تعامل تمدن اسلامی با دیگر تمدن‌ها از همان ابتدای شکل‌گیری
گروه معارف: عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: تمدن فراگیر است و در حوزه تمدن این مرزها وجود ندارد؛ همان‌طور که تمدن اسلامی با وجود برخورداری از قوانین خاص خودش، حتی در همان ابتدای شکل‌گیری‌اش با مسیحیان و افرادی از سایر تمدن‌ها تعامل داشته است
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، صبح امروز، 18 بهمن‌ماه در نشست «تمدن اسلامی یا اسلام تمدنی» که در سالن همایش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، با تأکید بر اینکه پیش از بحث درباره مطالعات تمدنی، ابتدا باید تعریفمان از تمدن و شاخصه‌های آن را مشخص کنیم، اظهار کرد: دکتر احمد صدری در کتابشان با برخی متفکران و جامعه‌شناسان در این نظر همراه می‌شود که نمی‌توان جامعه‌شناسی را در واحد جامعه بررسی کرد بلکه باید از واحد تمدن مناسبات اجتماعی بررسی شود؛ همان‌طور که در حوزه سیاست یا اقتصاد نمی‌توان تنها چهارچوب‌های همان علم را دید و از نسبت آن‌ها با یکدیگر غافل بود.
وی با اشاره به برخی برداشت‌های اشتباه از تمدن توضیح داد: ما معمولاً تمدن را به‌عنوان پیکره عناصر موجود و تحقق‌یافته می‌بینیم درحالی‌که این‌ها محصول تمدن است؛ گاهی تمدن با دولت و ملت اشتباه یا برخی نهادهای جامعه مانند اقتصاد پیشرفته اشتباه گرفته می‌شود.
سه محور شکل‌گیری تمدن‌ها
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه تمدن‌ها بر اساس سه محور دغدغه‌های مشترک، ارزش‌های مشترک و ارتباط با دیگری قابل شکل‌گیری است، به توضیح هریک پرداخت و افزود: هر تمدنی متشکل از مجموعه‌ای از دغدغه‌هاست؛ اینکه چه چیزهایی برای مردم مهم است و چه چیزهایی نه و اینکه به چه اتفاق‌هایی حساسیت نشان می‌دهند و به چه اتفاق‌های نه و این‌ها هستند که صورت و ماهیت یک تمدن را می‌سازند.
وی در توضیح مؤلفه دوم، یعنی ارزش‌های مشترک ادامه داد: افراد یک جامعه با ارزش‌های مشترک زندگی کرده و ارتباط برقرار می‌کنند و معنای زندگی به ارزش‌های بنیادین مشترک گروه‌های بزرگ انسانی بستگی دارد و ما در تمدن‌ها به خود معنا می‌دهیم.
حجت‌الاسلام سبحانی چگونگی تعریف انسان از خودش در قبال دیگران را سومین مؤلفه شکل‌گیری تمدن برشمرد و توضیح داد: اینکه انسان چگونه خودش را با دیگری تعریف می‌کند، پل‌های ارتباطی بین انسان و دیگران را شکل می‌دهد.
رویکرد توصیفی و تجویزی در مطالعات تمدنی
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه در نظریه‌های جدید، تمدن با دو رویکرد مطالعه می‌شود، ادامه داد: یک رویکرد، رویکرد توصیفی است که در آن توجه به تمدن به‌عنوان رویکردی برای تحلیل شرایط موجود صورت می‌گیرد؛ رویکرد دیگر، تجویزی است. این گروه معتقدند کافی نیست که اقتصاددانان یا جامعه‌شناسان برای جامعه یک نسخه و دستورالعمل خاص و مشخص بدهد؛ یعنی اگر نتوان نگاه کلان داشت و تمام عناصر فرهنگ، سیاست و اقتصاد را در یک پازل دید، هیچ‌کدام از آن تجویزها مؤثر نیست.
حجت‌الاسلام سبحانی با اشاره به سخنی از ریاض مبنی بر آنکه تمدن یک فرایند است و نه یک موقعیت، افزود: ریاض می‌گوید شواهد نشان داده نگاه به تمدن به‌عنوان یک موقعیت اشتباه است و می‌گوید نگاه صحیح به تمدن، نگاهی است که تمدن را یک فرایند بداند؛ نگاه فرآیندی به تمدن بسیاری از نگرش‌های ما به موضوعهای تمدنی را تغییر می‌دهد.
وی در همین راستا اضافه کرد: خود غربی‌ها برخی معیارهای مشخص و تعریف‌شده برای سنجش تمدن را رها کرده‌اند و نگاه جدید امروز آن است که تمدن در همه فرهنگ‌ها جریان دارد.
حجت‌الاسلام سبحانی در همین مورد ادامه داد: در فرهنگ هند مؤلفه‌هایی وجود دارد که مردم با آن زندگی می‌کنند و برای جای دیگر قابل توصیه نیست؛ چراکه فرهنگ مردم هند طوری است که در شهرهای مدرن زندگی می‌کنند اما شب‌ها کنار خیابان می‌خوابند و غذایشان یک لیوان شیر است.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اظهار این مطلب که جامعه در مفهوم کلاسیکش حدومرزهایی دارد، اضافه کرد: تمدن فراگیر است و در حوزه تمدن این مرزها وجود ندارد؛ همان‌طور که تمدن اسلامی با وجود برخورداری از قوانین خاص خودش، حتی در همان ابتدای شکل‌گیری‌اش با مسیحیان و افرادی از سایر تمدن‌ها تعامل داشته است.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان سخنانش با اشاره به سخنان سخنران دیگر این برنامه، حجت‌الاسلام رسول جعفریان، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران، ابراز کرد: انتقاد و اعتراض به حوزه و دانشگاه فعلی از واجبات است اما اگر در کنار این انتقادات افق‌های روشن را نشان ندهیم و دائم برای نخبگانمان از گذشته تاریک سخن بگوییم و آن را بزرگ کنیم، به هدف معکوسی خواهیم رسید.
