تفکیک سره از ناسره در تاریخ‌پژوهی اوج هنرنمایی علامه عاملی بود/ رد نسخه مقتل ابی‌مخنف
گروه معارف ــ استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: هنر علامه جعفر مرتضی در جایی است که پس از یافتن مستندات، به جداسازی سره از ناسره می‌پردازد؛ در این مرحله اوج هنرنمایی وی را در عرصه تاریخ‌پژوهی مشاهده می‌کنیم.
به گزارش ایکنا از قم، روح‌الله شهیدی، استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران، امروز، 4 دی ماه در نشست شخصیت‌شناسی علامه سیدجعفر مرتضی عاملی که به همت جهاددانشگاهی استان قم و معاونت پژوهشی دانشکده الهیات پردیس فارابی با همکاری انجمن علمی علوم قرآن و حدیث پردیس برگزار شد گفت: علامه در سال 1323 شمسی در منطقه جبل عامل لبنان متولد و تا 17 سالگی در آن منطقه بزرگ شد و از کتابخانه غنی پدر سود برد.
وی افزود: ایشان در این دوره علاوه بر کتب مختلف بیشتر به بحث ادبیات توجه داشت و حتی اشعاری نیز سروده است. وی در سال 1382 قمری به نجف مهاجرت کرد و پس از 6 سال وارد قم شد.
استادیار دانشگاه تهران بیان کرد: علامه در قم تحصیلات خود را از سال 1347 شمسی آغاز کرد. حضور وی در یک حلقه علمی مهم در قم با حضور آیات سیدمهدی روحانی، احمدی میانجی و سیدابوالفضل میرمحمدی و آذری قمی بر وزن علمی وی افزود و حتی تا سال‌ها بعد با این حلقه ارتباط داشت.
اهتمام به مسئله تاریخ اسلام
وی گفت: در این دوره اهتمام علامه به مسئله تاریخ اسلام جلب می‌شود و اهتمامش را در این بخش نهادینه می‌کند؛ آغازین پژوهش‌های وی در عرصه تاریخ در این دوره شکل گرفت. حیات سیاسی امام رضا(ع) از مقالاتی بود که وی در یک مجله و در پاسخ به یک شبهه از دانشمندان لبنانی نگاشت و در ادامه به یک کتاب مبدل شد. در ادامه به بحث اهمیت سیره پیامبر توجه می‌کند و مطالعات وی بیشتر روی این بحث متمرکز می‌شود و بعدها کتاب الصحیح من سیره البنی از سوی ایشان نگاشته شد که یکی از مهمترین کتب در این حوزه است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: محقق عاملی موضوعاتی در خصوص پژوهش در اختیار گرفت و در دل این پژوهش‌ها به نتایج مهمی دست یافت. وی پس از 25 سال حضور در قم به لبنان بازگشت و فعالیت‌های علمی خود را در آنجا دنبال کرد.
وی با اشاره نگرش علامه به تاریخ گفت: علامه نگاه هدایتی به تاریخ داشت یعنی تاریخ را به مثابه ابزاری برای هدایت انسان می‌دید. وی در یک مصاحبه بیان می‌کند که من تاریخ را به عنوان معبود نگاه نکردم بلکه در جایی که تاریخ اثری در ساحت فکری، اعتقادات، اقتصاد، روش یا اخلاقیات ما داشته استفاده کردم.
شهیدی تصریح کرد: در این نحوه نگرش می‌بینیم که سیره پیامبر و ائمه در نگاه علامه پررنگ است و وی به عبرت‌های قرآنی در خصوص تاریخ‌پژوهی توجه خاص دارد.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به آثار علامه جعفر مرتضی بیان کرد: وی می‌خواهد از طریق تاریخ و بررسی‌های تاریخی ائمه را به عنوان یک الگو و شاخص معرفی کند که می‌تواند روبروی ما باشد و جهت حرکت ما را مشخص کند.
پرهیز از افراط و تفریط در مورد ائمه(ع)
وی اظهار کرد: علامه بیان می‌کند که نوع نگاه به پیامبر و ائمه در طرفین افراط و تفریط قرارداشته است، از طرفی شاهد تولیدات تاریخی افراطی هستیم که ائمه را به ابر انسان‌هایی می‌نمایاند که در الگوگیری جامعه از این حضرات با مشکل مواجه می‌‍شویم.
استادیار دانشگاه تهران تصریح کرد: وقتی ایشان وارد بحث سیره‌پژوهی شد، مراحلی را نیز برای این بحث طی کرد. وی بیان می‌کند که یکی از خلأهایی که برای سیره‌پژوهی مطلوب با آن مواجه هستیم آن است که تمام مستندات تاریخی در خصوص حیات ائمه، تجمیع نشده است.
وی ابراز کرد: اگر می‌خواهیم نگاه جامعی به سیره اهل بیت(ع) داشته باشیم باید تمام مستندات را جمع‌آوری کنیم، ضمن اینکه بیان می‌کند که صرف مطالعه کتب تاریخی نیز کافی نیست، بلکه در کتب انصاف و حدیث و تفاسیر و رجال و.. نیز باید پژوهش کرد.
اوج هنرنمایی جعفر مرتضی
وی گفت: هنر علامه در جایی است که در بحث سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) پس از یافتن مستندات، به جداسازی سره از ناسره می‌پردازد. در این مرحله اوج هنرنمایی وی را در عرصه تاریخ پژوهی مشاهده می‌کنیم.
شهیدی بیان کرد: علامه بیان می‌کند که تاریخ‌پژوهی همیشه از چند مسئله رنج برده است. نخست کتمان حقایق و جعلیات زیادی است که در تاریخ وجود دارد که علت‌های بسیاری از جمله ظلم حکومت‌های جور دارد. مشکل بعدی اشتباهات انسانی است که در تاریخ نمونه‌های فراوانی دارد.
وی افزود: وی در مقدمه سیرةالحسین(ع) به انگیزه‌های نگارش این اثر می‌پردازد ولی در حین نگارش جلدهای اول متوجه بیماری سرطان خود می‌شود و تقریباً 9 جلد نخست سیرةالحسین را در حالی که مراحل سخت شیمی‌درمانی را طی می‌کرد با رنج فراوان نوشت که نشان از جهاد ایشان در خدمت به اهل بیت(ع) است.
شهیدی بیان کرد: وی کتاب سیرةالحسین را در شش بخش نگاشت. بخش اول به عهد امام حسین(ع) در دوران پیامبر(ص) می‌پردازد، زندگی امام حسین(ع) در عهد خلفا، دوران امام در عهد پدر و برادر و حادثه کربلا از جمله بخش‌های این کتاب است.
استادیار دانشگاه تهران تصریح کرد: وی در این کتاب به اعتبار و ضعف اسناد اشاره می‌کند، ولی نکته مهم این مسئله آن است که وی معتقد است اعتبار سندی تنها راه برای تعیین اعتبار کل حدیث نیست بلکه وی بیان می‌کند که علاوه بر مباحث سندی باید مباحث محتوایی را نیز مد نظر قرار دهیم.
معیار اعتبارسنجی روایات از منظر علامه
شهیدی افزود: وی بیان می‌کند که ضعف سند به ما نمی‌گویند که یک روایت از بن اشتباه است بلکه باید به مبانی و ادله دیگر نیز توجه کرد. حتی برخی از احادیث را که از سوی غلات مطرح شده است به دلیل انطباق با کلیات معرفتی و ادله دیگر می‌پذیرد.
استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران بیان کرد: معیار دیگر اعتبارسنجی روایات از منظر علامه، اعتبارشناسی منبع است؛ ملاک وی برای اعتبار منبع تاریخی، اعتماد اکثر عالمان بر این منبع است و به همین دلیل بسیاری از منابع از مدار منابع اصلی خارج می‌شود. وی نسخه فعلی ابی‌مخنف را بر همین اساس نمی‌پذیرد زیرا بیان می‌کند که بین نسخ اختلافات زیادی وجود دارد و ثانیاً بر بسیاری از واقعیت‌ها سازگاری ندارد.
شهیدی در پایان گفت: معیار دیگری که به عنوان یک معیار در معیارهای علامه مطرح است، تعداد یا تفرد نقل است. وی می‌گوید که تفرد نقل، یک نقطه ضعف برای یک ضعف برای یک روایت محسوب می‌شود. البته وی نقل‌های متفرد را با سرعت رد نمی‌کند ولی به بحث محتوای آنها توجه می‌کند.
