فقیر در وطن خودش هم غریب است
پژوهشگر نهج‌البلاغه با بیان اینکه حاکمان حکومت اسلامی در دوران مسئولیت خود باید در حد مردم فقیر زندگی کنند و با فقیر طغیان نکنند، گفت: در بخشی از نهج‌البلاغه آمده است: «انسان فقیر در وطن خودش هم غریب است» منظور از فقر در این عبارات تنها فقر ناشی از گرسنگی و تشنگی نیست، در واقع به‌طور کلی عوارض نامطلوب فقر در حوزه اجتماعی و فرهنگی سبب محرومیت فقیر از اثربخشی و دیده شدن در سطح جامعه می‌شود.
«فقیر در وطن خودش هم غریب است»، این تعبیر قاطع از امیرالمؤمنین(ع) است که در سومین بخش از سلسله گفت‌‌وگوهای خبرنگار ایکنا از قم با حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مهدوی‌ارفع با موضوع «عدالت اقتصادی از دیدگاه امام علی(ع)» مطرح شد. در بخش اول گفت‌وگو با این پژوهشگر نهج‌البلاغه که با عنوان «اولویت‌بندی اقتصادی بین مردم و دولت در نهج‌البلاغه» منتشر شده است، این موضوع مطرح شد که اولاً «تنها فقر پسندیده در کلام امام علی(ع) فقر معنوی به خداوند متعال است و هر نوع دیگر فقر از منظر ایشان منفور است» و ثانیاً «براساس توصیه امام علی(ع) به مالک اشتر، در شرایط نابسامان اقتصادی دولت از نظر درآمدزایی ضعیف شود بهتر از فقیر شدن مردم است و لذا حکومت باید تمام تلاش خود را به‌کار بگیرد و سختی‌ها را به جان بخرد تا ملت فقیر نشوند و به احساس شکست مالی دچار نشوند» همچنین در بخش دوم گفت‌وگو «شفافیت مالی، عامل پیشگیری از بی‌عدالتی اقتصادی است» به مفهوم عدالت اقتصادی در نهج‌البلاغه و توصیه اکید امیرالمؤمنین(ع) بر «ممنوعیت پُست و مقام دادن به نزدیکان صاحب‌منصبان حکومتی» پرداختیم و این پژوهشگر نهج‌البلاغه، جریان شفاف‌سازی اطلاعات که سال‌هاست به مرحله اجرا نرسیده است را یکی از عوامل پیشگیری از فساد و بی‌عدالتی اقتصادی دانست و برای گواه این مطلب به روایتی از امام علی(ع) استناد کرد که به مردم می‌فرمایند: «حق شما بر من به‌عنوان حاکم آن است که تمام اطلاعات حکومت را برای شما شفاف و واضح بیان کنم به جز مسائل امنیتی زیرا مورد سوء‌استفاده دشمنان قرار می‌گیرد.»
«در شرایط نابسامان اقتصادی که نیمی از جامعه با فقر و تنگدستی دست و پنجه نرم می‌کنند، متولیان امر نباید صرفا به موعظه و پند دادن به مردم و فرهنگ‌سازی عمومی درباره موضوعاتی از قبیل قناعت و بی‌رغبتی به دنیا بپردازند» این آغازگر بخش سوم گفت‌وگو با پژوهشگر نهج‌البلاغه است که در ادامه گفت: امام علی(ع) در نهج‌البلاغه تعبیر قاطع و متقن درباره فقر آورده است و می‌فرماید: «فقر بزرگ‌ترین نوع مرگ انسان است.»
مهدوی‌ارفع بیان کرد: حضرت در بخش‌های دیگر نهج‌البلاغه نیز بر این موضوع تأکید داشته است. برای مثال در بخشی از نهج‌البلاغه آمده است: «انسان فقیر در وطن خودش هم غریب است» و این یک نوع فقر است و «انسان ثروتمند در غربت هم گویی در وطن خویش به سر می‌برد»؛ همچنین در بخشی دیگر می‌فرماید: «انسان تهیدست حتی اگر حرف درست بزند کسی به او گوش نمی‌دهد» اما نکته اینجاست منظور از فقر در این عبارات تنها فقر ناشی از گرسنگی و تشنگی نیست، در واقع به‌طور کلی عوارض نامطلوب فقر در حوزه اجتماعی و فرهنگی سبب محرومیت فقیر از اثربخشی و دیده شدن در سطح جامعه می‌شود.
وی با بیان اینکه فقر به مثابه صفات خوب و بد نسبی است، تصریح کرد: یکی از افرادی که در نهج‌البلاغه از آن‌ها یاد شده که با وجود فقر مالی اما زندگی خوبی داشت، خباب بن ارت است که امام علی(ع) درباره او فرمود: «رَحِمَ يَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ، فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً، وَ هَاجَرَ طَائِعاً، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ، وَ عَاشَ مُجَاهِداً؛ خداوند خباب بن الارت را رحمت كند. به رغبت اسلام آورد و در عين اطاعت، مهاجرت كرد و به آنچه روزيش داده بودند، قناعت نمود و از خدا راضى بود و مجاهد زيست» این در حالی است که خباب بن ارت در هنگام فوت، خانه‌ای متعلق به خویش برای سکونت نداشت.
پژوهشگر نهج‌البلاغه با بیان اینکه فقر به معنای سقوط همه انسان‌ها نیست، تصریح کرد: فقر برای عموم مردم سقوط شخصیت و دین می‌آورد و لذا اینکه به‌طور قاطع می‌گوییم اسلام با هیچ نوع فقری موافق نیست به این معناست که براساس آموزه‌های اسلام در ابتدا باید زیرساخت‌های حفظ عقلانیت، شخصیت، اعتبار و دین مردم توسط متولیان امر فراهم شود و سپس آموزه‌های اخلاقی و دینی برای مردم بیان شود.
وی بیان کرد: نیمی از مردم کشورمان امروز در فقر و نداری به سر می‌برند و تعدادی از آن‌ها با تقوا و عقلانیت خود را حفظ می‌کنند اما بسیاری از فقیران کشور در معرض سقوط یا همان «موت اکبر» قرار دارند و عده‌ای دیگر نیز سقوط کامل داشتند؛ واقعیت امروز جامعه آن است که برخی از مردم به علت فقر، دین خود را از دست داده‌اند.
مهدوی‌ارفع اظهار کرد: در آموزه‌های دینی آمده است که مردم را به‌گونه‌ای رشد و پرورش دهید که اگر در شعب ابیطالب هم رفتند، تسلیم نشوند اما این عبارات نباید بهانه حکومت برای موعظه کردن مردم و غفلت از واجبات شود بلکه دولت باید کاری کند تا مردم از فقر به بی‌دینی نرسند.
وی با یادآوری اینکه بخش عظیمی از مردم در جامعه امروز ما در معرض «موت اکبر» هستند، بیان کرد: استراتژی‌های اصلاح جامعه در هر مسئله و معضلی تک‌بعدی نیست و لذا توصیه و نصیحت کردن مردم و دعوت آنان به قناعت و ساده‌زیستی از سوی مسئولان نظام بدون مرتفع‌سازی مشکلات و معضلات اقتصادی، راه به جایی نمی‌برد؛ والدین فرزندان خود را هم نمی‌توانند صرفا با نصیحت کردن و پند و اندرز دادن تربیت کنند تا زمانی که خود به آن عمل نکنند.
مهدوی‌ارفع با اشاره به اینکه تا زمانی که بی‌تدبیری و ناکارآمدی خود را بر گردن عوامل خارجی بیندازیم نمی‌توانیم به فرهنگ‌سازی عمومی جامعه امیدوار باشیم، افزود: فرهنگ‌سازی یکی از ضرورت‌های مرتفع‌سازی مشکلات جامعه است که در کنار سایر تدبیرها و راه‌ها معنا و مفهوم درستی پیدا می‌کند.
وی گفت: اگرچه امام علی(ع) در دوران حکومت خود بارها در مورد زهد و ساده‌زیستی و بی‌رغبتی به دنیا بیاناتی داشتند، اما ایشان در خطبه 209 نهج‌البلاغه فرمود: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ الْحَقِ الْعَدْلِ أَنْ يُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ، كَيْلَا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ؛ خداوند بر پيشوايان دادگر مقرر فرموده كه خود را در معيشت با مردم تنگدست برابر دارند تا بينوايى را رنج بينوايى به هيجان نياورد و موجب هلاكتش گردد»؛ این به آن معناست که حاکمان حکومت اسلامی در دوران مسئولیت خود باید در حد مردم فقیر زندگی کنند و با فقیر طغیان نکنند همچون شهید رجایی که مصداق بارز ساده‌زیستی در دوران مسئولیتش بود.
پژوهشگر نهج‌البلاغه بیان کرد: امام علی(ع) علی‌رغم اینکه دارای نخلستان‌ها و قنات‌های فراوانی بود و در زمره ثروتمندان به‌شمار می‌رفت اما در دوران حکومت خویش، لباس وصله‌دار و کهنه بر تن می‌کرد، در روایتی آمده است: «شخصی از ایشان پرسید شما حاکم جامعه هستید، چرا این لباس‌ها را بر تن می‌کنید؟ حضرت فرمود: «اولا پوشیدن این لباس‌ها، دل انسان را خاشع می‌کند، ثانیا مؤمنین از آن پند می‌گیرند و با خود می‌گویند اگر آن‌ها فقیر هستند، حاکم آن‌ها هم لباس کهنه بر تن می‌کند» اما آیا حاکمان جامعه اسلامی امروز اینگونه هستند؟
انتهای پیام
