کنش و واکنش‌های امام خمینی(ره) در موقعیت‌های مختلف حکیمانه بود + فیلم
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه کنش و واکنش‌های امام خمینی(ره) در موقعیت‌های مختلف براساس حکمت بود، گفت: نهاد و طبیعت انسان از نظر روانشناختی موجب می‌شود تا افراد نسبت به انسان‌های بزرگ تعلقات عاطفی پیدا کنند و در مواردی نیز آنان را تقدیس کنند و این امر در همه جوامع بشری مشاهده می‌شود؛ اما در اسلام و نظام اخلاقی قرآن بر این نکته تأکید شده است که باید عواطف انسانی با عقلانیت مدیریت شود و شیفتگی نسبت به اشخاص نباید ما را از نقد انسان‌های بزرگ باز دارد.
بی‌شک حضرت امام خمینی(ره) یکی از تأثیرگذارترین، کم‌نظیرترین و محبوبترین شخصیت‌های شناخته شده در تاریخ است که با ویژگی‌های فردی منحصر به‌فرد توانسته یکی از بزرگترین انقلاب‌های تاریخ بشریت را پایه‌ریزی و رهبری کند، شناخت بهتر این ویژگی‌های اخلاقی شاخص و پرداختن به آن، می‌تواند نگرش، جایگاه و انقلاب ایشان را برای نسل جوان و نوجوان قابل درک‌تر کند، از این‌رو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در رابطه با «ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی(ره)» به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه تقدیم مخاطبان ایکنا می‌شود.
ایکنا - در ابتدا بفرمایید دلیل این حد از تأثیرگذاری امام خمینی(ره) در اذهان عموم مردم چیست؟
امام خمینی(ره) پیش از آنکه ذهن‌ها را تسخیر کند، قلب‌ها را تسخیر کرد. جلوه تابان این محبوبیت را می‌توان در مراسم تشییع امام مشاهده کرد؛ جایگاه و ویژگی‌های شخصیتی حضرت امام(ره) در شکل‌گیری، پیروزی و تداوم انقلاب و پیروی مردم از دستورات ایشان، نقش بسیار ویژه و بنیادین داشته است.
ویژگی‌های شخصیتی، نوع نگرش و چشم‌اندازی که از پیروزی و آینده انقلاب ترسیم کردند، مبانی و اصول استواری که برای تحقق آرمان‌های خود داشتند و همچنین اصول اعتقادی و اخلاقی والایی که شخصیت، افکار و انقلاب را بر آن پی‌ریزی کردند، از امام(ره) الگویی از رهبری دینی و سیاسی را آفرید کرد که به تعبیر میشل فوکو متفکر فرانسوی، او را در طراز افسانه‌ها و اسطوره‌های فرابشری نشاند که می‌توان گفت پس از انبیاء و پیشوایان معصوم، کمتر شخصیتی را سراغ داریم که در جهان تا این حد محبوب و تأثیرگذار باشد.
وجود انسانی مانند امام خمینی(ره) در دنیای مدرن معاصر که به‌رغم ادعاهای گزاف درباره پاسداشت و تعظیم انسان، مشق دائمی تحقیر و بی‌هویتی را به انسان‌ها تعلیم می‌دهد، خود یکی از معجزات قرن ماست.
در تاریخ همه ملت‌های جهان همواره شاهد وجود اسطورههایی هستیم که در ادبیات و هنر ملت حضور دارند و مایه افتخار و مباهات آنان است، جذابیت و محبوبیت اسطوره‌های افسانه‌ای از آن روست که ملت‌ها رویاهای باشکوه و با عظمت خود را در این اسطوره‌ها جستوجو میکنند و کاستیها، حقارت و نداشته‌های خود را در تندیسهای خیالی می‌‌بینند.
حضرت امام(ره) در دنیای حقیقی و در متن و میدان زندگی، این شکوه و عظمت را به تصویر کشید. بنیانگذار انقلاب ایران اسلامی، با صلابت و استواری، عظمت و شکوه ملت بزرگ ایران و امت اسلامی را به آنان بازگرداند.
ایکنا - امام خمینی(ره) چه ویژگی‌هایی داشتند که محبوب دل همه بودند و مردم تمام سخنان ایشان را با جان و دل می‌پذیرفتند؟
به تعبیر میشل فوکو، آرمان‌های متعالی امام فریادِ بغض خفته و سرکوب شده ملتی است که با بیش از 1400 سال حماسه و شهادت مکتب تشیع، مکتب علی، فاطمه، حسین و در با تابلوی نهضت زرین عاشورا سال 69 هجری قمری آمیخته است؛ فریادی که در خرداد 1342 از زبان امام بازگو شد و در بستر تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مناسب در 22 بهمن 1357 در ایران اسلامی و سراسر جهان طنین‌انداز شد و این پیشنیه تاریخی و فرهنگی درخشان و متعالی است که پیوندی عمیق و عاطفی میان مردم بزرگوار ایران با حضرت امام(ره) برقرار کرد.
بدون تردید، اصول و بن‌مایه‌های این پیوند عمیق معرفتی و عاطفی امام و امت، مانا و فناناپذیر است؛ تلاش شبانه‌روزی و جنون‌آمیز دشمنان اسلام، ایران و انقلاب و تبلیغات رسانه‌ای به‌رغم موفقیتهای کوتاه‌مدت و سطحی، هرگز نمی‌‌تواند این عمق معرفتی، اعتقادی، عاطفی، تاریخی و فرهنگی را از تاریخ ایران و مسلمانان جهان محو کند؛ هرچند ممکن است با نشر اخبار نادرست و تکرارها و تأکیدهای مداوم تردیدهایی را در اذهان ایجاد کنند؛ اما ریشه‌های اندیشه انقلاب و ره‌آورد نهضت امام خمینی(ره) و این «کلمه طیبه» مقاوم و استوار خواهد ماند.
انقلابی که با تعبیر قرآن به مثابه درختی تنومندی است به افلاک سرکشیده و اصول و ریشه‌های آن در اعماق سرزمین توحید ثبات و استوار است: «أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ آيا نديدهاى كه خدا چگونه مَثَلى زده است؟ سخن پاكيزه، اعتقاد درست و ايمان راستين را چون درخت پاكيزه قرار داده است كه ريشه آن در زمين استوار و شاخه آن در آسمان است» (ابراهیم/24)
گفتمان انقلاب و منطق حضرت امام(ره) گفتمانی فراملی و جهانی است؛ اصول، مبانی و اهداف انقلاب اسلامی، خردپذیر بوده و نه تنها برای شیعیان و مسلمانان بلکه برای هر انسان آزاده‌ای شیرین، جذاب، تأثیرگذار و معنابخش زندگی انسانی است.
به گفته میشل فوکو انقلاب ایران تبلور گفتمان تشیع است، گفتمانی که قادر است که در عصر مدرن و پست مدرن خیزش‌های انقلابی را که در قعر تاریح بشر مدفون شده است، بار دیگر احیا کند.
امام خمینی(ره) در مسیر سخت و نفس‌گیر خودسازی و تزکیه نفس در بالاترین حد ممکن تلاش کرد و با مجاهدت بی‌وقفه به بالاترین مراتب تعالی و کمال بار یافت و به والاترین مرحله توحید و اخلاص راه یافت.
او مصداق تام و تمام آموزه‌های قرآنی است «الَّذينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسيباً؛ همانان كه پيام‌هاى خداى را می‌رسانند و از او میترسند و از هيچ كس جز او نمیترسند، و خدا حسابگرى بسنده است» (احزاب/39) امام خمینی(ره) درباره روزی که مأموران ساواک ایشان را از قم به تهران می‌بردند، فرمودند: راننده از جاده اصلی وارد یکی از جاده‌های فرعی شد و من یقین داشتم که آنان قصد کشتن مرا دارند و پس از مدتی به جاده اصلی بازگشتند و یقین پیدا کردم که از کشتن من منصرف شده‌اند؛ پس از این دو یقین به درون خود مراجعه کردم تا بازتاب عاطفی و هیجانی خود را در مواجهه واکاوی کنم و دریافتم که واکنش عاطفی من در هر دو مرحله تفاوتی نداشت؛ نه در زمانی که یقین به مرگ خود داشتم ترسیدم و نه زمانی که یقین به زنده ماندن خود داشتم شادمان شدم.
شبی که امام را به تبعید می‌بردند، امام مأمور همراه خود را که گویی دچار بیم و هراس شده بود دلداری می‌داد، امام فرمود: «من والله یک لحظه هم در تمام عمرم نترسیدم»؛ انسان‌های عادی نمیتوانند این حد از شجاعت و جسارت را باور کنند، تنها با این سطح از عظمت و صلابت می‌توان انقلاب اسلامی را رهبری کرد.
ایکنا - گاهی اوقات برخی از شخصیت‌ها و افراد را به‌قدری مقدس می‌کنیم که اجازه پرداختن به آنها داده نمی‌شود تا مردم بتوانند همه ابعاد شخصیتی وی را بسنجند و برای نسل جدید قابل درک‌تر باشد، نظر شما در رابطه با ارتباط این موضوع با شخصیت امام(ره) چیست؟
این یک موضوع طبیعی انسانی است. نهاد، سرشت و طبیعت انسان از نظر روانشناختی با این ویژگی آمیخته است و موجب می‌شود تا افراد در برابر انسان‌های بزرگ چنین واکنشی داشته باشند و به آنان تعلقات عاطفی پیدا کنند و در مواردی نیز آنان را تقدیس کنند.
این ویژگی تنها مخصوص فرهنگ، دین و تاریخ ما نیست؛ بلکه در همه جوامع بشری مشاهده می‌شود. اما در اسلام و نظام اخلاقی قرآن بر این نکته تأکید شده است که باید عواطف انسانی با عقلانیت مدیریت شود و شیفتگی نسبت به اشخاص نباید ما را از نقد انسان‌های بزرگ بازدارد و مانع از دیدن عیوب و کاستی‌های آنان شود؛ بدون تردید جذاب‌ترین بُعد اسلام، خردورزی و آزاداندیشی است ویژگی که مورد توجه اندیشمندان بوده است.
ایکنا - امام راحل با آن همه جذبه و هیبت و واکنش‌های منطقی و غیراحساسی چطور در دل مردم تا این حد محبوب شدند؟
در ادبیات دینی و نظام اخلاقی که از وحی سرچشمه گرفته و از علم بیکران خداوند تراویده است، می‌خوانیم که انسان‌ها برای تزکیه و تطهیر نفس خود در حد توان و امکان تلاش کنند، خداوند به آنان «حکمت» عطا می‌کند؛ حکمت نیرویی است که امکان مدیریت کامل تمامی محرک‌های وجودی انسان را فراهم می‌کند و آدمی به کمک این ویژگی ارزشمند، قادر خواهد بود در بحرانیترین لحظه بهترین، مناسب‌ترین واکنش و تصمیم را داشته باشد.
اگر بپذیریم امام به مقام حکمت باریافته است که قطعا تمام شاخصهای لازم را برای دریافت مقام حکمت دارا بوده است پس بپذیریم که واکنش‌های ایشان در بسیاری از موارد بر اساس این معیار والای الهی بوده است و باید خودمان را نقد کنیم.
بر اساس آیه 96 سوره مریم که می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا؛ افرادی که در وجودشان ایمان سرشار می‌شود و جایی برای کفر و نفاق نمی‌ماند، به زودی خداوند دلها را از محبت به آنها سرشار می‌کند» امام(ره) با ایمان وافر و عمل صالح، به جایگاهی رسید که خداوند دل‌های انسان‌ها را از محبت ایشان سرشار کرد.
ایکنا - به نظر شما مهم‌ترین شاخصه در خصوصیات اخلاقی امام خمینی(ره) که باعث شد به این جایگاه برسند، چیست؟
شهید مطهری 12 سال شاگرد امام(ره) بودند و شناخت بسیاری از ایشان داشتند. شهید مطهری برای دیدار استاد خود به فرانسه سفر می‌کند و پس از بازگشت می‌نویسد: وقتی به محضر امام رسیدم بار دیگر از عظمت و صلابت او شگفت‌زده شدم و به معرفت و ایمانم افزوده شد.
شهید مطهری همچنین در توصیف امام(ره) می‌نویسد: من امام را در حالی ملاقات کردم که لبریز از چهار ایمان بود: 1. ایمان به خدا، 2. ایمان به مردم، 3. ایمان به راهی که انتخاب کرده و 4. ایمان به هدفی که برگزیده است. شهید مطهری راز توفیق امام را در این چهار ایمان می‌داند.
شهید مطهری نیز می‌نویسد: گاهی عده‌ای با نگرانی به امام می‌گفتند، مردم تحت فشار هستند و ممکن است از ادامه راه خسته و مأیوس شوند و امام با اعتماد و اطمینان کامل پاسخ می‌دادند که شما مردم را نمی‌شناسید من آنها را می‌شناسم.
گفت‌وگو از مهنوش بهروز
انتهای پیام
