آزادی بیان و رسانه در جنوب شرق آسیا/ سیاست فیلترینگ و خط قرمزها

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، این نشست امروز، هفتم آبان‌ماه به همت ایکنا و با حضور علی‌اکبر ضیایی، پژوهشگر مطالعات اسلامی و رایزن فرهنگی سابق ایران در مالزی در بیست‌و‌سومین نمایشگاه مطبوعات برگزار و طی آن سیاست‌های رسانه‌ای حاکم در کشورهای جنوب شرق آسیا و نحوه نظارت بر مراکز رسانه‌ای بررسی و تبیین شد.
 
علی‌اکبر ضیایی در ابتدای این نشست با اشاره به پیشینه اسلام در جنوب شرق آسیا گفت: اسلام در جنوب شرق آسیا سابقه‌ای 550 ساله دارد و قبل از آن، بیشتر اقوام هندو و برخی از مهاجرین بودایی که از ناحیه چین مهاجرت کرده بودند، ساکن بودند و از طرف شمال یعنی گجرات هند مبلغینی که مذهب حنفی داشتند، مردم را مسلمان می‌کردند، این مبلغان مکتب ماتُریدی را که مکتبی بین معتزله و اشعری که بیشتر به عقل‌گرایی گرایش دارد، تبلیغ می‌کردند.

وی افزود: اعتقاد به مکتب ماتریدی در بین مسلمانان بالکان و ترکیه تا جنوب وین و کشورهایی که تحت نفوذ عثمانی بودند، نیز وجود داشت ابی الیث سمرقندی، ابومنصور ماتریدی سعدالدین تفتازانی از مروجان و علمای بزرگ این مکتب بودند.

ضیایی تصریح کرد: اسلام به شیوه دیگری هم در جنوب شرق آسیا وارد شد که «اسلام شریعت» نام داشت و صرفا بر اجرای حدود و ظواهر دینی تأکید داشت، این سبک از اسلام از ناحیه خاورمیانه و عربستان وارد این منطقه و عمدتا وارد شهر ملاکا، بندر اصلی ارتباطات بین جنوب شرق آسیا و خلیج فارس شد و به واسطه عبدالرحمن عمانی یا عبدالرحمن از جده که معلوم نیست از عمان بوده یا جده، رواج یافت. پادشاه ملاکا از طریق عبدالرحمن عمانی مسلمان شد و نخستین مسجد را خود عبدالرحمن در شهر ملاکا بنیانگذاری کرد.

رایزن فرهنگی سابق ایران در مالزی ادامه داد: پس از مسلمان‌شدن پادشاه ملاکا، اسلام کم کم به منطقه رواج یافت و بودایی‌ها و هندوها مسلمان شدند، اسلام شریعت بیشتر بر مبنای فقه و کلام بود و از عرفان و تصوف کمتر تحت تأثیر قرار گرفته بود؛ اما اسلامی که از هند، ایران، پاکستان و بنگلادش وارد جنوب شرق آسیا شد، بیشتر رنگ و بوی عرفانی داشت و مبلغان این نوع اسلام، دینی را که با ویژگی‌های شخصیتی مردم منطقه هماهنگی داشت، ارائه کردند و به «اسلام عادت» معروف شد.

تقابل اسلام شریعت با اسلام عادت

علی‌اکبر ضیایی گفت: اسلام شریعت و عادت همواره در جنوب شرق آسیا در تضاد و تقابل بوده‌اند، اگر بخواهیم ریشه‌های افراط‌گرایی را جستجو کنیم، می‌بینیم که سابقه‌ای 550 ساله دارد و به همان «اسلام شریعت» بر می‌گردد که به دلیل قدرت پول و نفت و تبلیغ وهابیت توسط مبلغان سعودی توانست پیش رفته و اسلام عادت را به عقب براند. در این زمان بود که جریانات فکری افراطی به شکل سلفی یا وهابی در منطقه شکل گرفت.

این پژوهشگر مطالعات اسلامی همچنین اظهار کرد: نخستین جریان افراطی در جنوب شرق آسیا «جماعت اسلامی» بود که کل منطقه را زمینه کار خود را قرار داد و هدف آن تشکیل خلافت اسلامی از جنوب شبه جزیره مالزی تا نزدیکی چین یعنی سنگاپور، مالزی، برونئی، اندونزی، تایلند، لائوس، کامبوج، ویتنام و جزایر جنوبی فیلیپین بود و برخی احزاب هم در همین راستا شکل گرفت.

ضیایی تأکید کرد: جنوب شرق آسیا به دلیل فقر و عقب‌ماندگی مردم و نیاز آنان به کمک کشورهای مختلف عمدتا تحت سیطره استعمارگرانی همچون پرتغال، هلند، انگلیس و حتی ژاپن و چین کمونیست بودند و منطقه هیچ وقت استقلال خود را نداشت.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت رسانه پس از سلطه کمونیست‌ها بیان کرد: حتی پس از فروپاشی نظام کمونیست و با شکل گرفتن حقوق شهروندی، رسانه‌ها جایگاه مردمی نداشت و عمدتا افکار در اختیار نظام‌های سلطه‌گر اروپایی و غربی یا پادشاهان خودکامه بود.

منافع قومی و نژادی در سیاستگذاری رسانه‌ای

علی‌اکبر ضیایی یادآور شد: پس از شکل‌گیری سازمان ملل و رشد روشنفکری دینی در میان مسلمانان بوداییان و هندوها، رسانه‌ها کم کم قدرت گرفتند؛ یکی از مسائل مهم در جنوب شرق آسیا که در ایران کم رنگ است، بحث قومیت‌ها است، یعنی قوم ملایو در اندونزی، مالزی و برونئی طبیعتا طالب این هستند که قدرت در اختیار خودشان باشند، در این مناطق قدرت سیاسی با مسائل نژادی پیوند عمیقی دارد و وقتی یک نژاد به قدرت می‌رسد، رسانه‌ها را تحت سلطه خود قرار داده و ساماندهی می‌کند و در نهایت منافع قومیتی و نژادی در سیاستگذاری رسانه‌ها حرف اول را می‌زند و رسانه‌ها در اختیار احزابی هستند که در واقع سخنگوی اقوامی خاص به شمار می‌آیند.

رایزن فرهنگی سابق ایران در مالزی گفت: در چنین شرایطی آزادی بیانی که در ذهن ماست و در واقع نوعی برداشت غربی است، در جنوب شرق آسیا مفهومی ندارد و تنها در اندونزی و تایلند تا حدی آزادی بیان با وجود خطوط قرمزها وجود دارد.

خطوط قرمزها

ضیایی بیان کرد: یکی از خطوط قرمز رسانه‌ها این است که نباید مطلبی، عکس یا گزارشی منتشر کنند که قومیت‌ها را تحقیر کرده و توهین‌آمیز باشد و هیچ قومیت یا گروهی را به خاطر نژاد، رنگ و نوع گفتار نباید مورد توهین یا انتقاد ضمنی قرار داد و جریمه‌هایی مانند لغو امتیاز برای چنین مواردی در نظر گرفته شده است.

وی با اشاره به جایگاه رسانه‌های دینی و قرآنی در جنوب شرق آسیا گفت: حدود 10 هزار پاندوک(مدرسه و مکتبخانه دینی) در سراسر منطقه جنوب شرق آسیا فعال است، رسانه‌های قرآنی در اندونزی بسیار فعالند و علت آن جمعیت 230 میلیونی اندونزی است که افرادی معتقد و پایبند به قرآن هستند و بیشترین سرمایه‌گذاری را برای حفظ و تفسیر قرآن دارند و منابع تفسیری خوب را ترجمه و در اختیار علاقمندان قرار می‌دهند. رادیو قرآنی نیز در مالزی فعال است که مطالب و اخبار قرآنی و قرائت قرآن را محور قرار داده است.کانال «الهجره» هم در این کشور مباحث مربوط به قرآن و تفسیر را ارائه می‌دهد.

سیاست فیلترینگ

علی‌اکبر ضیایی در ادامه سیاست فیلترینگ در جنوب شرق آسیا را تبیین و تصریح کرد: فیلترینگ در مالزی به شدت فعال است و اداره‌ سانسور در این کشور بر رسانه‌ها نظارت دارد و چنانچه فیلمی بخواهد به نمایش گذاشته شود، حتما باید زیر نظر این اداره باشد و سازمان توسعه اسلامی(جاکیم) هم بر تمام محصولات فرهنگی نظارت کامل دارد و اگر مطلبی بر خلاف مذهب رسمی کشور تشخیص داده شود، به هیج عنوان اجازه انتشار نمی‌یابد و حساسیت‌های زیادی در جنوب شرق آسیا در این زمینه وجود دارد، در صورتی که در ایران 20 هزار مکتب‌خانه و مدرسه اهل سنت داریم که از کمک‌های دولت هم برخوردارند، همچنین اهل تسنن مساجد دارند و کتب و منابعشان در کشور منتشر می‌شود.

ضیایی همچنین گفت: سایت‌های غیر اخلاقی در مالزی فیلتر است، استفاده از ماهواره در این کشور ممنوع بوده و خطوط قرمز در دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و تلویزیون به شدت رعایت شده و مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی با مقایسه آزادی بیان در جنوب شرق آسیا و ایران تأکید کرد: در ایران به دلیل افکار غرب‌گرایانه و رویکرد به جوامع غربی فیلترینگ زیر سؤال می‌رود؛ در صورتی که در جنوب شرق آسیا مسئله‌ای طبیعی و پذیرفته‌ شده است. در ایران حداقل‌های فیلترینگ اجرا می‌شود و در مقایسه با کشورهایی مانند سنگاپور بسیار ناچیز است. انتقاد از فیلترینگ در ایران بیشتر یک هجمه سیاسی و به دلیل زیر سؤال بردن نظام است.

ممنوعیت‌های رسانه‌ای در مالزی

علی‌اکبر ضیایی افزود: انتقاد از سیاست دولت‌ها، ترویج یک تفکر مذهبی خاص غیر از مذهب رایج در مالزی، انتقاد از سیاست‌ تبعیض مثبت دولت که شامل دادن امتیازهایی به قوم ملایو در مقایسه با دیگر اقوام است، به هیچ عنوان در جامعه مالزی و در بین رسانه‌ها رایج نیست و به شدت با چنین انتقادهایی برخورد و عاملان آن جریمه می‌شوند؛ در حالی که در ایران نگاه منتقدانه نسبت به دولت و احزاب مختلف آزادانه در بین رسانه‌ها معمول بوده و رواج دارد.

 رایزن فرهنگی سابق ایران در مالزی همچنین درباره روند استفاده از فضای مجازی در کشورهای جنوب شرق آسیا گفت: فیس‌بوک بیشترین رسانه مجازی مورد استفاده در این منطقه است، واتس‌آپ و یوتیوب نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما تلگرام در کل فیلتر بوده و از آن استفاده نمی‌شود.
 
وی یادآور شد: فیس بوک در جنوب شرق آسیا به حدی فعال است که دانشگاه بین‌المللی اسلامی مالزی از دانشجویان درخواست می‌کند فعالیت‌های این دانشگاه را در این شبکه تبلیغ کنند.

ضیایی با اشاره به این که رسانه‌ها هم به صورت خصوصی و هم دولتی در جنوب شرق آسیا فعال هستند، تفاوت‌های این دو را تبیین کرد و گفت: رسانه‌های خصوصی سیاسی نبوده، بیشتر تبلیغاتی تجاری هستند و منافع اقتصادی دارند، در حالی که رسانه‌های حزبی، دولتی و در راستای منافع دولت فعالیت می‌کنند/.