به گزارش ایکنا، ایام البیض به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه قمری گفته میشود که نزد شیعیان، ایام البیض رجب و در مرتبه بعد شعبان و رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است و مهمترین عمل در این سه روز، اعتکاف و روزهداری است.
اعتکاف در لغت به معنای توقف در جایی است. با توجه به آیه ۱۲۵ سوره بقره، میتوان نتیجه گرفت که اعتکاف عملی بوده که در شریعت ابراهیم از مناسک و عبادات الهی محسوب میشده و پیروان ایشان به این عمل مبادرت میورزیدند و لذا ابراهیم و اسماعیل(ع) از طرف خداوند موظف شده بودند تا محیط لازم را برای برپایی این مراسم مهیا کنند. واگذاری این مسئولیت خطیر به آنها، گواه بزرگی بر اهمیت عباداتی، چون حج، اعتکاف و نماز در پیشگاه خداوند است.
حضرت موسی(ع) با آنکه مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک و برای خلوت با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: چرا قوم خود را رها کردی و با عجله به سوی ما شتافتی؟ عرض کرد: پروردگارا! به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی (طه: ۸۳ و ۸۴).
بیتالمقدس از مکانهایی بود که همواره عده زیادی از انسان ها، برای اعتکاف در آن گرد هم میآمدند و به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول میشدند. بزرگ این گروه، حضرت زکریا(ع) بود و از جمله کسانی که در امر اعتکاف سرپرستی میکرد حضرت مریم(س) بود. قرآن در این باره میفرماید: «وَ کَفّلَها زَکَریا کُلَّما دَخَلَ عَلَیها زَکَریا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رِزقاً»؛ کفالت او (مریم) را زکریا بر عهده گرفت و هر زمان که به محل عبادت او میرفت برای او غذایی مهیا میدید (عمران: ۳۷). از قرآن مجید (مریم: ۱۶ و ۱۷) استفاده میشود که حضرت مریم(س) آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نائل آمد از مردم بریده بود و در خلوت به سر میبرد. علامه طباطبائی در این باره اظهار میکند: گویا مقصود از دوری مریم از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به اعتکاف برای عبادت بوده است.
ارکان اعتکاف
ارکان عبادت یعنی اجزایی که اگر عمداً یا سهوا ترک شوند، آن عبادت باطل میشود. اعتکاف نیز ارکانی دارد که شامل «نیت»؛ «توقف در مسجد جامع شهر یا مساجد چهار گانه معروف»؛ «کمتر از سه روز نبودن اعتکاف»؛ «روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف» میشود.
نیت اعتکاف
اعتکاف همانند سایر عبادات، باید با نیت و قصد قربت باشد و هر گونه ریا و خود نمایی و قصد غیر الهی آن را باطل میکند. در نیت اعتکاف، قصد وجه شرط نیست، یعنی لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است یا مستحب؛ زمان نیت اعتکاف، وقت شروع اعتکاف است که شروع طلوع فجر است و با استمرار نیت اول شب هم مانعی ندارد. اعتکاف را میتوان به سه صورت «برای خود»؛ «به نیابت از مردگان»؛ «به نیابت از زندگان» به جای آورد. اگر اعتکاف را به نیابت از کسی که از دنیا رفته به جای آورد، در این صورت اعتکاف را تنها به نیابت از یک نفر میتوان انجام داد، ولی اگر مقصود اهدای ثواب باشد میتوان ثواب اعتکاف را به چند نفر، زنده یا مرده هدیه کرد. در مورد نیابت از شخص زنده، در میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. بسیاری از فقها در درستی چنین اعتکافی، تردید کرده اند. در این صورت هرگاه نایب، اعتکاف را به قصد رجا، یعنی امید به مطلوب بودن عمل نزد خدا، نه به عنوان عبادتی حتمی انجام دهد، مانعی ندارد.
شرایط اعتکاف
در صحت اعتکاف علاوه بر شرایط ایمان، عقل و قدرت، اموری مانند «قصد قربت»، «روزه»، «سه روز روزه دار بودن»، «وقوف در چهار مسجد: مسجد الحرام، مسجد النبی «ص»، مسجد جامع کوفه و مسجد بصره» (ولی به قصد رجاء (به امید پاداش) میتوان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد)؛ «اجازه شوهر و اجازه پدر و مادر» و «پیوستگی اعتکاف» شرط است.
محرمات اعتکاف
۱- پرداختن به امور جنسی به معنای وسیع آن که شامل هر نوع بهره برداری شهوانی است.
۲- بوییدن عطر و هر نوع بوی خوش و گیاهان معطر به قصد لذت بردن.
۳- مجادله و مناقشه؛ حرمت جدال مربوط به اموری است که معتکف بخواهد فضل و برتری خود را به دیگران نشان دهد.
۴- محرمات روزه؛ در حال روزه یعنی از طلوع تا غروب خورشید که معتکف روزه میگیرد، باید از محرمات روزه نیز اجتناب کند. بعضی از فقها محرمات احرام را بر معتکف مستحب دانسته اند.
۵- خرید و فروش
اعمال اعتکاف
شب سیزدهم
مستحب است در هر یک از ماه رجب و شعبان و رمضان، در شب سیزدهم دو رکعت نماز اقامه شود که در هر رکعت حمد یک مرتبه و یس و تَبارَک المُلْک و توحید خوانده شود و در شب چهاردهم چهار رکعت یعنی دو نماز دو رکعتی به همان کیفیت و در شب پانزدهم شش رکعت به سه سلام به همان کیفیت. از حضرت صادق علیه السلام روایت است که هر کس این اعمال را انجام دهد همه فضایل این سه ماه را دریابد و همه گناهانش غیر از شرک آمرزیده شود.
روز سیزدهم
اول روز از ایام البیض است و ثواب بسیارى براى روزه این روز و دو روز بعد وارد شده و اگر کسى قصد انجام اعمال اُمّ داوُد را دارد باید این روز را روزه بگیرد و در این روز بنا بر قول مشهور بعد از سى سال از عام الفیل ولادت با سعادت حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در میان کعبه مُعَظَّمه واقع شده است.
شب و روز چهاردهم
حضرت رسول(ص) فرمودند: «هر کس در شب چهاردهم از ماه رجب سی رکعت نماز بگزارد به این ترتیب که سوره حمد را یکبار و اخلاص را یکبار و آیه آخر سوره کهف را بخواند به خدایی که جانم در دست اوست اگر گناهانش بیشتر از ستارههای آسمان باشد از نمازش فارغ نمیشود مگر که پاک وپاکیزه است ومثل اینکه همه کتابهای آسمانی را خوانده باشد.»
در فضیلت چهارده روز «روزه» ماه رجب پیامبر(ص) فرمودند: «هر کس از ماه رجب چهارده روز را روزه بگیرد خداوند عز وجل از پاداش آن میدهد که چشمی ندیده و گوشی نشنیده باشد و بر دل آدمی خطور نکرده است از کاخهای بهشتی که با مروارید ویاقوت ساخته شد.»
شب پانزدهم
۱- خواندن شش رکعت نماز به سه سلام به همان کیفیت شب سیزدهم.
۲- غسل کردن
۳- احیا
۴- زیارت امام حسین(ع)
۵- خواندن سی رکعت نماز که در هر رکعت یک بار حمد و ده مرتبه سوره توحید
۶- دوازده رکعت نماز که هر دو رکعت به یک سلام ختم میشود که در هر رکعت هر یک از سورههای حمد، توحید، فلق، ناس، آیة الکرسى و قَدْر چهار مرتبه قرائت شود؛ و بعد از سلام چهار مرتبه گفته شود: «اَللهُ اَللهُ رَبّى لا اُشْرِک بِهِ شَیْئا وَلا اَتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّا»؛ و پس از اتمام نماز، اقامه کننده آن، هر حاجتی که دارد را از خداوند متعال درخواست کند. این نماز را سیّد بن طاووس از امام صادق علیه السلام روایت کرده است.
ولکن شیخ در مصباح ذکر کرده که داود بن سرحان از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که ایشان فرمود در شب نیمه رجب دوازده رکعت نماز اقامه کنید که در هر رکعت حمد و سوره یکبار تلاوت شود و پس از اتمام نماز، سورههای حمد و معوذتین و سوره اخلاص و آیة الکرسى را چهار مرتبه تلاوت میکنید و سپس ذکر «سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکبَرُ» چهار مرتبه گفته شود. پس از آن ذکر «اَللهُ اَللهُ رَبّى لا اُشْرِک بِهِ شَیْئا وَ ما شاَّءَ اللهُ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ» گفته شود. انجام این عمل برای شب بیست و هفتم رجب نیز توصیه شده است.
روز پانزدهم
۱- غسل کردن
۲- زیارت امام حسین(ع)
۳- خواندن نماز سلمان
۴- خواندن چهار رکعت نماز به دو سلام و بعد از سلام گفته شود: «اَللّهُمَّ یا مُذِلَّ کلِّ جَبّارٍ؛ وَ یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ اَنْتَ کهْفی حینَ تُعْیینِی الْمَذاهِبُ؛ وَ اَنْتَ بارِئُ خَلْقی رَحْمَةً بیوَ قَدْ کنْتَ عَنْ خَلْقی غَنِیاً وَ لَوْ لارَحْمَتُک لَکنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ اَنْتَ مُؤَیدی بِالنَّصْرِ عَلی اَعْداَّئی وَ لَوْ لانَصْرُک اِیای لَکنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحینَ یا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها وَ مُنْشِئَ الْبَرَکةِ مِنْ مَواضِعِها یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَالرِّفْعَةِ فَاَوْلِیاَّؤُهُ بِعِزِّهِ یتَعَزَّزُونَ وَ یا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوک نیرَ الْمَذَلَّةِ عَلی اَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خاَّئِفُونَ اَسئَلُک بِکینُونِیتِک الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ کبْرِیاَّئِک وَ اَسئَلُک بِکبْرِیاَّئِک الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِک وَ اَسئَلُک بِعِزَّتِک الَّتِی اسْتَوَیتَ بِها عَلی عَرْشِک فَخَلَقْتَ بِها جَمیعَ خَلْقِک فَهُمْ لَک مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیتِهِ.»
۵- انجام اعمال ام داود
عمل ام داود که عمده اعمال این روز است و براى برآمدن حاجات و برطرف شدن غصهها و دفع ظلم ظالمان مؤثّر است و کیفیت آن بنا بر آنچه در مصباح شیخ است آنست که وقتی که فردی بخواهد این عمل را بجا آورد، روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم را روزه بگیرد؛ و در روز پانزدهم نزدیک ظهر غسل کند و وقت زوال ظهر، نماز ظهر و عصر را بجا آورد در حالتی که رکوع و سجودشان را نیکو انجام دهد و در مکانی خلوت قرار بگیرد که چیزى او را مشغول نسازد و کسی با او سخن نگوید. وقتی نماز به اتمام رسید رو به قبله بنشیند و صد مرتبه سوره حمد، صد مرتبه سوره اخلاص و ده مرتبه آیة الکرسى را قرائت کند. سپس سورههای انعام، بنىاسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافّات، حَّم سجده، حَّمعَّسَّق، حَّم دخان، فتح، واقعه، مُلْک، نَّ وَ اِذَا السَّماَّءُ انْشَقَّتْ و تا آخر قرآن را قرائت کند و پس از اتمام در حالی که رو به قبله است دعای مربوطه را نجوا کند.
قرائت قرآن کریم
از دیگر اعمال اعتکاف، قرائت قرآن کریم است. درباره اهمیت تلاوت قرآن مجید پیامبر اکرم(ص) میگویند: «ای سلمان هنگامی که مؤمن قرآن تلاوت میکند، خداوند درهای رحمت را به سوی او میگشاید.» و به راستی که چیزی بعد از فراگیری علم در پیشگاه خداوند، محبوبتر از قرائت قرآن نیست و بزرگوارترین بندگان در پیشگاه خداوند بعد از پیامبر و علما، حاملان قرآن هستند.
در مراسم اعتکاف، به ویژه در اعمال ام داوود در ایام البیض، سفارش به خواندن سوره و آیات مخصوصی شده که از جمله آنها، صد مرتبه حمد و توحید، ده مرتبه آیةالکرسی، قرائت سورههای انعام، بنی اسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، فصلت، شورا، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم و انشقاق تا آخر قرآن.
توبه و استغفار
آخرین عمل از اعمال اعتکاف که جا دارد به آن پرداخته شود، توبه و استغفار است. قرآن کریم میگوید: «یا اَیهّا الذّینَ آمَنُوا تُوبوُا اِلَی اللهِ توبَةً نَصوحاً»؛ای کسانی که ایمان آورده اید به سوی خدا توبه کنید، توبهای که بعد از آن به گناه باز نگردید (تحریم ۸). «غافِرُ الذَنبِ وَ قابِلُ التَوبِ شَدیدُ العِقاب». (مؤمن:۳) خداوند بخشاینده گناه و پذیرنده توبه و کیفر دهندهای سخت است.
پیامبر خدا(ص) در این خصوص میفرماید: «ای مردم پیش از مردن توبه کنید و به سوی خدا بازگشت نمایید چنان بازگشتی که دیگر به سوی گناه برنگردید و پیشی بگیرید، اعمال صالح و اصلاح کنید بین خود و خدای خود را تا سعادتمند شوید». اعتکاف فرصت مناسبی است برای بررسی و محاسبه نفس. «حاسَبُوا قَبلَ اَن تُحاسَبوا»؛ به حساب اعمالتان رسیدگی کنید قبل از آنکه، خداوند به آنها رسیدگی کند. جبران کژیها و نواقص با طلب مغفرت و توبه به درگاه خداوند، همان کاری است که لقمان حکیم به فرزندش سفارش میکند: «و هنگامی که گناهی از تو سر زد دنبال آن از خدای متعال طلب مغفرت بنما و اظهار پشیمانی کن و تصمیم بگیر که هرگز به آن گناه باز نگردی.»
نماز شب
نماز شب از برجستهترین و با فضیلتترین عبادات در اسلام است، در آیات و روایات تأکید فراوانی روی این عمل صورت گرفته تا آنجا که خداوند نماز شب را بر بنده محبوبش حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) واجب ساخته و چنین میفرماید: «قسمی از شب را به نماز بایست؛ خدای تو، دوست دارد که تو را به مقام محمد برساند» (اسراء ۷۹).
انتهای پیام