بایدها و نبایدهای شعر آیینی

به گزارش ایکنا از فارس، محمود حبیبی‌کسبی، مسئول دفتر شعر آیینی حوزه هنری کشور، شب گذشته، ۹ بهمن‌ماه در نشست‌های «ادبیات دینی» که در تالار حافظ شیراز با حضور جمعی از داستان‌نویسان و شاعران به میزبانی واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان فارس برگزار شد، به تبیین ادبیات آیینی و بایدها و نبایدهای آن پرداخت و گفت: هر ژانر، گونه‌ و دسته‌ای از هنرهای مختلف به ویژه ادبیات باید و نبایدهای خود را دارد بنابراین ابتدا باید تعریفی از شعر آیینی کنیم.

وی تصریح کرد: ادبیات و شعر آیینی در واقع منظور همان چیزی است که شاید بیان دقیق‌‌تر آن به لحاظ معنای کلمات در لغت‌نامه، ادبیات شیعی یا ادبیات ولایی یا ادبیات مذهبی یا شعر اهل بیت(ع) باشد. این‌ها شاید بیان دقیق‌تر و نزدیک‌تری به منظور ما داشته باشند بنابراین در ادامه درباره شعری صحبت می‌کنیم که در مدح و رثای ۱۴ معصوم و باقی معارف شیعی سروده می‌شود.

مسئول دفتر شعر آیینی حوزه هنری کشور با بیان اینکه شعر شیعی از دیرباز در سرزمین ایران رواج داشته است و در حقیقت شعر از دیرباز رسانه تشیع بوده است، افزود: از دیرباز مهم‌ترین، کارآمدترین و تأثیرگذارترین هنر رسانه شیعی شعر بوده است و در مجالس مذهبی شعر خوانده می‌شود یعنی برپایه شعر، معارف شیعی بنا شده و نشر و گسترش پیدا کرده است.

وی با تأکید بر اینکه ما در این دیار از دیرباز شاید از قرن ۳ و ۴ با شعر آیینی که بیشتر منظورمان شعر شیعی و ولایی است مواجه بودیم و شعر قدرتمندترین هنر و رسانه شیعه بوده است، گفت: در طول این مدت در دیوان‌های شاعران شعرهایی دیده می‌شود که می‌فهمیم به منظورهای مختلف سروده شده است بنابراین آنچه امروزه به دست ما رسیده باعث شده است که ما دو نوع برخورد و رفتار با شعر آیینی داشته باشیم. رفتاری که در گذشته یک نوع بوده است یعنی اغلب شعرایی که شعر آیینی می‌گفتند برای این بوده که علاوه بر اینکه در دیوانشان منتشر شود در مجالس هم کاربرد داشته باشد و خوانده شود.

حبیبی‌کسبی ادامه داد: در روزگار ما دو نوع شعر آیینی و دو نوع شاعر آیینی داریم یک نوع شاعرانی که بیشتر با هنجارها و امتیازات کنگره‌ها و انجمن‌های ادبی شعر می‌گویند یک دسته هم شاعرانی که بیشتر به منظور مخاطب مجالس عزاداری و هیئت و مولودی‌خوانی شعر می‌گویند و این دو جنس شعر یک جاهایی می‌تواند متفاوت باشد لذا با هنجارهای خودشان هرکدام از این دو گونه شعر باید بررسی شوند. نمونه متعالی شعر آیینی، شعری است که مخاطب خاص شاعر و شعر دوست خاص و همچنین مخاطب عامی که بیشتر در هیئت‌ها و مجالس مذهبی حاضر می‌شود، شعر را بپسندد و از آن لذت ببرد.

وی در ادامه به مواردی که در ساحت بدعت در شعر قرار می‌گیرد یعنی آنجایی که می‌خواهیم نوآوری کنیم اما در برخی موارد در دامن بدعت می‌افتیم اشاره کرد و گفت: اولین نکته‌ای که در روزگار ما شعر آیینی با آن مواجه و بسیار جدی است، اساساً تنزل سطح ادبی بسیاری از آثار فراگیر تا سرحد یک تاریخ یا روایت منظوم است فراموش می‌کنیم وظیفه هنرمند نقل وقایع و روایت تاریخی و احادیث و حتی فضائل، کرامات و مناقب نیست، کار هنرمند برداشت و یافت هنرمندانه از یک واقعیت تاریخی است و می‌توان همان روایت تاریخی را گفت و چیزی بر آن اضافه نکرد اما آن را هم نگفته باشی، این کار هنرمند است؛ وقتی این نکته گفته می‌شود، می‌گویند اگر برداشت‌های خود را از تاریخ بگوییم گفته می‌شود تاریخ تازه آوردی و اگر عیناً همان را بگوییم گفته می‌شود تاریخ را منظوم کردی و کار هنرمندانه و شاعرانه‌ای اتفاق نیفتاده است. ما در پاسخ می‌گوییم اتفاقاً هنر شاعر در همین است که بدون اینکه از دامنه‌ای که تاریخ و تاریخ‌نویسان بیان کردند خارج شود در همان محدوده بتواند نوآوری کند و تصاویر تازه اکتشاف کند و بهترین شکل بیان کند.

حبیبی‌کسبی افزود: به همین دلیل است که در برخی موارد از سر ناتوانی یا به بیان منظوم وقایع تاریخی در می‌غلتیم یا از آن طرف یک‌سری چیزهای جدید از خودمان می‌گوییم که این باعث می‌شود سطح ادبی تنزل پیدا کند.

وی در پایان گفت: بعضاً فراموش می‌کنیم که اصل رابطه ما با معصومین رابطه امام و مأموم است و هر رابطه دیگری که بین ما و ذوات مقدس معصومین شکل بگیرد ذیل رابطه امام و ماموم شکل می‌گیرد یعنی اگر قرار باشد ما عاشق معصومین باشیم ذیل احترامی که یک مأموم به امامش می‌گذارد این ارتباط عاشق و معشوق باید شکل بگیرد که فراموش می‌کنیم و در شعر، معصومین را تا سر حد یک معشوق ساده که با آن راحت هستیم پایین می‌آوریم و هر کاری دلمان بخواهد می‌کنیم.