلط است که ما 90 درصد کارمان را به تتبع اختصاص دهیم بلکه مقداری که تتبع کردیم باید سراغ کار خودمان برویم همچنین سراغ منابع دست اول و منابع خوب برویم نه اینکه هر مطلبی را از اینترنت بگیریم.

جست‌وجوی منابع دست اول

این پژوهشگر و استاد دانشگاه افزود: وقتی تتبع می‌کنیم ممکن است عین عبارت ما در جست‌وجو نیاید بنابراین باید با کلمات مشابه هم جست‌وجو کنیم، مثلا دنبال تناسب و عدم تناسب جنایت هستیم ولی ممکن است به جای آن تعدد جنایت را هم جست‌وجو کنیم، البته در تتبع دنبال این باشیم که وقتی مطلبی را نقل کردیم خودمان هم حضور فعال داشته باشیم یعنی نقد و اظهارنظر کنیم نه صرفا بیان یکسری مطالب باشد؛ این قاعده وجود دارد که اگر شما مطلبی را نقل کردید ولی نقد نکردید یعنی آن را پذیرفته‌اید از این رو بسنده‌ نکردن به نقل اقوال، امتیاز برای یک پایان‌نامه و مقاله است از این رو از نقد دیگران نترسید.  

حاجی ده‌آبادی با تاکید بر اینکه به ترجمه اکتفا نکنید و اگر استفاده کردید قید کنید که به منبع اصلی رجوع نشده است، اضافه کرد: از روزنامه و سایت استفاده نشود مگر اینکه ضرورت اقتضاء داشته باشد ولی ارجاع متعدد به این‌ها خوب نیست. موضوع دیگر فیش‌برداری از منبع است و اگر عینا مطالب فرد را آوردیم حتما داخل گیومه قرار دهیم البته نقل قول غیرمستقیم واجد این ویژگی نیست؛ معمولا اشتباه ما این است که ویژگی‌های منبع را کامل نمی‌نویسیم به همین دلیل وقتی پایان‌نامه تمام شد فراموش می‌کنیم که تاریخ چاپ و محل چاپ و سال و ناشر و ... را دقیق بنویسیم. نقل قول مستقیم و طولانی از یک منبع کار را با ضعف مواجه خواهد کرد و بهتر است از نقل قول غیرمستقیم استفاده شود و آن هم از منابع متعدد.

توازن در متن

این حقوقدان و استاد دانشگاه قم گفت: مسئله دیگر اینکه نیازی نیست در آثار علمی القاب را قید کنیم همچنین رعایت توازن در متن خیلی مهم است گاهی می‌بینیم فرد پایان‌نامه نوشته ولی یک بخش آن 80 صفحه دارد و بخش دیگری 10 صفحه. برخی می‌گویند قرآن هم سوره‌ای به نام بقره دارد و سوره کوثر ولی قرآن مقاله و پایان‌نامه نیست که بخواهیم بر آن اساس بنویسیم.

حاجی ده‌آبادی تصریح کرد: در مورد ایده‌یابی هم تاکید کنم که اجازه ندهید درس شما تمام بشود و بعد سراغ یک موضوع بروید و در طول سال تحصیلی به موضوع فکر کنید و بهترین فضا برای ایده‌یابی هم کلاس درس است و جرقه‌هایی به ذهن انسان می‌خورد. همچنین در انتخاب عنوان هم باید دقت کنیم زیرا برخی مواقع چینش واژگان طوری است که جذابیت بیشتری دارد.