به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، حسین احمدی مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به آخرین تحقیقش با عنوان «تاریخ فرهنگی» گفت: تاریخ فرهنگی (Cultural history) بخشی از فرایند فرهنگی و اهمیت یافتن فرهنگ در دانشهای علوم اجتماعی مختلف به مانند: علوم سیاسی، جغرافیا، تاریخ، جامعهشناسی، اقتصاد، روانشناسی و... است که بر خلاف تاریخ فرهنگ عواطف و احساسات و تجارب آدمیان را مورد توجه و تأمل قرار میدهد و همه ابعاد زندگی انسانی را در بر میگیرد. بر این مبنا هدف عمده مورخان فرهنگی به تصویر کشیدن الگوهای فرهنگ به مثابه نظام معنا یا نمادهای معنادار و تشریح ویژگیهای افکار و احساسات یک عصر و جلوهها و تجلیات آن در آثار ادبی و هنری است که مورخ آنها را با مطالعه تمها، عواطف و احساسات و اشکال مختلف فرم هنری کشف میکند.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه افزود: به بیانی دیگر مورخان حوزۀ تاریخ فرهنگی بیشتر در جستجوی معانی و معناکاوی و تمرکز بر مطالعه بازنماییهای فرهنگی هستند و بخشی از گذشته را مورد بررسی و جستجو قرار میدهند که دیگرمورخان توجهی به آن نداشتهاند. در حقیقت تاریخ فرهنگی رویکردی جدید در زمینه تاریخ نگاری است که دو نگاه و نگرش تاریخی و انسانشناختی در آن تلفیق و ترکیب شده است و مورخ از منظری انسانشناختی به تاریخ مینگرد و مظاهر و جلوههای فرهنگی برخاسته از یک تجربه تاریخی را در بستر فرهنگ عمومی بررسی و مطالعه میکند.
وی با اشاره به اصل عبارت تاریخ فرهنگی ادامه داد: عبارت تاریخ فرهنگی نیز گویای این موضوع است که این دانش تلاش میکند تا با رویکردی بین رشتهای دو حوزه اصلی علوم انسانی یعنی تاریخ و فرهنگ را با یکدیگر و در تعامل با هم بینند. از این رو تاریخ فرهنگی دانشی است میان رشتهای که از علوم مربوط به فرهنگ شامل تاریخ، انسانشناسی، جامعهشناسی، مطالعات فرهنگی و امثال اینها همراه با تاریخ استفاده میکند. در میان شاخههای مختلف علوم انسانی تاریخ فرهنگی بیشترین قرابت و نزدیکی و مرز مشترک را با جامعهشناسی، تاریخ و مطالعات فرهنگی دارد. میتوان گفت که تاریخ فرهنگی در دو زمینه و گرایش رشد و نمو داشته است:
الف: تاریخ فرهنگی قدیمی (Old cultural history) که در آن، یک نگرش هگلی بر مقولۀ فرهنگ حاکم بوده و فرهنگ به صورت روح کلی یا روح زمانه در نظر گرفته میشود.
ب: تاریخ فرهنگی جدید (New cultural history) که در آن یک نگاه وبری یا هردری به فرهنگ و توجه به جزئیات یک فرهنگ مد نظر است.
احمدی در ادامه افزود: در این پژوهش نیز منظور از تاریخ فرهنگی آن گونه فعالیت تاریخ نگاری است که به بررسی جایگاه و منزلت انسان ایرانی و کنشهای فرهنگی و تمایلات روحی و فردی و گروهی او در عرصه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در عصر حاکمیت سلسلۀ صفویه میپردازد. بر همین مبنا نیز به مؤلفهها و مقولههایی به مانند، آناتومی قدرت، شاه آرمانی، روانشناسی شخصیتهای تأثیرگذار در حیات سیاسی و زندگی اجتماعی مردم عصر صفویه، آمال و آرزوهای مردمان این دوره، آثار هنری و علمی، زندگی افراد عادی و طرز لباس و پوشاک ایرانیان در این زمان، فرهنگ خواص و فرهنگ عوام، تغذیه و تفریحات، فراز و فرود جریان اخلاقی و... توجه میشود و در واقع هم از بُعد تاریخ فرهنگی قدیم و هم تاریخ فرهنگی جدید به زندگی انسان ایرانی در دورۀ پادشاهی صفویان نگریسته و توجه میشود.
احمدی تصریح کرد: ذکر این نکته اهمیت دارد که تاریخ فرهنگی متأثر از سنتهای ملی و فرهنگی مختلف است که سنتهای تاریخ فرهنگی آلمانی، انگلیسی، آمریکایی و فرانسوی از سنتهای غالب آن به شمار میآیند. امّا در این پژوهش بنیان تاریخ فرهنگی بر سنت و انسانشناسی ایرانی- اسلامی متکی است.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه ادامه داد: با عنایت به اهمیت و جایگاهی که انسان در فرهنگ اسلامی و آموزههای دینی دارا میباشد، همراه با اهمیت خاصی که شناخت فرایند ترقی، تکامل و استمرار حیات روحی و فکری انسان ایرانی برای محققان و مورخان ایرانی و غیر ایرانی دارد، در کنار بررسی و تأمل در زندگی ایرانیان عصر صفویه و شکل گیری هویتی جدید بر مبنای جهان بینی و ایدئولوژی شیعی در این دوره، تأمل و تحقیق در این زمینه را به عنوان یک ضرورت پژوهشی و علمی و مورد نیاز برای انسان ایرانی امروز اجتناب ناپذیر خواهد کرد.
احمدی با اشاره به اینکه کاربردی کردن رویکرد تاریخ فرهنگی هنوز برای بسیاری از مورخان و محققان ناآشنا و نامأنوس است ادامه داد: کمتر تصور ذهنی و درک علمی از کاربردی کردن رویکرد تاریخ فرهنگی در جامعۀ علمی و مورخان ایرانی وجود ندارد. مقالات پراکندهای که در این زمینه به چاپ رسیده، نیز کمک اندکی به گسترش این رویکرد جدید در حوزه تاریخ نگاری نموده است. همچنین رویکرد بین رشتهای بودن تاریخ فرهنگی و نیاز آن به ابزار و روشهای دانشهای دیگری مانند؛ تاریخ، فرهنگ، جامعهشناسی، روانشناسی، فلسفه و... کار تحلیل و تبیین را دوچندان دشوار خواهد نمود.
لازم به ذکر است تحقیق تاریخ فرهنگی اثر دکتر حسین احمدی به زودی به اتمام رسیده و توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ و در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.